Bijna dag op dag één jaar na hun première begint het projectkoor "Mazí" aan een nieuwe reeks opvoeringen van de "Mauthausen Cyclus".

Logisch eigenlijk, want er was heel wat werk gaan zitten in de voorbereiding. Daar vertelden we al uitgebreid over op onze maart 2023 maandpagina . Die investering van tijd en moeite had geloond, want het talrijke publiek, dat naar de vier eerste uitvoeringen was gekomen, was telkens enthousiast.

Minstens even belangrijk is dat de zangers en zangeressen zelf toch ook wel onder de indruk waren. Ze hadden van tevoren natuurlijk wel ongeveer geweten waar ze aan begonnen, maar dat het allemaal zo groots en mooi en prachtig zou worden, dat hadden ze eigenlijk niet verwacht. Het was allemaal niet vanzelf gekomen, maar achteraf waren ze toch blij en trots dat ze doorgezet hadden. Bovendien hadden ze nog nooit eerder samen gezongen, dus het was best wel spannend om te weten hoe het zou klinken. En, niet onbelangrijk, het was nog leuk ook.

Eigenlijk was het de bedoeling dat het bij die vier uitvoeringen zou blijven, maar ja, wat doe je in zo'n omstandigheden?

Het antwoord: er nog een paar uitvoeringen tegenaan gooien natuurlijk.

Daar komt allicht bij dat het thema van de "Mauthausen Cyclus" - helaas - misschien nog meer actueel is dan anders.

De perstekst van "Mazí" vat het prima samen. We citeren:

Zoals gezegd kunt u voor meer achtergrondinformatie over het project terecht op onze maart 2023 maandpagina - voor zover dat nog nodig zou zijn, natuurlijk.

We geven nog wel even de namen van de zangers en zangeressen, al was het maar omdat ze nu met vijftien zijn, eentje meer dan vorig jaar dus. Dat zijn dan: Anna Boos, Anna Datthijn, Cox Jobse, Els van Dijck, Els Tempelaars, Gé Ankoné, Hanna Bakker, Henk Steen, Jan Willem Dorr, Liesbeth Brinkman, Martha de Ruiter, Reino IJsselmuiden, Sophie Abeln, Teun Rigter en Yntske Zijlstra.

Ze worden nog steeds begeleid door dezelfde zes ervaren muzikanten:

• René Woelders : orkestleider, klarinet
• Andreas Keesman : contrabas
• John Eilert : gitaar
• Karen Nijdam : viool
• Martijn Komen : accordeon
• Margo Kos : percussie.

Na een halve eeuw aan de top vindt Vicky Leandros dat het tijd is om er mee te stoppen. Recent mocht ze haar 70 kaarsjes uitblazen, en "dan begin je na te denken over de eindigheid van het leven", zegt ze. Ze wil ook zelf die beslissing nemen, want "ik wil in geen geval met een stok het podium moeten opsukkelen".

Eerst gaat ze nog wel even langs bij haar fans, om in stijl afscheid te nemen. In haar geval betekent dat dan wel zo'n vijfentwintig concerten in de grootste zalen van Duitsland en Oostenrijk, plus twee in België. Of misschien meer, want eerst waren er "amper" 13 concerten gepland, maar op het moment dat we dit publiceren (1.7.2023) waren er al zeven van de Duitse concerten helemaal uitverkocht en in enkele steden werd er dan maar een tweede concert ingelast.

Het is niet de bedoeling dat ze nadien helemaal niks meer doet. Ze heeft integendeel heel wat plannen. Ze wil eindelijk dat kookboek afwerken waar ze nu al een tijdje aan bezig is, ze wil haar biografie schrijven, en nog veel meer. Want ze blikt de toekomst vol vertrouwen tegemoet: "Ich liebe das Leben!", lacht ze.

Voor haar afscheidsconcerten heeft ze een speciaal programma uitgedokterd. Ze wil haar fans nog één keer meenemen op een "muzikale tijdreis". Volgens de perstekst zou de playlist natuurlijk al haar grootste hits bevatten, maar er staan ook heel persoonlijke liedjes op. Alle genres, waar zij zich op toelegde, komen aan bod: chanson, pop, soul, schlagers, rock ... en ook een aantal Griekse liedjes.

Vicky Leandros heeft inderdaad haar Griekse roots nooit verloochend, wel integendeel.

Officieel heet ze eigenlijk Barones Vassiliki von Ruffin, maar ze werd ergens tussen 1948 en 1952 geboren op het Griekse eiland Korfu (Kerkyra), en toen heette ze nog gewoon Vassiliki Papathanasiou.

Haar vader, Leandros Papathanasiou (°1926), was in feite jurist van opleiding, maar hij had toch wat naam gemaakt als "schlagerzanger". Tijdens de Griekse Burgeroorlog zou hij naar het schijnt meegevochten hebben in het Griekse regeringsleger, waarschijnlijk als dienstplichtige. Kort daarna emigreerde hij met zijn gezin naar Duitsland, waar hij zijn zangcarrière verderzette als "Leo Leandros".

Ook zijn dochter had talent, en al in 1965 scoorde ze een eerste hit in Duitsland. De single met het kinderliedje "Messer, Gabel, Schere, Licht" verkocht al meteen 50.000 exemplaren en er werd zelfs een videoclipje van gemaakt voor de televisie, iets wat in die tijd bepaald ongebruikelijk was,

Twee jaar later, in 1967, vertegenwoordigde zij Luxemburg op het Eurovisie Songfestival en ze haalde daar de vierde plaats met "L'amour est bleu". Dat liedje maakte wereldwijd indruk en nog datzelfde jaar zong ze haar eerste liedje in het Japans.

Uiteraard had men ook in Griekenland opgemerkt dat een landgenote van hen op weg was naar de top. Al in juni 1968 verscheen er een LP die heel gewoon "Βίκυ" (Vicky) gedoopt werd. Daarna kwamen er steeds meer.

Een interessant voorbeeld is "Η μικρή μας ιστορία" (I mikri mas istoria, Onze kleine geschiedenis) uit 1969. De titelsong is een Griekse versie van het bekende nummer 'Windmills of your mind'', met muziek van de Franse componist Michel Legrand en een Griekse tekst van de bekende en populaire tekstschrijfster Sevi Tiliakoú (Σέβη Τηλιακού). Die leverde nog zeven andere teksten voor dit album, en niemand minder dan Lefteris Papadopoulos droeg zes steentjes bij.

Ander opvallend "detail": de muziek voor de meeste liedjes werd geschreven door Mario Panas - en dat is één van de pseudoniemen van Leandros Papathanasiou, alias Leo Leandros, alias de vader van Vicky. De man was inderdaad enorm productief en hij schreef een heleboel successen, niet alleen voor zijn dochter maar ook voor andere sterren als Julio Iglesias, Demis Roussos, Nana Mouskouri en vele anderen.

Een ander "Grieks" album van Vicky Leandros gaat volgens hetzelfde recept. De titelsong van "Πες μου πως μπορείς" (Pes mou pos boris, Zeg eens hoe je het kunt) uit 1970 is een Griekse versie van "Ne me quitte pas" van Jacques Brel. Ook hier had Sevi Tiliakoú voor een Griekse tekst gezorgd die qua betekenis wel min of meer overeenkomt met het origineel, maar er toch geen letterlijke vertaling van is. Veel van de andere teksten op het album zijn ook van haar hand, en "Mario Pánas" schreef alweer veel muziek. Uitzondering: het liedje "Εφυγε το τρένο'' (Efyge to treno, De trein is vertrokken) is natuurlijk van Manos Hadjidakis en Nikos Gatsos . Dat nummer verscheen voor het eerst op het bekende album "Οδός Ονείρων" (Odos Oniron, Droomstraat) uit 1962, en na Nana Mouskouri was Vicky Leandros één van de eersten die er een vertolking van maakte. Het werd een van haar vele succesnummers.

In 1972 nam Vicky Leandros dan opnieuw deel aan het Eurovisie Songfestival, opnieuw voor Luxemburg, en deze keer haalde ze niet alleen de eerste plaats, maar ze scoorde ook een monsterhit met "Après toi". Ook dit nummer werd trouwens voor haar geschreven door haar vader.

In Griekenland gingen de pannen nu helemaal van het dak en de albums volgden elkaar in snel tempo op. In de rest van de wereld trouwens ook, want ze was nu definitief gepromoveerd tot "Golden Girl" van de platenindustrie - en de lieveling van het publiek.

Vicky Leandros bleef actief in het lichtere genre, door sommigen als "Europop" gecatalogeerd. Daar reeg ze het ene succes aan het andere, en haar platen zouden inmiddels al bijna zestig miljoen keer over de toonbank gegaan zijn.

Het is dan opvallend dat ze ook in die "hogere sferen" haar Grieks nog lang niet verleerd heeft. Ze bleef altijd vrij veel Griekse nummers zingen, vaak in vertaling. Eén van haar talloze albums, in Duitsland uitgebracht in 2003, kreeg bijvoorbeeld de toepasselijke titel "Vicky Leandros singt Mikis Theodorakis ". De inhoud is tamelijk voorspelbaar: een aantal Duitse vertalingen van de internationaal beter bekende hits van Theodorakis , zoals "Das lied von Zorba" bijvoorbeeld, of "Geliebte Stadt" (Omorfi Poli), en uiteraard ook "Ich hab' die Liebe geseh'n" (Kaïmós). Maar ook "Mera Maïou" staat er op, met de bekende (en historische) tekst van Yannis Ritsos, door haar gezongen in het originele Grieks.

Enkele jaren eerder was ze muzikaal in zee gegaan met ... Stefanos Korkolis , die toen een "lichte periode" in zijn werk doormaakte. Hij schreef voor haar het album "Gefühle/Συναισθήματα" (1997). Dat veroorzaakte internationaal nogal wat deining toen zij een liedje van dat album, "Σκόνη και Θρύψαλα" (Skoni ke thrypsala, Stof en gruis), in duet zong met José Carreras. Het was net niet het begin van een pop-carriëre voor Stefanos Korkolis , maar die koos daarna toch maar voor andere pistes om zijn creativiteit de vrije loop te laten.

En als je dan wat verder teruggaat langs Vicky's wegen, dan kom je daar eigenlijk overal Griekse liedjes tegen. In 1994 had ze bijvoorbeeld nog een volledig Griekstalig album, dat "Μια φορά κι έναν καιρό" heette (Mia fora ki enan kero, Er was eens ...). Met die woorden beginnen alle Griekse sprookjes, maar toch was dat niet het begin van de titelsong. Vicky Leandros zong dat zelfde liedje namelijk al veel eerder, twintig jaar eerder zelfs, op haar al even Griekse album "Μόνο εσύ" (Mono esy, Alleen jij) uit 1974.

Daarmee is de cirkel dan rond, en dat brengt ons dan weer terug bij haar afscheidstournee en de concerten van 2024. Het zal duidelijk zijn dat dit geen doorsnee "Griekse concerten" zullen worden, in de zin van "concerten met Griekse liedjes". Anderzijds zal het ook duidelijk zijn dat ze zeker wel een aantal Griekse nummers op het programma zal zetten, al zal dit eerder een concert zijn van internationale allure.

Bij ons weten zijn er geen concerten in Nederland gepland (stand 1.7.2023). De Duitse concerten starten al in het najaar van 2023, maar die hebben we niet opgenomen, ook al zijn er daar een paar die niet zo heel ver van de grens vandaan zijn.

De Nederlandse zangeres Niki Jacobs reist het hele land rond met een voorstelling van de "Ballade van Mauthausen" die gerust "buitengewoon" mag genoemd worden, zowel letterlijk als figuurlijk.

Om te beginnen brengt zij de liederen van de Mauthausen-Cyclus niet in het originele Grieks maar wel in het Jiddisch, en bovendien omkadert ze die met traditionele Jiddische liedjes en met (vertalingen van) bekende liedjes van Joodse singer-songwriters.

Daarnaast is de bezetting bewust sober gehouden. De vijf uitvoerders zijn:

• Niki Jacobs : zang
• Ruud Breuls : trompet
• Ro Krauss : altviool
• Emile Visser : cello
• Peter van Os : accordeon

De commentaren van iedereen, die deze opvoering al meemaakte, liegen er niet om: "indrukwekkend", "adembenemend", "beklijvend", ... Ook de recensenten rapporteren over volle zalen, over een geboeid publiek dat muisstil zit te luisteren, van begin tot eind in opperste concentratie, over een daverend applaus op het einde ... en in veel verslagen klinkt de ontroering zelfs nog na. Een ander terugkerend thema is het zorgvuldig uitgebalanceerde samenspel van de verschillende muzikanten, en om dat te beschrijven komen ook ervaren en deskundige journalisten kennelijk superlatieven te kort.

Dat was niet alleen het geval in Nederland, waar er al een paar eerdere opvoeringen waren, maar ook in de Verenigde Staten, waar ze in het voorjaar van 2023 uitgebreid doorheen reisden, maakten ze overal indruk.

Hoe komt dat zo allemaal?

Er misschien eerst even aan herinneren dat het hier gaat om de gedichten van de Griekse schrijver Iakovos Kambanellis ( Ιάκωβος Καμπανέλλης ). Van 1943 tot 1945 zat hij opgesloten in het beruchte nazi-vernietigingskamp Mauthausen. Hij overleefde het, maar het duurde tot in de jaren zestig voor hij de gruwelen van zich af kon schrijven, eerst in boekvorm, later gevolgd door vier gedichten. Mikis Theodorakis zette die gedichten op muziek en het resultaat is de wereldberoemde "Mauthausen Cyclus", die door zijn gebalde kracht steevast een diepe indruk maakt op iedereen die ze hoort. Dat is nu al decennia lang zo, en er zit nog altijd geen sleet op.

Niki Jacobs benadert ze nu vanuit een ander perspectief, en dat heeft er natuurlijk alles mee te maken dat zij een vurig pleitbezorgster is van het Jiddisch, de Germaanse taal die zowat duizend jaar geleden ontstond in het Rijnland en zich later verspreidde richting Oost-Europa en verder. In de Middeleeuwen werd ze ook wel "Judendeutsch" genoemd, gewoon omdat het de taal was die gesproken werd door de Asjkenazim, oftewel de Asjkenazische joden.

Om allerlei redenen kwam het Jiddisch later onder druk te staan, onder (veel) meer omdat haar grote "concurrent", het Hebreeuws, door Israël als officiële taal werd aangenomen. In Antwerpen zou er nog een vrij grote groep sprekers zijn, maar in Nederland is het Jiddisch bijna verdwenen - ironisch genoeg (ook) omdat de Joden in Nederland vrij veel contact hadden met hun buren en dus langzamerhand Nederlandse woorden gingen adopteren en later gewoon overschakelden.

Het verhaal is natuurlijk een ietsje complexer dan dat, maar het punt hier is dat er een aantal mensen zijn die het niet alleen jammer vinden dat er op die manier een waardevol stuk cultuur dreigt verloren te gaan, maar die ook proberen om daar iets aan te doen.

Niki Jacobs is één van die mensen. Zij zingt nu al (meer dan) twintig jaar lang in het Jiddisch, zowel traditionele liedjes - die ze vaak door eigen onderzoek weer boven water haalt - als zelfgeschreven nummers. Inmiddels geldt ze wereldwijd als één van de belangrijkste vertolkers van de Jiddische liedkunst, niet in de laatste plaats omdat ze ook nog een uitstekende stem heeft.

Ze heeft trouwens een opleiding klassieke zang achter de rug, en van daaruit ging ze op zoek naar de verbinding tussen de Jiddische traditie en het hedendaagse leven. Op zoek naar zichzelf, zou je kunnen zeggen, want zij heeft zelf Jiddische roots en als Joodse muzikant staat ze met beide voeten op de hedendaagse podia. Vanuit haar opleiding legde ze zich eerst toe op Gypsy Jazz, maar al snel veranderde ze het geweer van schouder. Ze begon met het schrijven van eigen nummers, en ze bracht ook eigen interpretaties van traditionele Jiddische nummers - of van alom bekende popsongs in een Jiddische vertaling.

In het voorjaar van 2020 was er dan een gedwongen pauze, "dank zij" het coronavirus en de lockdown die daarmee gepaard ging. Tijd dus voor bezinning, en tijd om aan een nieuw project te gaan werken. Dat werd dan de "Ballade van Mauthausen".

Eigenlijk is het logisch dat ze daar terechtkwam, maar het is dan wel een macabere logica: een groot deel van de tienduizenden slachtoffers van deze moordmachine zullen het Jiddisch als moedertaal gehad hebben ...

Niki Jacobs kon terugvallen op een Jiddische vertaling van de gedichten van Kambanellis . Die was gemaakt door Willy Brill (1926-2017). Ook deze Nederlandse actrice had zich ingezet voor het behoud van het Jiddisch, onder meer door taalles te geven, en dus ook door vertalingen te maken.

Gewapend met die vertaling en omringd door een aantal vaste medewerkers ging ze aan de slag. Het resultaat was een cd "The Ballad of Mauthausen", in eigen beheer (!) uitgebracht in januari 2021.

Mikis Theodorakis overleed in september 2021 en naar het schijnt was hij niet alleen op de hoogte van dit project, hij had er ook uitdrukkelijk zijn goedkeuring aan gehecht. Niet verwonderlijk, want voor hem was muziek sowieso nooit een doel op zich, maar "enkel" een middel om een boodschap over te brengen. En het is duidelijk wat de "boodschap" van "Mauthausen" eigenlijk is.

Niki Jacobs en haar muzikanten bouwden die boodschap verder uit op hun cd en ze maakten er een soort drieluik van. Het eerste deel vertelt het verhaal van de vele miljoenen Joden die rond de vorige eeuwwisseling vanuit Europa naar Amerika emigreerden. Het tweede - centrale - deel zijn dan natuurlijk de vier liederen van "Mauthausen", die het lot verhalen van diegenen die achtergebleven waren, en die nu massaal uitgeroeid werden wegens "ongewenst" in een maatschappij zoals de nazi's die voor ogen hadden. Het derde deel van het album vertelt hoe het de Joden verging nadat ze in de Verenigde Staten aankwamen. De liedjes op de cd laten zien - of horen - dat ze daar niet alleen voet aan wal kregen, maar dat ze ook heel wat invloed hadden op de ontwikkeling van de Amerikaanse muziek. Op die manier eindigt het album dan toch op een optimistische noot.

Tegen de tijd dat, na de lockdown, de podia beetje bij beetje weer opengingen was het project voldoende uitgerijpt om het aan het publiek voor te stellen. Het materiaal van de cd volstond natuurlijk niet om er een avondvullend programma mee te maken, en dus deden ze er nog een paar passende nummers bovenop. Ze zorgden er wel voor om geen afbreuk te doen aan de gebalde kracht van "Mauthausen" zelf. Die blijft centraal staan, en met de "inleiding" en het "slot" dat zij er aan toevoegen, accentueren ze het verhaal dat er in vervat zit in plaats van het te laten ondersneeuwen.

In het eerste deel stopten ze bijvoorbeeld enkele treurige traditionele wiegeliedjes, die al meteen de toon zetten en die voor een niet-Joods publiek minstens als kennismaking interessant zullen zijn. Het derde deel zal bij die mensen allicht enkele schokken van herkenning teweegbrengen, want hiervoor hadden ze keuze te over. Er zijn namelijk heel wat wereldberoemde Amerikaanse artiesten met Joodse roots: Neil Diamond, Lenny Kravitz, Barbara Streisand of Bob Dylan bijvoorbeeld - om er maar een paar te noemen (overigens zonder garantie dat er nummers van hen op het programma van deze concerten zullen staan).

Er is blijkbaar wel één bepaald liedje dat Niki Jacobs bewaart voor het einde van zo'n concert. Als toegift zingt zij vaak "Lib Mikh Tsartlekh" - en ook zonder de muziek te horen is die titel misschien toch te ontcijferen als de vertaling van "Love Me Tender" . Geen lukrake keuze, want ook Elvis Presley zou via zijn moeder Joodse roots gehad hebben.

En dan nog een "weetje", als toegift van ons. Tijdens één van de eerste uitvoeringen van het project in Nederland, eind 2021, zaten er in de zaal ook twee dames die al jarenlang samen zongen in een Alkmaars koor dat wereldmuziek brengt. Minstens één van hen had al lang affiniteiten met de Griekse muziek en de cultuur, en allebei waren ze speciaal voor "Mauthausen" gekomen. Ook zij waren danig onder de indruk van de Jiddische versie van Niki Jacobs. Zodanig zelfs dat ze besloten om een oude droom van onder het stof vandaan te halen, namelijk om ooit zelf eens de "Ballade van Mauthausen" te gaan zingen. Dat was dus de trigger voor de recente opvoeringen van het projectkoor MaZí in maart 2023 op verschillende plaatsen in Nederland. Om maar te zeggen dat het luisteren naar Niki Jacobs en haar "Ballade van Mauthausen" verstrekkende gevolgen kan hebben ...

De Griekse singer-songwriter en rocker Nikos Portokaloglou heeft er veertig jaar dienst opzitten. Het hangt er natuurlijk wel een beetje van af hoe je de rekening maakt: in 1980 richtte hij met enkele vrienden de legendarische band "Fatmé" op, wat verklaart waarom hij in februari 2010 naar Brussel kwam om dertig jaar carrière te vieren. Maar in december 1981 verscheen de eerste plaat van Fatmé - en daarmee ook de eerste van Portokaloglou zelf. Doe daar 40 bovenop en we zitten in 2021. In de zomer van dat jaar gaf hij een reeks "verjaardagsconcerten" in heel Griekenland, vaak in de grootste zalen van het land, en meestal uitverkocht. Vorig jaar kwam er dan een vervolg, nog altijd onder de titel " Nikos Portokaloglou - 40 jaar", met twee grote concerten in het imposante Irodio theater in Athene (die later zelfs op de Griekse staatstelevisie ERT uitgezonden werden). Hiervoor waren heel wat oude vrienden komen opdagen, tot en met de leden van Fatmé zelf - en dat terwijl de groep toch al in 1989 uit elkaar was gedaan.

Dat alles om te zeggen dat hij in april 2024 naar Brussel komt, maar om betweters de pas af te snijden heet dat concert toch maar gewoon " Nikos Portokaloglou - Live". Dat is altijd correct, natuurlijk.

Uiteraard komt hij niet alleen. De podiumbezetting ziet er als volgt uit:

• Nikos Portokaloglou : zang, gitaar
• Viky Karatzoglou : zang
• Biron Tsourapis : bas, mandoline, mondharmonica, zang
• Thanasis Tsakirakis : drums, zang
• Ilias Lambropoulos : viool, bouzouki , trompet, gaïda , zang
• Alexandros Zouganelis : saxofoon, fluit
• Katerina Liaki : keyboards, zang

Over Nikos Portokaloglou zelf vertelden we u al een aantal dingen op onze februari 2010 maandpagina , ter gelegenheid van zijn optreden in Brussel (dat trouwens op enkele dagen tijd helemaal uitverkocht was).

Een nieuwe naam is die van de jonge zangeres Viky Karatzoglou (Βίκυ Καρατζόγλου). Die werd geboren in Volos maar de liefde voor de muziek bracht haar al snel naar Athene. Daar kende ze toen nog niemand, maar al snel werd ze opgemerkt en in contact gebracht met Dimitra Galani . Die hielp haar op weg met raad en daad, en na een tijdje verwees ze haar door naar Stamatis Kraounakis . Intussen had ze een brief naar huis geschreven om hen te laten weten dat ze zangeres zou worden. Ze was toen amper zestien maar haar jeugdig enthousiasme is nog altijd niet bekoeld, en ze lijkt goed op weg om naam te maken ook.

Twee anderen, Biron Tsourapis (Βύρων Τσουράπης) en Thanasis Tsakirakis (Θανάσης Τσακιράκης), zullen misschien bekend zijn als lid van "de bende van de doos", een vrije vertaling van "η μπάντα του κουτιού" (i banda tou koutiou), en daarmee is natuurlijk het indrukwekkende orkestje bedoeld dat Nikos Portokaloglou begeleidde tijdens zijn immens populaire tv-programma "Μουσικό Κουτί" (Mousiko Kouti, Muziekdoos), dat hij, samen met zangeres Rena Morfi, drie jaar lang elke woensdag presenteerde.

De drie laatsten zijn eveneens vaste begeleiders van Nikos Portokaloglou , en zij waren er trouwens ook bij tijdens de concerten in Athene. Het was moeilijk uit te maken wie daar het meest van genoot: de muzikanten of het publiek. Laten we het maar houden op "allebei".

Sokratis Sinopoulos en Derya Türkan komen opnieuw naar de Lage Landen, deze keer naar de Bozar in Brussel en naar "De X" in Leiden. Daar wordt dit aangekondigd als "virtuoze dialoog tussen twee grote maestro's", en dat is beslist niet overdreven.

Ze borduren verder op het meest recente album dat ze samen maakten, hun derde al. Dat heet "Soundplaces", en ze zijn er behoorlijk mee in de wolken. "Een levensdroom die in vervulling gaat", glunderden ze toen het van de persen rolde.

Over dit album, en over hun samenwerking, vertelden we uitgebreid op onze december 2022 maandpagina , toen ze het kwamen voorstellen in Brussel en Gent.

Verder is er natuurlijk nog onze biografie van Sokratis Sinopoulos , en ook de pagina over de politiki lyra in onze instrumentenrubriek is eigenlijk verplichte lectuur om u op dit concert voor te bereiden.

Het is misschien de moeite van het vermelden waard dat er in dezelfde maand een ander duo een enigszins vergelijkbaar album komt voorstellen in de buurt van Brussel: op 17 april 2024 zijn Christos Barbas en Efrén López in Vilvoorde met "Atlas" (dat trouwens eveneens uitgegeven werd door het Belgische label "Seyir Muzik").

Het "Labyrinth" van Ross Daly is al decennia lang een begrip bij liefhebbers van Griekse muziek (en niet alleen bij hen trouwens). Ontelbare Griekse muzikanten trokken naar Kreta om zich daar te laten inwijden in de fascinerende verbanden die er bestaan tussen allerlei soorten traditionele muziek. Dat gaat soms heel ver: India, Irak, Iran, Syrië, Turkije, Griekenland, ... de eeuwenoude volksmuziek zit vol met gemeenschappelijke elementen. Je moet die alleen zien te vinden, en dat is precies waarvoor de mensen naar het "Labyrinth" gaan.

Want inderdaad, Ross Daly heeft zich daar omringd met getalenteerde muzikanten die al even gepassioneerd zijn als hij. Elk van hen heeft zijn of haar specialiteit, en uiteraard is dat vaak de muziek van hun eigen streek. Die kennis dragen ze niet alleen over, maar met elkaar zorgen ze ook voor een uitdieping van de collectieve kennis, en voor een unieke kruisbestuiving die uniek is in de wereld - en misschien zelfs in de geschiedenis van de mensheid. Dergelijke kruisbestuivingen zijn immers al eeuwenlang gaande (en dat is trouwens ook de reden voor al die verbanden) maar het gebeurde nog nooit op zo'n intensieve en doelgerichte manier als in het "Labyrinth".

Dat "Labyrinth" komt nu naar Gent, voor een reeks workshops, met daar bovenop een concert van de "Masters of (the) Labyrinth".

Laten we beginnen met de workshops. Die zijn wel uitdrukkelijk niet bedoeld voor beginners, ze richten zich integendeel tot muzikanten met (half)gevorderde muzikale vaardigheden.

Dat blijkt allicht ook wel uit een korte toelichting van de vijf (!) workshops.

• Ross Daly himself zal het hebben over "Compositie in modale muziek" . Zoals bekend is dat één van zijn stokpaardjes. Zonder de traditionele opvattingen over modale muziek overboord te gooien wil hij toch de creatieve mogelijkheden ervan verder uitdiepen. Die "nieuwe" muziek is niet meer weg te denken uit het Griekse muzikale landschap, want heel wat van zijn "discipelen" zijn die technieken ook al beginnen verwerken in hun eigen composities. Hij heeft er zelf ook al ontelbare concerten mee gegeven, zo bijvoorbeeld bijna tien jaar geleden in De Centrale. Ons artikeltje daarover staat nog altijd op onze februari 2015 maandpagina .
• Derya Türkan doet de geheimen van "De Ottomaanse makam " uit de doeken. Hij focust op de muziek, de composities, de stijlen en de cultuur van Turkse, Griekse, Armeense en Joodse muzikanten uit Istanbul tijdens de 18e en 20e eeuw. Hij hoeft al lang niet meer te bewijzen dat hij weet waarover hij het heeft, onder meer dank zij zijn veelvuldige samenwerkingen met Sokratis Sinopoulos (zie desnoods onze oktober 2015 maandpagina ).
• Vidushi Kala Ramnath , bekend om haar "zingende viool", komt met een introductie tot de theorie en de praktijk van de "Noord-Indiase klassiek muziek" .
• Şakır Ozan Uygan gaat dieper in op de enorme verscheidenheid binnen de "Ritmes in de Turkse traditionele muziek" , en hij zal de deelnemers leren omgaan met de specifieke ritmische patronen en stilistische kenmerken die eigen zijn aan de verschillende regio's,
• Kourosh Ghazvineh tenslotte behandelt de "Koerdische makam en rituele muziek" .

Het zal duidelijk zijn dat vooral de twee eerste workshops een stevige link hebben met Griekse muziek, en dat is ook de reden waarom we op onze site aandacht besteden aan het hele gebeuren.

De aanwezigheid van Ross Daly speelde voor ons natuurlijk ook een doorslaggevende rol. Hij is dan "officieel" misschien wel geen Griek, maar als je als buitenlander aan Kretenzers les mag geven in Kretenzische lyra, dan is dat misschien toch meer waard dan eender welk papiertje van een administratieve overheid ...

Hoe dan ook zijn deze workshops een aanbod waar muzikanten met belangstelling voor deze muziek behoorlijk enthousiast van zullen worden.

Maar het bredere publiek blijft ook niet op z'n honger zitten.

Op dinsdag, de tweede dag van de workshops, geven deze vijf "meesters" namelijk samen een concert . Het spreekt dan allicht vanzelf dat dit een uitermate boeiende - om niet te zeggen: fascinerende - muzikale dialoog belooft te worden.

Deelnemers aan één van de workshops krijgen een gratis ticket voor dit concert (en misschien mogen ze zelfs een stukje meespelen met hun leraars).

Er is nog een tweede concert in hetzelfde kader: op woensdag 3 april speelt het "Wajd Ensemble", maar dat is muziek van Aleppo (Syrië) en dat kunnen we helaas niet apart opnemen in de "Agenda" van onze site over "Griekse muziek".

We vermelden het hier wel "terloops" omdat ook dit concert inbegrepen is in de prijs van de workshops.

Het Brusselse "Balkan Trafik" festival komt ook dit jaar met een nieuwe editie, en het wordt opnieuw een openluchtfestival.

Sinds ze in 2007 van start gingen is er nog meer veranderd. Ook de Balkan zelf is niet meer hetzelfde als toen, en het festival speelt daar op in. In het begin lag hun focus vooral op de tradities waar het schiereiland zo rijk aan is, maar gaandeweg ging er meer en meer aandacht naar de creativiteit van de getalenteerde jonge muzikanten die daar wonen en werken, of die daar hun roots hebben, en die zich toeleggen op de meest verschillende muzikale stijlen.

De Griekse bijdrage van de editie 2024 past dan perfect in dat plaatje.

De Griekse bijdrage

Deze keer nodigden ze immers de groep " Koza Mostra " uit, en dat is inderdaad een band die ska, punk, indie en rock vermengt met traditionele Griekse dorpsmuziek en met rembetika .

De groep ontstond in 2012 in Thessaloniki (of in december 2011 volgens sommige bronnen). Al kort nadien, in 2013, mochten ze Griekenland gaan vertegenwoordigen op het Eurovisie Songfestival in Malmö (Zweden) met hun liedje "Alcohol is free". Dat was op zich al opmerkelijk, maar er was nog meer: ze werden voor de gelegenheid bijgestaan door ... Agathonas Iakovidis , de beroemde rembetika -zanger. Nogal wat mensen moesten zich eerst even in de arm knijpen omdat het zo onwaarschijnlijk klonk, maar al snel bleek het dan toch geen "fake news" te zijn, en dat zorgde natuurlijk voor heel wat deining.

Zelf is " Koza Mostra " daar nog altijd trots op, ook al omdat ze een – niet onverdienstelijke – zesde plaats behaalden. Die unieke ervaring komt steevast aan bod in zowat elk interview dat ze geven, en de filmpjes van die eenmalige samenwerking zijn nog altijd prominent aanwezig in hun promotie-materiaal.

De groep was dan ook zwaar aangeslagen toen Agathonas Iakovidis plots overleed in augustus 2020.

Het bewuste liedje werd geschreven door Ilias Kozas (Ηλίας Κόζας), oprichter, leadzanger en frontman van " Koza Mostra ". Hij leende ook (een deel van) zijn naam aan de groep, en de rest is natuurlijk een woordspeling die verwijst naar de Italiaanse "Cosa Nostra", een groepering die – zoals bekend – heel andere activiteiten ontplooit dan muziek maken.

Ilias Kozas zelf zat ook eerst op een heel ander muzikaal spoor. Hij had al van jongs af aan belangstelling voor muziek, maar hij begon met ... klassieke piano. Rondom hem vormden zijn vrienden allerlei groepjes, en daarin speelde hij dan keyboards. In 2002 ging hij naar de universiteit in Thessaloniki, waar hij natuurlijk opnieuw overal meespeelde waar hij maar kon. Daarnaast begon hij af en toe ook wat te zingen. Dat bleek zo goed te gaan dat hij het is blijven doen.

Hij begon met " Koza Mostra " omdat hij de behoefte voelde om zijn muzikale grenzen op te rekken. Hij heeft een hekel aan hokjes en etiketten, maar desondanks – of misschien juist daarom – wilde hij de klanken van de traditionele dorpsmuziek gaan vermengen met allerlei westerse invloeden, van pop tot rock en nog veel meer. Op dat basispatroon borduurt hij met de groep nog altijd verder, en ze experimenteren voortdurend met nieuwe mengvormen.

Want inderdaad: meer dan tien jaar na die eerste optredens – in kleine clubs in Thessaloniki – bestaat " Koza Mostra " nog altijd, en ze zijn nog altijd met z'n zessen, maar natuurlijk is de samenstelling herhaaldelijk veranderd. In essentie is het nog altijd een groepje vrienden die voor hun plezier muziek maken. Dat betekent dan wel dat ieder van hen ook heel wat andere activiteiten heeft, en dat is niet altijd eenvoudig te combineren. Vandaar ook de wisselende samenstelling.

In al die tijd hebben ze trouwens "slechts" twee albums gemaakt, en het eerste (“Keep up the rythm”, 2013) was dan ook nog een onontkoombaar gevolg van hun Eurovisie-succes. Verder zijn er nog een vijftiental singles, en dat is het dan zo'n beetje. Er zou wel nog een derde album in voorbereiding zijn, maar dat zeggen ze nu al meer dan een jaar. De laatste prognoses zijn voor de lente van 2024.

Ze staan wel vrij vaak samen op het podium, en daar voelen ze zich trouwens ook veel beter op hun gemak dan in een opnamestudio of zo. Het publiek lijkt het daar mee eens.

Ze zijn relatief vaak te vinden in het buitenland, meestal op festivals in Europa. Twee dagen na hun optreden op "Balkan Trafik" spelen ze trouwens in Zuid-Frankrijk op het "Welcome in Tziganie" festival in Seissan (bij Toulouse). En een kleine twee weken eerder zijn ze ook al in Nederland voor een (avondvullend) optreden in Rotterdam (zie wat verder naar onder op deze pagina).

De rest van het festival

Op "Balkan Trafik" staat " Koza Mostra " geprogrammeerd op "Dag 2" van het festival, en dat is op vrijdag 26 april. Dat is ook de enige dag van dit driedaagse festival dat wij in onze "Agenda" vermelden.

Maar uiteraard staat er daar nog veel meer op het programma, en het is duidelijk dat "Balkan Trafik" wel eens durft buiten de lijntjes te kleuren, ook geografisch.

De eerste dag, donderdag 25 april, wordt helemaal beheerst door de populaire Frans-Spaanse zanger en songwriter Manu Chao. Het festival is er niet weinig trots op dat ze hem konden boeken, en dat bleek niet onterecht want de tickets voor die dag waren in geen tijd uitverkocht. De affiche was toen zelfs nog niet helemaal rond, en achteraf bleek dat ook Dominic Ntoumos die zelfde dag op "Balkan Trafik" zou optreden. Normaal zouden wij dat ook apart opgenomen hebben op deze site over Griekse muziek, maar dat had nu dus geen zin meer. We troosten ons met de gedachte dat hij regelmatig in Brussel en elders optreedt, en dat dan voor avondvullende concerten (nog maar pas in januari 2024 bijvoorbeeld). Wat hem betreft is het dus niet echt een gemiste kans.

Maar goed, terug naar de rest van "Balkan Trafik".

Op "Dag 3" van het festival, dus op zaterdag 27 april, hebben ze op de affiche onder meer het "Kalush Orchestra" uit Oekraïne staan (dezelfde groep die in 2022 het Eurovisie Songfestival won) en de Noord-Macedonische Zarina Prvasevda en haar ensemble.

Tussen "Dag 1" en "Dag 3" is er dan "Dag 2", alias vrijdag 26 april, de dag van het optreden van " Koza Mostra ", maar zij staan er natuurlijk niet alleen voor.

Zo is er bijvoorbeeld ook het "Barcelona Gipsy Balkan Orchestra", een ensemble met een naam die (bijna) perfect aangeeft waar ze vandaan komen en wat ze zoal doen.

Voor de andere "eye-catcher" van "Dag 2" is dat iets minder het geval: die wordt namelijk aangekondigd als "Unza Unza Orchestra – Amsterdam Klezmer Band – Daan". Een hele mondvol, maar het wordt (een beetje) duidelijker als je dat opsplitst in de samenstellende delen. Het "Unza Unza Orchestra" is in feite de nieuwe naam van het "No Smoking Orchestra". Deze Servische "garage rock band", opgericht in 1993, raakte vooral bekend door hun samenwerking met filmregisseur Emir Kusturica, die zelf ook vele jaren lang met hen meespeelde. Recent ging hij zich weer voluit toeleggen op regisseren en daarom veranderde de band van naam. Op "Balkan Trafik" wagen zij zich nu aan een "unprecedented musical experience" door live in dialoog te gaan met de "Amsterdam Klezmer Band" en met de Belgische rocker Daan als "special guest".

Dan staat er op de affiche van "Dag 2" ook nog de "Fabijan Balkan Brass Band". Die komen uit Duitsland, maar ze hebben wel Servische roots. Ze brengen dus "een unieke mix van Servisch erfgoed en Duitse invloeden".

Dat zijn dan nog alleen maar de blikvangers die als eerste aangekondigd werden, want op het moment dat we dit publiceren (10.2.2024) wordt er nog hard getimmerd aan het programma.

Er zijn trouwens niet alleen muzikale ontdekkingen te doen op "Balkan Trafik". Er zijn standjes met eten en drinken (tot en met Belgische streekbieren!), er zijn workshops, tentoonstellingen en nog heel veel meer.

De Griekse groep " Koza Mostra " vermengt ska, punk, indie en rock met traditionele Griekse dorpsmuziek en met rembetika .

Meer over hen leest u hoger op deze pagina naar aanleiding van hun optreden op het "Balkan Trafik" festival in Brussel.

We vertelden u daar ook dat ze na Brussel zuidwaards trekken, om te gaan optreden op het "Welcome in Tziganie" festival in Seissan (bij Toulouse, Zuid-Frankrijk).

Later bleek dat ze vóór Brussel ook nog naar het noorden trekken, voor een optreden in de Grounds in Rotterdam.

Dit wordt dan wel een avondvullend optreden.

Christos Barbas en Efrén López , een Griek en een Spanjaard, komen vol trots hun eerste gezamenlijke album voorstellen. Daar is ook wel reden toe, want het heet "Atlas" en het is een heel bijzonder album geworden.

Dat blijkt alleen al uit de ontstaansgeschiedenis. De opnames werden in september 2020 gemaakt in het zuiden van Spanje, het album werd in mei 2021 uitgegeven bij het Belgische label "Seyir Muzik" en in december 2022 stond het op nummer 10 in de " World Music Charts Europe" .

De muzikanten

Maar er is meer dan alleen maar dat. Laten we beginnen bij de twee muzikanten die samen dit album maakten.

De naam van Christos Barbas ( Χρήστος Μπάρμπας ) zal bij de bezoekers van deze site misschien wat minder bekend zijn, maar hij geldt toch wel als één van de belangrijkste en meest veelzijdige ney -spelers die er te vinden zijn - niet alleen in Griekenland maar ook ver daarbuiten. Meer daarover leest u in onze biografie van hem , maar we willen daar toch één voorbeeld uit aanhalen.

Het is misschien wel een "gevaarlijk" voorbeeld, want het gaat over een album van Maria Farantouri . Zij is natuurlijk wereldberoemd door haar sublieme vertolkingen van Theodorakis , en het is dan verleidelijk om in die richting te denken. Maar het is minder bekend dat zij ook bezig is met meer traditionele muziek van de volkeren van de Middellandse Zee. Het is in die context dat het bewuste album moet gezien worden. Het heet trouwens niet voor niets "Beyond the borders" , en het werd in 2018 uitgegeven bij ECM . Zoals bekend is dat een label dat kwaliteit hoog in het vaandel voert en op dat vlak geen concessies doet. Welnu: Christos Barbas speelt ney op dat album ... Maar zijn naam staat dan wel discreet op de hoes.

Ook in andere constellaties houdt hij het bescheiden. Toen hij in september 2014 - bijna tien jaar geleden dus - naar België kwam met zijn ensemble "Neda", stond zijn naam er gewoon bij als één van de leden van het kwartet.

Maar bij insiders staat hij wel degelijk bekend als een autoriteit inzake allerlei soorten muziek, vooral dan uit meer oostelijk gelegen gebieden, en nog veel meer. Hij geeft trouwens vaak les in het bekende Labyrinth van Ross Daly op Kreta.

De Spaanse multi-instrumentalist Efrén López zal dan misschien wat beter bekend zijn, al was het maar van de concerten van Stelios Petrakis of Michalis Kouloumis waar hij regelmatig mee op het podium zat, of van de vele "mijlpaal-albums" waar hij aan meewerkte (zoals "Anamkhara", de debuut-cd van Kelly Thoma, of "Mavra Froudia" van Stelios Petrakis ).

Het zal duidelijk zijn dat beide heren blindelings de weg weten in het "Labyrinth" van Ross Daly , en dat op zich is al een goede indicatie van wat u van dit concert mag verwachten.

De instrumentatie vertelt dan (een deel van) de rest van het verhaal.

• Efrén López speelt outi , lavta , Afghaanse rebab , fretloze gitaar en oğur sazı .
• Christos Barbas speelt ney en lavta (en hij zingt ook af en toe).

Die twee gaan met elkaar in muzikale dialoog, en het is dan belangrijk om weten dat ze allebei heel veel waarde hechten aan eenvoud en soberheid. Voor Christos Barbas bijvoorbeeld is muziek gewoon een taal als elke andere, een communicatiemiddel om gedachten en gevoelens over te brengen van de ene mens op de andere. Als muzikant moet je de taal natuurlijk wel beheersen, maar daarna kan je er twee kanten mee op. Je kan allerlei moeilijke woorden aan elkaar rijgen en daar bloemrijke zinnen mee bouwen, maar die hebben dan misschien geen enkele inhoud en je zegt er dus eigenlijk niets mee. Omgekeerd kan je met enkele eenvoudige, goed gekozen woorden toch diepzinnige gedachten uitdrukken en dus een enorme indruk maken op de luisteraar.

Dat is zo'n beetje zijn credo dat hij al jarenlang hanteert in al zijn werk, en ook Efrén López volgt hem daarin helemaal.

Christos Barbas vertelt er ook nog bij dat elke muzikant na verloop van tijd zijn of haar eigen "woordenschat" opbouwt, net zoals sprekers van een verbale taal dat ook doen.

En ook op dat vlak zit het wel goed met dit album. Vooraleer ze aan "Atlas" begonnen hadden ze namelijk al achttien jaar lang regelmatig samengewerkt. Ze hadden dus volop de gelegenheid gehad om elkaars "woordenschat" te leren kennen en waarderen, en dat kan alleen maar de communicatie ten goede komen.

Hun samenwerking begon trouwens al kort na de eeuwwisseling. Toen hadden Efrén López en zangeres Mara Aranda, allebei van Valencia, een ensemble opgericht dat, onder de naam "L'Ham de Foc", op zoek wilde gaan naar de oosterse roots van de plaatselijke traditionele muziek. Moren, Joden en Christenen hadden daar eeuwenlang vredig samengeleefd, en dat had sporen nagelaten. Die sporen leidden naar Kreta, Thessaloniki en Istanbul. Zo kruisten hun wegen die van Christos Barbas , en hij sloot zich aan bij de Spaanse groep waar hij van 2004 tot 2007 ney speelde.

"Atlas" - het album

Later speelden Barbas en López nog samen in heel wat andere ensembles, maar het punt hier is dat ze in al die jaren elkaars "vocabularium" door en door hebben leren kennen. Het was mede daarom dat ze het, na bijna twee decennia, hoog tijd vonden om eens gezellig bij elkaar te gaan zitten en elkaar wat verhaaltjes te vertellen. Dat werd dan het album "Atlas".

Het was de uitdrukkelijke bedoeling om het "minimalistisch" te houden. Enkel zij beiden, met een minimum aan instrumenten, om de zuivere schoonheid van de muziek voor zich te laten spreken. Critici prijzen de expressieve kracht van de muziek en de verrassende manier waarmee ze tokkelinstrumenten en blaasinstrumenten met elkaar laten samengaan.

Ze leverden elk vier composities voor "Atlas", en de twee overige zijn bewerkingen van traditionele nummers, het ene van een Middeleeuwse troubadour uit de Provence van de dertiende eeuw, en het andere van een Griekse Turk uit de Ottomaanse klassieke muziek van de zeventiende eeuw. Hun eigen composities zijn niet allemaal speciaal voor dit album geschreven, maar dat maakt het juist zo boeiend, gewoon omdat ze de nummers moesten "omdenken" om ze in het concept in te passen.

De eerste track, "The Sea", is bijvoorbeeld een nummer dat Christos Barbas had geschreven voor een album met Noord-Indische muziek. Dat moest de aandacht vestigen op de opwarming van de aarde, en meer bepaald de stijging van de zeespiegel die onder meer de eilanden van de Indische Oceaan bedreigt. De zangeres, die het album uitbracht, is zelf van Sri Lanka, dus dat was echt wel een heel concreet thema.

Christos Barbas probeerde die dreiging van de langzaam opkomende zee te "verklanken". Op "Atlas" vertelt hij het verhaal nu in alle soberheid aan Efrén López . Bij deze roept dat dan weer allerlei indrukken op, die hij er doorheen weeft - waarop de andere dan weer antwoordt.

Een andere voorbeeld is "Ulls bonics", een compositie die Efrén López enkele jaren eerder geschreven had. López is niet alleen multi-instrumentalist, maar hij is ook geboeid door elektronica en hij heeft zijn eigen opnamestudio. Daar experimenteert hij graag met het mengen van allerlei klanken. Voor "Ulls bonics" trok hij alle registers open - of juister: hij trok al zijn kasten en laden open - want hij nam afzonderlijke tracks op met alle verschillende instrumenten die hij in huis had - en dat waren er 137. Die mengde hij dan door elkaar, maar voor "Atlas" moest ook dat klankbeeld weer tot de essentie herleid worden. En bovendien was de afspraak dat er geen studio aan te pas zou komen om aan de klank te sleutelen. Alles moest zo natuurlijk mogelijk klinken.

Achter elke track van het album zit er wel zo'n verhaaltje verscholen. Vaak hebben die te maken met de wisselwerking tussen de eeuwenoude muzikale bouwstenen, die ze teruggevonden hadden in erg uiteenlopende tradities, en die zij nu op allerlei nieuwe manieren gingen gebruiken. Dat was altijd al zo gegaan, en zij trekken dat nu in feite gewoon door.

Een laatste voorbeeld, "Yasmin", zit in die hoek. Christos Barbas heeft enkele jaren in Spanje gewoond, en hij was daar ook toen de corona-pandemie losbarstte. Zoals overal waren het donkere tijden, met eenzaamheid, quarantaine, overtallige sterfgevallen, uitzichtloze toestanden, ... In de lente van 2020 kwamen er dan de eerste versoepelingen, in het begin nog heel voorzichtig. Christos Barbas maakte daarvan gebruik om in z'n eentje een wandeling te maken op het Spaanse platteland. Hij kwam voorbij een riviertje, en aan de oever stond een vakantiehuisje. Vanwege de pandemie had dat huisje de hele tijd leeg gestaan, en een jasmijnstruik had dat benut om explosief te gaan groeien. Christos Barbas was overweldigd, niet alleen door de geur en de kleur zelf, maar ook door de uitbundige levenskracht die een scherp contrast vormde met de sombere tijden van toen. En er was nog iets anders: In normale tijden zou die jasmijnplant regelmatig bijgesnoeid geweest zijn, besefte hij, en dan had ze keurig "binnen de lijntjes" moeten groeien. Ook mooi, natuurlijk, maar dit bewees dat het ook ánders kon.

Weer thuis van de wandeling probeerde Christos Barbas al die gevoelens in muziek te vertalen, en hij viel daarbij als vanzelf terug op de aloude vormen van de Ottomaanse muziek waarin hij inmiddels zo goed thuis was. Die vormen liggen vast en ze hebben allemaal hun eigen karakter: de ene is droevig, de andere vrolijk, nog een andere melancholisch. Normaal worden de liedjes ook genoemd naar de makam en/of het ritme dat er voor gebruikt werd, en in dit geval had zijn nieuwe compositie eigenlijk "Beyati Saz Semai" moeten heten. Zo wil het de traditie.

Maar Christos Barbas volgde niet. Hij noemde het gewoon "Yasmin". Dat was een bewuste breuk met de traditie, maar hij deed het niet omwille van de breuk op zich. Hij vond dat de titel "Yasmin" veel beter weergaf wat er daar tijdens die lentewandeling allemaal bij hem opborrelde.

Dat sluit dan perfect aan bij zijn opvatting dat je bij die aloude tradities niet moet streven naar slaafse reproducties van hoe het vroeger was, maar dat je moet proberen om de essentie te vatten om die dan van binnenuit te veruitwendigen.

Enkele jaren geleden stelde een journalist hem trouwens de vraag wat het "verschil in benadering" was tussen een instrumentaal en een gezongen liedje. Hij antwoordde categoriek dat er helemaal geen verschil is. Zelfs zonder zang is er meestal wel een centraal element dat er uitspringt, een melodietje of iets anders dat typisch is voor dat specifieke liedje. Het hangt er gewoon van af hoe je luistert. Je moet het als één geheel benaderen, en het als een eenheid op je laten inwerken, in plaats van het op te willen delen in aparte stukjes.

Dat lijkt dan alvast een goed recept om naar "Atlas" te gaan luisteren.

Tot slot

Dan nog een paar "weetjes" om dit artikel mee af te sluiten.

Zoals hoger gezegd werd "Atlas" uitgegeven bij Seyir Muzik, een vzw in Brussel die in 2016 opgericht werd als onderzoekscentrum voor Oosterse en Mediterrane muziek. Zij produceerden eerder al het album "Soundplaces" van Sokratis Sinopoulos en Derya Türkan (die er deze maand - dus april 2024 - mee naar Brussel en Leiden komen).

De vzw was een initiatief van een aantal muzikanten, musicologen, klankmensen en instrumentenbouwers die samen hun belangstelling - of hun passie - voor deze muziek wilden kanaliseren. In en om Brussel is dat een vrij grote groep. Eén van de oprichters van Seyir Muzik is niemand minder dan Tristan Driessens, een bekende naam op dit terrein.

Het is dan geen toevallig toeval dat Christos Barbas ook meewerkt aan twee projecten van Tristan Driessens, op 14 april in Damme. Het ene project draait rond "De Ottomaanse muziek op het snijpunt van het mystieke en het wereldlijke", het andere rond "De Wegen van Hildegard von Bingen" (waarin Driessens wil aantonen dat er verrassende gelijkenissen zijn tussen het Middeleeuwse muziekvocabularium en de modale muziek uit het Oosten). Dat laatste project (met zijn "Soolmaan Quintet") wordt in november en december nog voorgesteld in Brussel (Bozar) en Gent (De Bijloke). Christos Barbas speelt telkens ney maar toch is dat (voor ons) niet voldoende om deze concerten een apart plaatsje te geven op onze website over "Griekse muziek in België en Nederland".

Dat geldt ook voor de reeks optredens van "Zefiro Torna", een Belgisch ensemble met een internationale reputatie dat "muzikaal erfgoed uit Middeleeuwen tot barok op een unieke wijze tot leven [brengt] voor een breed publiek", zoals ze dat zelf zeggen. Ook hier werd Christos Barbas gevraagd om ney te spelen, maar hoe interessant het project ook is, toch is die ene bijdrage niet voldoende om het als "Grieks concert" te boekstaven.

Het toont alleszins aan dat we in het begin van dit artikel niet zonder reden vertelden dat Christos Barbas beschouwd wordt als een belangrijke en veelzijdige ney -speler.

Het jaarlijks festival "Lunalia" is een stemmenfestival. Het is de voorjaarseditie van het Festival van Vlaanderen en het presenteert in Mechelen het resultaat van hun zoektocht naar stemmen die "iets waarachtigs, iets echts te vertellen hebben". Voorwaar geen sinecure om dergelijke spelden te vinden in een steeds groeiende hooiberg waar het bordje "fake news" prominent bovenop geprikt staat. Om van de wegwijzers naar "kassa kassa" maar te zwijgen.

Bezoekers van deze site zullen dan niet verbaasd zijn dat "Lunalia" regelmatig een Griekse bijdrage op het programma heeft staan. Dat heeft dan (bijna) niks te maken met chauvinisme of zo, het is gewoon een vaststelling van een historisch feit.

Voor hun zevende editie, die van 2024, deden ze beroep op het ensemble "BelGriego" om, samen met enkele anderen, de aftrap te geven. Zij mogen samen met acht andere ensembles het "Lunalia Lift Off" openingsfeest verzorgen. Daar kan het publiek met een aantal korte concerten, verspreid over vijf locaties in de Mechelse binnenstad, proeven van wat het festival te bieden heeft.

BelGriego zorgt daarbij voor de zuiderse sfeer binnen het geheel. Dat ensemble maakte zijn debuut in mei 2017 in Antwerpen, waar de leden - Belgen, Grieken en Spanjaarden - toen allemaal bezig waren met master-studies aan het Koninklijk Conservatorium van de Scheldestad. De - min of meer ongebruikelijke - samenwerking bleek een schot in de roos, en in de loop der jaren kwamen ze telkens met nieuwe projecten. Die draaiden bijna allemaal rond hetzelfde basisconcept: muziek van verschillende culturen samensmeden tot één coherent geheel. Het hielp daarbij dat ze meestal in de buurt van de Middellandse Zee bleven sprokkelen, want dat is van oudsher een culturele draaischijf geweest, en de wederzijdse invloeden tussen al die culturen liggen dan ook voor het grijpen. Je hoeft je alleen maar te bukken om ze bij elkaar te rapen. Lees: je moet wel weten waar je mee bezig bent en er dan ook het nodige werk willen in investeren. En dat was precies wat ze deden bij BelGriego. Hun opeenvolgende projecten bewezen dat ze daar bijzonder goed in slaagden.

Voor "Lunalia 2024" zouden ze extracten uit alweer een nieuw project komen voorstellen. Dat heet "Noctívora ", maar meer weten we daar (nog) niet over. We beperken ons dus tot hetgeen de perstekst van Lunalia zelf zegt over dit project:

Het zal alvast duidelijk zijn dat dit opnieuw "zonnige muziek" zal worden (ook al schuift er in sommige liedjes misschien wel eens een wolkje voor die zon).

De samenstelling van BelGriego is na al die jaren niet echt ingrijpend gewijzigd. Voor deze optredens is het ensemble als volgt samengesteld:

• Elina Markatatou : mandoline
• Maria Markatatou : gitaar, mandoline, luit
• Sandra Vives Caudeli : dwarsfluit en piccolo
• Beatriz Laborda : cello en percussie
• Asimina Karamperopoulou : zang
• Maria Luces del Río : zang

Dat op zich is ook al veelzeggend. Als een aantal muziekstudenten samen een ensemble vormen tijdens hun studietijd, dan ligt het in de lijn der verwachtingen dat die mensen na verloop van tijd afstuderen en dan hun eigen wegen gaan, waarna het ensemble dan haast noodgedwongen uit elkaar valt. In het geval van BelGriego klopt dat niet helemaal. Dat van het afstuderen en het eigen wegen gaan is weliswaar juist, maar toch was dat niet de eindgeneriek. Wel integendeel: de vlam lijkt nog steeds flink in de pijp te zitten, en uit die pijp komen er steeds maar nieuwe projecten gestroomd.

Voor de volledigheid willen we toch nog vermelden dat er op 1 mei nog een tweede Grieks element op het (imposante) programma van Lunalia staat. Daarvoor moet u dan wel gaan zoeken naar het optreden van "Zefiro Torna", een Belgisch ensemble met een internationale reputatie dat "muzikaal erfgoed uit Middeleeuwen tot barok op een unieke wijze tot leven [brengt] voor een breed publiek", zoals ze dat zelf zeggen. Voor hun bijdrage aan Lunalia nodigden ze onder meer Christos Barbas uit, die zang, lafta en natuurlijk ook ney voor zijn rekening neemt. Meer over hem leest u in de biografie die we over hem schreven , maar zijn deelname aan dit project - hoe interessant het ook moge zijn - is (voor ons) niet voldoende om het op deze website een plaatsje te geven als "Grieks concert'.

Nogal wat ensembles komen en gaan, maar het Brusselse rembetika -groepje "Cabaretiko" blijft nu toch al lang bestaan.

Dat is in een notendop het verhaal van deze gevestigde waarde binnen het Griekse muzieklandschap, niet alleen in Brussel maar ook daarbuiten.

Het ensemble met die naam ontstond ergens in 2014 of 2015. Ze verschenen voor het eerst op deze site in het kader van het "Nous sommes Grecs" festival. In april 2015 was er daar een namiddag met als thema "Greeks in Belgium" . Het - toen - kersverse "Cabaretiko" was één van de drie groepjes die er een rembetika programma voorstelde.

Maar de voorgeschiedenis van "Cabaretiko" gaat nog veel verder terug dan dat. Het ensemble werd immers gevormd rond de zangeres Maria Spyróglou , die voordien bij "Vinylio" zong, en nog eerder bij de voorganger daarvan, die "Laos kai Kolonaki" heette en die in mei 2009 van wal stak. De afzonderlijke leden van al die groepjes speelden zelfs al eerder in restaurants en dergelijke.

Het repertoire van "Vinylio" bevatte veel liedjes uit de Piraeus-traditie, die zoals bekend nogal rauw klinkt. Bij "Cabaretiko" verschoof de klemtoon naar varianten waarin de bijzondere stem van Maria Spyroglou (nog) beter tot haar recht kwam.

Ze begonnen als trio, met de obligate samenstelling van zang, bouzouki en gitaar, maar ergens in het begin van 2018 ruilden ze die bouzouki in voor een tweede gitaar.

Die werd bediend door Nikos Prosilias. Eigenlijk is hij klassieke gitarist van opleiding, maar hij speelt ook andere genres met evenveel gemak. Daarnaast is hij ook nog perfectionist, en voor zijn "job" bij "Cabaretiko" vond hij zo meteen geen geschikte gitaar, dus bouwde hij die gewoon zelf.

Hij zorgde ook nog op een andere manier voor vernieuwing. Hij haalde een klarinettist en een pianiste mee aan boord, en hij maakte arrangementen op maat van deze bezetting. Het resultaat was een verrassend fris aandoende klank, die ze voor de eerste keer aan het publiek kwamen voorstellen in juni 2018 . Dat maakte dat we er op onze januari 2019 maandpagina uitgebreid aandacht konden aan besteden. Toen gaf "Cabaretiko" namelijk een tweede concert met hun nieuwe sound. Het nieuws had inmiddels al wel de ronde gedaan in Brussel en omgeving, en de zaal zat afgeladen vol. Na afloop kregen ze net geen staande ovatie.

Dan werd het weer even stil, tot er in november 2020 opnieuw een optreden op touw gezet werd. Dat ging niet door - uiteraard wegens corona - maar er was wel iets dat opviel in de aankondiging: Nikos Prosilias had zijn gitaar namelijk ingewisseld voor ... een bouzouki . Daarmee waren ze weer terug bij het klassieke trio zang - bouzouki - gitaar. De twee anderen waren natuurlijk Maria Spyroglou zelf, plus Christos Sarantidis, de gitarist die mee aan de wieg van "Cabaretiko" had gestaan.

Die mix van continuïteit en variatie vinden we ook terug in de huidige bezetting.

Toen ze in februari 2023 weer boven water kwamen, bleek inderdaad dat ze in die tussentijd niet hadden stilgezeten. Ze waren nu opnieuw met z'n vijven. Areti Prosilia was er weer bij met haar piano, maar de klarinet werd nu vervangen door een accordeon, die van Yorgos Babanis (Γιώργος Μπαμπάνης). Die was dan wel "nieuw" voor Cabaretiko, maar hij was toch al een paar keer eerder in de Lage Landen te horen geweest. In januari 2022 speelde hij mee in een "Tribute to Theodorakis & Hadjidakis" met o.a. Nefeli Fasouli en Nikos Prosilias, en in oktober 2022 was hij lid van het "Trikki Trio" dat een programma bracht rond "Les grandes dames de Vasilis Tsitsanis ", met Nikos Prosilias als "special guest" van het Trio.

Voor een volgende optreden in december 2023 hadden ze alweer een nieuw rondje gedraaid. Yorgos Babanis was er (tijdelijk) niet meer bij, en de piano werd nu bediend door Andreas Mantzaris (Ανδρέας Μάντζαρης). Die speelde in november 2023 ook al mee tijdens de optredens van Kostas Theocharis in de Art Base.

Nu zijn ze er weer, en wel opnieuw in De Senghor, bijna dag op dag negen jaar nadat ze daar voor het eerst optraden.

De bezetting, zoals die nu aangekondigd wordt, ziet er als volgt uit:

• Maria Spyroglou : zang
• Christos Sarantidis : gitaar
• Nikos Prosilias : bouzouki
• Andreas Mantzaris : piano
• Yorgos Babanis : accordeon
• Riad Abdel-Gawad : viool

Er zit inderdaad alweer een "nieuwkomer" in dat lijstje, de violist Riad Abdel-Gawad (Caïro 1965). Die woont en werkt in Brussel en staat daar bekend als een getalenteerd violist, met minstens twee eigen ensembles: een duo (met contrabas) en een kwartet (met ney , outi en percussie). Daarnaast is hij nog componist en hij geeft viool - en zangles. Ook aan diploma's heeft hij geen gebrek: hij studeerde in Caïro, Bagdad, Luik en Harvard. Zoals te verwachten is hij gespecialiseerd in Arabische muziek, maar hij trekt dat al jarenlang verder open naar andere genres, ook in Westelijke richting. "Muziek kent geen grenzen", zegt hij, en hij vindt ook dat er in deze wereld geen plaats is voor racisme, onrechtvaardigheid en religieus fanatisme. Enkele jaren geleden kwam hij trouwens met een eigen album dat "Words of Peace" heet. Hij componeerde alle nummers weliswaar volgens de traditionele Arabische patronen, maar hij deed dat op zo'n manier dat de verschillende elementen beter toegankelijk zouden moeten zijn voor een Westers publiek.

En nu speelt hij dus mee in een ensemble dat rembetiko brengt, en dan specifiek de meer "verfijnde" variant. Zoals bekend bevatte die in het begin, in de jaren 1920, heel wat Oosterse elementen (de " smyrneïka ). Later, in de jaren 1930 en tijdens het Interbellum, schoof ze op in Westelijke richting.

Dat is min of meer precies de omgekeerde weg die Riad Abdel-Gawad heeft afgelegd, en het lijkt de bedoeling te zijn dat ze elkaar ergens halfweg willen gaan tegenkomen. Hij kent natuurlijk de makams en andere Oosterse bouwstenen die in de rembetika ingebouwd zitten, en omgekeerd zou Cabaretiko speciaal voor dit concert, samen met hem, een paar Arabische nummers gaan instuderen.

Het is geen toeval dat hij voor dit concert mee aan boord komt. Het is namelijk een onderdeel van het "BruMM Festival", waarbij "BruMM" dan staat dan voor "Bruxelles Musiques Migrantes" . Vertrekkend vanuit de vaststelling dat er in Brussel niet minder dan 180 verschillende nationaliteiten vertegenwoordigd zijn (al dan niet dakloos), wil dit festival al sinds 2018 elk jaar iets doen rond de muziek als universeel communicatiemiddel, en het is in dit kader dat dit "Grieks-Egyptische" concert op de affiche gezet werd.

Om dit concert aan te kondigen, zouden we kunnen volstaan met de bezetting. Dat is:

• Yorgis Xylouris : laouto , zang
• Fevronia : baglamas , zang

Dat zou voldoende moeten zijn. Indien niet, dan helpt de officiële aankondiging allicht ook niet veel. Daar staat namelijk gewoon:

Dat is wel mooi geformuleerd, maar inhoudelijk zegt het niet veel over het concert zelf.

Dat hoeft eigenlijk ook niet als u weet wie die twee muzikanten zijn.

De meest bekende van beiden is natuurlijk Yorgis Xylouris . Desnoods brengt het artikeltje op onze april 2015 maandpagina enig licht in de duisternis. Dat werd dan wel geschreven naar aanleiding van het optreden van het duo Xylouris-White, maar Yorgis Xylouris is daar natuurlijk wel de helft van: telg van de beroemde Kretenzische Xylouris-familie, ook bekend als Psaroyorgis , fenomenale laouto -speler enzovoorts.

Belangrijk om weten is misschien dat hij de laouto eigenlijk een nieuwe rol toebedeelde. Dat traditionele instrument werd op Kreta al van oudsher gebruikt als begeleiding van de Kretenzische lyra , maar bij Yorgis Xylouris krijgt de laouto meestal de hoofdrol toebedeeld.

Het duo Xylouris-White trad nadien nog vele malen op, ook in de Lage Landen, maar er is nog nooit iemand in geslaagd om met een pen te beschrijven wat ze eigenlijk doen. Het kortste in de buurt kwam een journalist die het "fe-no-me-naal" noemde - met koppeltekens en alles.

Wij van onze kant hebben al een paar keer geschreven dat u best op blote voeten naar een concert van Xylouris-White gaat, want dan kunt u als enige zeggen dat u niet van uw sokken geblazen werd.

Of bijna als enige. Want Fevronia is er ook nog.

Zij zal bij de bezoekers van deze site misschien bekend zijn als de lead-zangeres van het ensemble "Rebetikon" met thuisbasis in Keulen, dat nog maar pas in september 2023 een uitverkocht concert speelde in de Brusselse Art Base.

Rond die zelfde tijd moet zij met Yorgis Xylouris in gesprek geraakt zijn. Het gevolg was een gemeenschappelijk optreden, en twee maanden later, in december, mocht ze in Keulen een paar nummers meezingen toen het duo Xylouris-White daar optrad.

Van het een komt het ander, zegt men, en het zal allicht de aanleiding geweest zijn om nu samen vier concerten te geven. Drie daarvan zijn in Duitsland (17/4 Münster, 18/4 Essen, 19/4 Frankfurt) maar de première is toch voor Brussel (zie onder).

Wie het concert van "Rebetikon" daar meemaakte, zal kunnen beamen dat Fevronia inderdaad een zangeres is met de nodige expressiviteit en podium-présence om samen op te kunnen treden met een Yorgis Xylouris .

Wij van onze kant hebben onze biografie van haar wat bijgewerkt, en daaruit blijkt dat ze haar muzikale bagage de laatste jaren nog meer heeft uitgebreid dan vroeger al het geval was.

Naschrift: het programma bleek vooral te bestaan uit Kretenzische traditionele muziek, met - uiteraard - Yorgis Xylouris in de hoofdrol.

Onder de titel "Greek Roots" brengen drie muzikanten allerlei traditionele liedjes van de Griekse eilanden, van het Griekse vasteland en ook van wat verder in het Oostelijke Middellandse-Zeegebied.

Op het eerste zicht lijkt dat niet echt uitzonderlijk, tot je de namen van de muzikanten ziet. Dat zijn:

• Panos Skouteris : klarinet
• Vanessa Kourtesi : zang

Ze zullen alle drie bekend zijn als getalenteerde - en gepassioneerde - Griekse muzikanten die enkele jaren geleden naar Rotterdam kwamen om daar hun muziekstudies verder te zetten aan de Codarts Universiteit, en die daar nadien ook bleven wonen en werken.

Het zal ook bekend zijn dat, onder invloed van de internationale gemeenschap binnen de Codarts, hun belangstelling steeds verder uitdeinde in oostelijke richting. Dat is zeker niet onlogisch, want het is daar dat de Griekse traditionele muziek haar roots heeft. En dan is er ook nog de multi-culturele aanpak van Codarts, waar de studenten sowieso aangemoedigd worden om hun muzikale belangstelling steeds verder uit te breiden naar andere genres. De sporen daarvan zijn vaak terug te vinden in de veelvuldige optredens waarin deze drie muzikanten te horen zijn: je ziet en hoort hen in de meest uiteenlopende samenstellingen.

Maar nu gaan ze dus samen het podium op, en het lijkt er op dat ze nu op hun manier "back to the roots" gaan. Ze beloven immers een programma met muziek ...

Ze weten alleszins waar ze het over hebben, want ieder van hen geeft al enkele jaren regelmatig hele reeksen workshops in de Art Base in Brussel.

Over de "Kosmokrators" is (bijna) alles al gezegd en geschreven, onder meer door ons op onze maart 2017 maandpagina .

Daar leest u bijvoorbeeld dat ze al in de zomer van 2016 enige deining veroorzaakten in Griekenland, waar ze hun eerste cd "Frenetika" mochten gaan voorstellen. Die kreeg toen heel wat aandacht in de Griekse media, en dat was niet in de laatste plaats te danken aan hun repertoire, dat bestaat uit bekende liedjes uit de rembetika , waarop ze dan zelfgeschreven teksten hebben gemonteerd in het Nederlands, Frans of Engels.

Zelf omschrijven ze dat zo:

Zoals bekend wil de bezetting van de Kosmokrators nogal eens wijzigen, maar de harde kern is lange tijd dezelfde gebleven. Soms wordt die aangevuld met andere goede muzikanten, in functie van hun beschikbaarheid.

Deze keer hebben ze een jong en (nog) onbekend talent uitgenodigd: de zangeres Sofia Tserepa . Het bijzondere is dat zij al een hele tijd deelneemt aan de reeksen workshops die Vanessa Kourtesi regelmatig geeft in de Art Base. Het is dan niet zonder betekenis dat die workshops vooral focussen op de rembetika. En "focussen" is dan nog zwak uitgedrukt: in elke reeks legt Vanessa Kourtesi bijvoorbeeld één bekende rembetika-zangeres onder de muzikale microscoop, en de deelnemers bestuderen dan tot in de kleinste details de techniek en de stijl die de zangeres in kwestie zo beroemd gemaakt heeft.

Blijkbaar heeft Sofia Tserepa goed opgelet tijdens de lessen, want de Kosmokrators nodigen haar nu uit als gastzangeres.

De bezetting zou er dan als volgt uit gaan zien:

• Frans De Clercq : zang en bouzouki
• Karsten De Vilder : zang en gitaar
• Dimi Dumo : zang en percussie
• Sofia Tserepa : zang