Yorgos Dalaras (Γιώργος Νταλάρας) had eigenlijk al in juni 2022 nog eens op "European Tour" moeten gaan, maar om de bekende redenen moest dit afgeblazen worden.

Nu doet hij een nieuwe poging, en de eerste stopplaatsen van zijn "European Tour 2023" druppelen langzaam binnen.

Er zijn ook geruchten over optredens in Duitsland, en hij komt alvast ook naar Zürich (CH), maar over een concert in België is (ons) nog niets bekend (stand 22.11.2022).

Uiteraard gaat iemand als Yorgos Dalaras niet alleen op reis. Hij heeft altijd een heel orkest bij zich, en meestal zijn ook enkele gastzangers of -zangeressen uitgenodigd. Deze keer zou die eer (opnieuw) te beurt vallen aan Aspasia Stratigou en Violeta Ikari . Voor zijn (talrijke) trouwe fans zal het ook niet echt veel uitmaken wie er met hem meekomt. We vonden het dan ook niet echt nodig om de namen van zijn tien (!) muzikanten hier op te lijsten.

Zoals gewoonlijk wordt hij overal aangekondigd als "George", het Engelse equivalent van Γιώργος. Een eeuw of wat geleden, toen het Frans nog de internationale voertaal bij uitstek was, zou het waarschijnlijk "Georges" geweest zijn. Of misschien zelfs "Joris", als de geschiedenis een andere loop had gekend en het Nederlands een wereldtaal was geworden. Wij houden het toch maar bij " Yorgos ", de fonetische transcriptie van het Grieks.

Twee jonge, getalenteerde muzikanten brengen traditionele Kretenzische muziek, en ze doen dat op de oer-traditionele manier, als duo van lyra met laouto .

Hun namen zijn:

• Antonis Leontidis : Kretenzische lyra , zang
• Charis Laurijsen : laouto

Het Griekse woord voor zo'n traditioneel duo is " zygia ". Letterlijk betekent dat "weegschaal", maar eigenlijk is dat niet zo'n goede benaming. Als je in een echte weegschaal namelijk een gewicht in de ene schaal legt, dan gaat die omlaag en de andere schaal gaat omhoog. Bij een muzikale " zygia " daarentegen gaan beide schalen omhoog, en als de muzikanten zwaar genoeg zijn, dan tillen ze elkaar zelfs tot tegen het dak - en dan gaan de pannen er af, natuurlijk.

Er is veel kans dat dit merkwaardige natuurverschijnsel ook nu te zien (en te horen) zal zijn, want de twee muzikanten van dienst zijn inderdaad geen lichtgewichten.

Van Charis Laurijsen zal dat inmiddels bekend zijn. Hij is een vertrouwde verschijning op allerlei podia in de Lage Landen, onder meer als lid van "Male Vrase" en nog een paar andere ensembles. Vaak speelt hij daar bouzouki , maar hij staat even goed zijn mannetje op de Kretenzische laouto .

Ondanks zijn naam is hij namelijk geboren en getogen op Kreta, wat niet wegneemt dat hij op zijn achttiende naar Rotterdam kwam om daar aan de Codarts universiteit ... Turkse muziek te gaan studeren. Later studeerde hij verder in Istanbul.

Voor dit concert vervult hij de rol van begeleider voor zijn collega Antonis Leontidis. Dat valt niet te onderschatten, want het is de begeleider die de lyraris helpt om het beste van zichzelf te geven.

De man die zijn gewicht in de andere kant van de schaal gooit, Antonis Leontidis (Αντώνης Λεοντίδης), werd in 1996 in Athene geboren. Maar zijn roots liggen wel degelijk op Kreta, meer bepaald in een dorpje bij Rethymnon. Het was daar dat hij als kleine jongen gefascineerd raakte door de klanken van de lyra . Hij ging les volgen en kwam uiteindelijk terecht bij de gerenommeerde Yorgos Skordalós.

Hij verdiepte zich steeds verder in de traditionele Kretenzische muziek en hij ontdekte wat vele anderen voor hem ook al ontdekt hadden, namelijk dat die heel veel oosterse elementen bevat. Op die manier deinde zijn belangstelling verder uit naar de Turkse dorpsmuziek - en dan was het haast onvermijdelijk dat hij vroeg of laat in het " Labyrinth " van Ross Daly zou verzeilen. Daar volgde hij workshops en seminaries van - onder (veel) meer - Yorgis Xylouris ( Psaroyorgis ), Kelly Thomá en natuurlijk ook Ross Daly himself.

Het vervolg laat zich raden: al die invloeden begon hij te verwerken in zijn eigen muziek. Hij blijft weliswaar in de lijn van de Kretenzische traditie, maar hij drukt toch zijn eigen stempel. En zo gaat dat eigenlijk al eeuwenlang. De "traditie" is immers springlevend, zeker op Kreta, en al wat leeft, dat verandert ook.

Zijn liedjes vinden hun weg naar allerlei documentaires, maar uiteraard speelt hij ze ook op zijn concerten. Dat zal ook nu weer het geval zijn.

Toch laat hij ook veel ruimte voor de liedjes die hij erfde van de vorige generaties. Een goede illustratie daarvan is zijn eerste album "Kryfó" (Κρυφό, Geheim). De titelsong is van hem zelf, net als een paar andere tracks, maar de rest zijn onvervalste Kretenzische dansritmes: sousta, malevisiotis, ...

Het album zelf werd in 2020 opgenomen, met Yannis Lynardakis als begeleider, maar het idee ontstond al in 2017. Toen werd hem namelijk gevraagd om een paar liedjes te componeren voor een documentaire over "zijn" dorp, dat van zijn voorouders dus. Dat lijkt de trigger te zijn geweest om in die richting verder te doen, en dan ligt het voor de hand om daar een eigen plaat mee te gaan maken. Maar zoals gezegd kon Antonis Leontidis toch weerstaan aan de verleiding om de schijfruimte helemaal voor zichzelf op te eisen. Het album "Kryfó" zou dan ook prima bruikbaar kunnen zijn om er een Kretenzisch feestje mee te bouwen.

Alkistis Protopsalti - alias "de Vuurstem" - zou weer op "European Tour" gaan. Althans, daar lijkt het op.

Eerst werd gezegd dat ze op 21 maart "Back to London" zou komen, enkele dagen later kwam daar nog "Back to Brussels" bij (op 23 maart) , en dan werd er ook nog Boekarest (12/3) aan toegevoegd.

Dat zal het dan zo'n beetje zijn, die "European Tour". Maar de wereld is nóg groter dan de EU. Eerst gaat ze nog optreden in Australië (eind februari), en na de EU reist ze door naar Amerika, waar ze van eind april tot begin mei nog eens vier concerten geeft.

Het programma omvat (onder - veel - meer) "de mooiste liedjes uit haar eindeloze repertoire", zo wordt aangekondigd, en ze wordt begeleid door vijf muzikanten.

Volgens onze informatie zou het gaan om:

• Thomas Kontoyorgis : piano
• Petros Varthakouris : contrabas
• Pantelis Dzialas : gitaar
• Konstantinos Mylonás : drums
• Stelios Katsatsidis : accordeon

Inmiddels is de voorverkoop voor Brussel van start gegaan (7.12.2022), en enkele uren later raakte bekend dat Londen op 15.12 zou volgen.

Over de "Kosmokrators" is (bijna) alles al gezegd en geschreven, onder meer door ons op onze maart 2017 maandpagina .

Daar leest u bijvoorbeeld dat ze al in de zomer van 2016 enige deining veroorzaakten in Griekenland, waar ze hun eerste cd "Frenetika" mochten gaan voorstellen. Die kreeg toen heel wat aandacht in de Griekse media, en dat was niet in de laatste plaats te danken aan hun repertoire, dat bestaat uit bekende liedjes uit de rembetika , waarop ze dan zelfgeschreven teksten hebben gemonteerd in het Nederlands, Frans of Engels.

Zelf omschrijven ze dat zo:

Zoals bekend wil de bezetting van de Kosmokrators nogal eens wijzigen. Zoals elke goede kok richten ook zij zich naar het aanbod van het moment. De harde kern is lange tijd dezelfde gebleven, en die wordt aangevuld met andere goede muzikanten, in functie van hun beschikbaarheid.

Voor dit concert worden de "Kosmokrators" alvast als volgt aangekondigd:

• Frans De Clercq : zang en bouzouki
• Karsten De Vilder : zang en gitaar
• Dimi Dumo : zang en percussie

Je kan de Griekse rocker Vasilis Papakonstantinou gerust als "levende legende" bestempelen. Zelfs na een carrière van een halve eeuw zit er nog altijd geen sleet op, noch op de man zelf, noch op zijn populariteit. Hij is nog altijd goed voor volle zalen, en zijn publiek gaat van "jong" tot "minder jong".

In de winter van 2022 ging hij bijvoorbeeld op tournee doorheen Griekenland. In Thessaloniki werden er meteen maar ... twaalf optredens na elkaar geprogrammeerd (van 18 november tot 11 december), gewoon om de verwachte toeloop op te vangen. En het Aristotelion Theater aan de Witte Toren is niet bepaald een klein zaaltje. In andere Griekse steden was het iets minder: in Iraklio (Kreta) waren er "slechts" vier concerten voorzien. Ook op Cyprus wordt hij op handen gedragen. Tussen 6 en 22 januari 2023 treedt hij op in Lemesos (twee concerten) en in Lefkosia (zes concerten).

Met die "levende legende" zit het dus wel goed, maar het predikaat "rock" is wat minder evident.

Om te beginnen is het met de Griekse rock hetzelfde als met alle andere westerse genres die daar geadopteerd werden en worden: Griekse muzikanten beperken zich niet tot een slaafse kopie, ze leggen integendeel heel eigen accenten.

Daar doet Vasilis Papakonstantinou dan nog een schepje bovenop. Hij is gewoon zichzelf, en het resultaat is dan net even anders dan de "standaard westerse rock" - wat dat dan ook moge betekenen.

Dat blijkt ook uit de bijna veertig (!) eigen platen waarop hij zijn muziek inblikte. Daar zitten heel verschillende dingen bij. Hij begon in de jaren 1970 met liedjes van Manos Loïzos en Thanos Mikroutsikos (met wie hij nog vele jaren zou samenwerken). Pas later ging hij meer "rockerige" invloeden in zijn albums verwerken, maar dat neemt niet weg dat hij zijn hand niet omdraait voor liedjes op teksten van iemand als Nikos Kavvadias (toch niet bepaald bekend als een "gemakkelijke" dichter). En hij doet af en toe ook een rembetika -duit in het zakje, als je "Maliste Kyrie" van Yorgos Zambetas tenminste bij de rembetika indeelt en niet bij de vroege laïka .

Om maar te zeggen dat je met "rock" niet zomaar wegkomt, niet in Griekenland en al helemaal niet bij Vasilis Papakonstantinou .

Het is trouwens niet voor niets dat hij soms "de rocker met het peperkoeken hartje" genoemd wordt. Hij is inderdaad het tegendeel van de stereotiepe "ruige rocker". Heel wat van zijn liedjes zijn eerder gevoelige ballades, en dat is ook precies wat de man zelf belichaamt.

Hij wordt vaak weggezet als "links", maar dat komt gewoon omdat hij een hekel heeft aan onrecht en dat soort dingen.

Dat bleek als meteen tijdens het Kolonelsregime , dat van 1967 tot 1974 het land in een ijzeren greep hield. In die periode kenden de "andartika" een heropleving. Dat waren eigenlijk de liederen van de andartes, de verzetsstrijders die tijdens de Tweede Wereldoorlog tegen de Duitsers hadden gevochten. Nu werden ze opnieuw gezongen in allerlei clubs in Athene, door zangers en zangeressen die uitgedost waren in een soort militair uniform. Onder hen ook ... Vasilis Papakonstantinou , die daar trouwens zijn debuut maakte. Gelukkig voor hen kenden de Kolonels hun Vaderlandse Geschiedenis, en ze knikten dus goedkeurend, want ze "wisten" dat die liedjes onmogelijk over hen konden gaan. Het uitgelaten publiek begreep dat uiteraard wél.

Toch moet er zelfs bij de stramme kolonels iets beginnen dagen zijn. Zoals iedere jongen van zijn leeftijd (hij is van 1950) moest ook Vasilis Papakonstantinou in die periode in legerdienst. Maar na zijn afzwaaien in 1973 vond hij het toch raadzamer om naar Duitsland te verkassen. Hij vestigde zich in München, maar na de val van de Kolonels, in 1974, keerde hij terug naar Athene.

Veertig jaar na dat stormachtig debuut, in 2011, schreef hij een liedje dat "Το τραγούδι της πλατείας" heet (To tragoudi tis platías, Het lied van het plein). Met "het plein" is uiteraard Syntagma bedoeld, dat in die periode bezet was door de "Aganaktismeni" (de "Verontwaardigden"). Zij protesteerden tegen de toenmalige financiële crisis, of juister, tegen de draconische besparingsmaatregelen die door "Europa" opgelegd werden om de enorme schulden van Griekenland wat in te dijken.

De tekst van het liedje schiet met scherp op een land dat jarenlang boven zijn stand leefde. Het refrein luidt: "Ω Ελλάς, ηρώων χώρα, τι γαϊδάρους βγάζεις τώρα" (O Ellás, iroön chora, ti gaïdarous vgazeis tora), te vertalen als: "O Griekenland, land der helden, wat voor ezels produceer je vandaag?". Die ezels van toen zaten natuurlijk in het parlementsgebouw, pal tegenover het Syntagma-plein.

De muziek is van Vasilis Papakonstantinou zelf, maar de tekst is een gedicht van Yorgos Sourís (1853 - 1919). De man was helemaal niet helderziende of zo, hij had het gewoon over een vorige crisis, die van 1897. Toen was Griekenland óók al eens een keertje bankroet geweest, en het was toen ook door de mogendheden onder curatele geplaatst. De geschiedenis herhaalt zich, zegt men dan.

Dat liedje is in deze context relevant omdat Vasilis Papakonstantinou het helemaal niet schreef om zich populair te maken bij de "Aganaktismeni" beweging of zo. Hij was gewoon zélf verontwaardigd, en hij ventileert dat dan met muziek.

Zo gaat dat al zijn hele leven lang. Als er ergens geprotesteerd wordt tegen onrecht, uitbuiting, racisme of fascisme, dan protesteert hij mee, op zijn manier. Is hij daarom dan "links"? Misschien, maar dat belet alvast niet dat zijn publiek toch zowat het hele politieke spectrum omvat.

In elk geval hebben zijn platen - dank zij zijn enorme populariteit - mee het gezicht van de hedendaagse Griekse muziek bepaald.

Over het programma van zijn Amsterdamse concert hebben we (nog) geen informatie te pakken kunnen krijgen (stand 23.12.2022).

Veel doet het er eigenlijk niet toe, want je kan er vergif op innemen dat hij een aantal van zijn meest populaire nummers zal brengen - en dan heb je meteen materiaal genoeg voor tien concerten. Minstens.

We hebben ook geen weet van andere optredens in West-Europa. Er zijn alleszins geen aanwijzingen dat hij bijvoorbeeld ook België of Duitsland zou aandoen.

Op 14 juni speelt hij wél een ander groot concert, maar dat is dan een thuismatch. Die dag is er een groot concert in het Kallimarmaro stadion in Athene, om te vieren dat hij vijftig jaar actief is in de Griekse discografie. Dat concert nemen wij toch niet op in onze "Agenda" met "Griekse Muziek in België en Nederland", wegens te ver hier vandaan.

De "Mavra Moura" (alias de "Zwarte Bessen") pakken weer hun koffers, hun instrumenten en het vliegtuig om nu al voor de derde keer naar de Lage Landen te komen.

Dat bewijst toch wel dat ze ook hier in de smaak vallen.

Voor ons is dat (ook) wel handig, want we kunnen gewoon verwijzen naar het stukje dat we in oktober 2022 over hen schreven, naar aanleiding van hun tweede reeks optreden in de Lage Landen.

Dat was toen een lichtjes aangepaste versie van ons eerste tekstje van november 2021 ., maar er is geen reden om dat nu opnieuw te gaan herwerken. Het trio blijft gewoon doen wat ze graag doen, en het publiek lust daar nog wel een extra portie van. Meer moet dat niet zijn, of wel?

Onder de titel "Δεν τραγουδώ παρά γιατί μ' αγάπησες" (Den tragoudo para giati m'agápises, Ik zing alleen maar omdat je van me hield) bundelen twee muzikanten hun krachten om een programma te brengen met bekende en minder bekende liedjes.

Hun namen zijn:

• Asimina Karamperopoulou : zang
• Luca Isolani : gitaar

De titel van dit concert had eigenlijk even goed kunnen zijn: "Ik zing alleen maar omdat je een gedicht schreef", want ze hebben allemaal liedjes geselecteerd van bekende Griekse componisten die gedichten van bekende Griekse dichters op muziek gezet hebben.

Die alternatieve titel zou natuurlijk wel minder poëtisch zijn, en bovendien is de echte titel tegelijk ook de titel van een gedicht van Maria Polydouri . Haar tekst inspireerde verschillende componisten om er muziek voor te schrijven, waaronder Yannis Spanos en Dimitris Papadimitriou.

Maar er staan natuurlijk nog veel meer dichters en componisten op het programma van dit concert. In de categorie van de dichters (en dichteressen) vinden we onder meer teksten van Sappho , Yannis Ritsos , Nikos Gatsos , Konstantinos Kavafis , Odysseas Elytis , ...

En ook bij de componisten die vertegenwoordigd zullen zijn, zitten er verschillende internationaal bekende namen - en dat is dan nog zacht uitgedrukt, want het gaat dan bijvoorbeeld over Mikis Theodorakis , Manos Hadjidakis , Thanos Mikroutsikos , Christos Leontis "en anderen".

Zangeres Asimina Karamperopoulou werd geboren in Athene maar ze woont al jarenlang in Brussel. Daar geeft (of gaf) ze onder meer Griekse les aan het "Institut Libre Marie Haps". Ook als zangeres is ze niet aan haar proefstuk toe. Ze werkte al in april 2010 mee aan het "Balkan Trafik" festival, ze gaf in december 2015 een concert onder de titel "Greek Songs of Migration", en ze zong mee tijdens het grote "Four Traditions of Mandolin" fundraising concert dat Maria en Elina Markatatou in oktober 2020 in Schilde organiseerden. Tegenwoordig heeft ze de leiding over het koor van de pas opgerichte "School voor Griekse Traditionele Muziek" dat in oktober 2022 meewerkte aan een groots opgezet debuutconcert, met allemaal liederen die gewijd zijn aan de Maagd Maria.

De Napolitaanse gitarist, componist en arrangeur Luca Isolani werd in 1987 geboren in Napels en studeerde daar met onderscheiding af aan het conservatorium. Daarna kwam hij naar Brussel, waar hij in 2013 (deze keer met grote onderscheiding) een master in muziek behaalde aan het Koninklijk Conservatorium, onder leiding van Antigoni Goni. Hij speelde en speelt in allerlei verschillende ensembles, van kamermuziek tot folk en nog veel meer. Met al die kennis van stijlen en technieken op zak begon hij in 2020 als onderzoeker aan de Vrije Universiteit Brussel. Zijn onderwerp is de wisselwerking tussen de manier waarop de gitaar gebruikt wordt in de traditionele muziek enerzijds en de kunstmuziek anderzijds. Dat onderzoek zou moeten uitmonden in een doctoraat in "Performing Arts".

Deze twee muzikanten gaven in maart 2020 al eens een concert met dezelfde titel als nu, dus "I only sing because you loved me". Ze zijn dus alleszins goed elkaar ingespeeld en -gezongen, en het project zal intussen allicht wel uitgerijpt zijn ook.

Savina Yannatou gaat opnieuw op stap met haar ensemble Primavera en Salonico , en ze hebben de Tunesische zangeres Lamia Bedioui uitgenodigd om met hen mee te reizen.

Samen komen ze hun nieuwste project voorstellen. Dat heet "Watersong" en de inspiratie haalden ze bij een liedje van William Shakespeare. En nee, dat is geen vergissing. De man is hier en daar (en overal elders) bekend als auteur van toneelstukken, maar gaandeweg verwerkte hij daar soms ook muziek in. Vooral één van zijn laatste werken, "The Tempest" (De Storm), is erg "muzikaal". Het bevat verschillende liedjes.

Die liedjes worden dan gezongen door "Ariel", een bovennatuurlijk wezen dat kan vliegen, toveren, zeestormen doen opsteken en weer tot bedaren brengen (en op die manier ook toneelstukken van een titel voorzien) en nog veel meer. Zowat het enige wat deze "luchtgeest" niet kan is anderen kwaad berokkenen - wat dan meteen ook het on-menselijke karakter van dit personage bewijst. "The Tempest" werd geschreven in 1610 of 1611, en men vraagt zich nog altijd af hoe de toneelregisseurs dat indertijd allemaal "in scène" gezet kregen, maar allicht zal er wel wat beroep gedaan zijn op de verbeelding van het publiek.

Het was één liedje van "Ariel" dat de aandacht van Savina Yannatou had getrokken. Het gaat over iemand die verdronken is, maar "van zijn beenderen werd koraal gemaakt" en "er liggen parels die vroeger zijn ogen waren". Er was dus niets van hem verloren gegaan, alles was getransformeerd "into something rich and strange".

Yannatou was toen bezig met nog een ander project, waar dergelijke metamorfosen een belangrijke rol in spelen. Dat project heeft het publiek dus nog van haar tegoed, want toen ze zich in het liedje verdiepte, bedacht ze ineens dat water, hoe vanzelfsprekend het ook lijkt, toch wel een heel erg belangrijke rol speelt in het menselijke bestaan. Eigenlijk was dat niet helemaal een "aha-erlebnis" voor haar, want ze had daar al vaker over nagedacht. Maar de acht versregels van het eenvoudige "waterliedje" van Ariel zorgden toch voor de definitieve "klik" op de startknop van alweer een ander project, het project dat ze nu komt voorstellen en dat "Watersong" gedoopt werd.

Zoals bekend spelen de traditionele liedjes van verschillende culturen een belangrijke rol in het werk van Savina Yannatou . Die liedjes, gemaakt en gezongen door en voor gewone mensen, gaan meestal ook over gewone dingen - dus ook over water. Soms is "water" het onderwerp van het liedje zelf, bijvoorbeeld een verre zeereis, soms is het symbolisch aanwezig, zoals bij een liedje over de doop van een kindje.

Omdat water zo belangrijk is voor de mensheid, is de afwezigheid van water dat natuurlijk ook. Mede daarom ging Savina Yannatou aankloppen bij haar collega en vriendin Lamia Bedioui.

Zij werd in Tunis geboren maar ze woont en werkt al sinds 1992 in Griekenland. Daar werd ze onder meer acht jaar lang ingewijd in de kneepjes van de zangkunst door Spyros Sakkas - dezelfde bij wie ook Savina Yannatou gestudeerd had. Ze delen ook hun passie voor "traditie zonder grenzen" en dat resulteerde al in 1997 in een samenwerking die het album "Songs of the Mediterranean" opleverde, in 2001 gevolgd door "Terra Nostra".

Voor "Watersong" doken de twee dames in hun verzameling traditionele liedjes, op zoek naar verhaaltjes over rivieren en woestijnen, regen en tranen, leven en dood, vruchtbaarheid, zuivering, magie, begeerte en nog veel meer. Alles dus wat van ver of nabij met "water" te maken heeft.

Daar zitten heel verrassende dingen bij. Een liedje van de Spaanse Joden vertelt bijvoorbeeld over het gebruik dat voorschrijft dat de bruid op de vooravond van het huwelijk een bad in zee moet nemen. Een Cypriotisch traditioneel liedje vertelt over een boze draak die al het drinkwater gegijzeld heeft, en die van de dorstige mensen verlangt dat zij een kind offeren om het water weer terug te krijgen (dit voor wie dacht dat ransomware een recent verschijnsel is).

Bij hun zoektocht liepen ze ook tegen "interculturele" gelijkenissen aan. Dat is trouwens één van de dingen die Yannatou zo boeit: je komt het zelfde melodietje dan tegen in twee totaal verschillende tradities. In "Watersong" zit er bijvoorbeeld een Griekse kalanda die gezongen wordt ter gelegenheid van Driekoningen, maar die naadloos overgaat in een Arabisch liedje dat over de Nijl vertelt.

Ook de recente tragedie van de bootvluchtelingen ontsnapte niet aan hun aandacht. Ze deden er dan ineens ook maar een bekende spiritual bij, die "Wade in the water" heet en die afkomstig is van de slaven die indertijd uit Noord-Afrika weggesleept werden.

De liedjes komen bijna allemaal uit het Middellandse-Zeegebied. Voor beide dames is dat immers zowat de "specialiteit van het huis", en ze vullen elkaar prima aan. Niet alleen qua stem, maar ook qua afkomst. Griekenland is onlosmakelijk verbonden met "zee" en Noord-Afrika met "woestijn". Zoals altijd zingen ze de liedjes allebei zoveel mogelijk in de originele taal. Lamia Bedioui zorgt dan voor een extra portie Arabische klanken, onder meer het dialect van de Bedoeïenen.

De liedjes vertellen allemaal een verhaaltje, dus is de tekst erg belangrijk, en dus zou de luisteraar eigenlijk minstens een tiental verschillende talen moeten beheersen om alles ten volle te bevatten. Maar, net als bij een opvoering van "The Tempest" vier eeuwen geleden, zullen de muzikale regisseurs van "Watersong" allicht ook wel de andere zintuigen van het publiek mee aan boord hijsen.

Dat is hen wel toevertrouwd, want Savina Yannatou en Lamia Bedioui worden begeleid door het voltallige ensemble Primavera en Salonico . Zoals bekend zijn dat:

• Kostas Vomvolos : kanonaki , accordeon , orkestraties
• Michalis Siganidis : contrabas
• Kyriakos Gouventas : viool
• Charis Lambrakis : ney
• Yannis Alexandris : outi , gitaar
• Kostas Theodorou : slagwerk, waterphone

Deze topmuzikanten hebben elk uiteraard een eigen carrière, maar toch vinden ze altijd wel een gaatje in hun drukke agenda's als Primavera en Salonico verzamelen blaast. Dat gaat zo al dertig jaar lang, sinds 1993 om precies te zijn. Toen werkten ze voor het eerst samen voor het bekende album met muziek van de Sefardische Joden uit Thessaloniki. Later volgden er nog een hele reeks andere albums, onder meer bij het prestigieuze kwaliteitslabel ECM .

Met elkaar hebben ze een enorm uitgebreide kennis van alle mogelijke muziekstijlen opgebouwd, en mede daardoor hebben Yannatou en haar muzikanten een heel eigen sound ontwikkeld, die over heel de wereld goed onthaald werd.

Dat was nu niet anders. Het "Watersong" project ging in première op 14 en 15 augustus 2020. Ze mochten toen het gerenommeerde "Athens Epidaurus Festival" afsluiten in het antieke theater van Epidaurus. Dat zal wel wat herinneringen opgeroepen hebben, ook op het podium zelf, want het was uitgerekend dáár dat Lamia Bedioui en Savina Yannatou in 1997 voor het eerst samenwerkten. Hun voorstelling van "Songs of the Mediterranean" zou zelfs de allereerste keer geweest zijn dat het Festival dat theater opnieuw in gebruik nam.

De première van "Watersong" was ook nog in een ander opzicht erg bijzonder. In augustus 2020 was Griekenland nog maar net bekomen van de eerste golf van de Covid-19 pandemie, en er werd dus voorzichtig geprobeerd om de draad weer op te nemen. Het "Athens Epidaurus Festival" had zijn programmatie flink afgeslankt, het aantal zitplaatsen was beperkt gehouden en er waren strikte voorzorgsmaatregelen van kracht.

Dat neemt niet weg dat het aanwezige publiek erg enthousiast was, en ook de commentatoren waren erg lovend. In september 2020 reisde het project dan naar Cyprus, maar toen kwamen de volgende corona-golven er aan en ook "Watersong" leed schipbreuk. Pas in november 2021 kon het project weer uitvaren, toen naar Duitsland en Zweden. In februari 2022 gingen ze er mee naar Portugal, Oostenrijk en Duitsland.

Om maar te zeggen dat het programma intussen wel op punt zal staan, maar dat het allicht ook niet in steen gebeiteld is. Er is immers materiaal in overvloed rond dit thema, te veel alleszins voor één concert. Het is dus niet uitgesloten dat ze elke avond net weer wat anders zullen brengen. Savina Yannatou vertelde ooit dat ze de exacte playlist soms pas vlak vóór het concert met elkaar afspreken, afhankelijk van hun stemming, van het publiek, of wat dan ook. Voor dergelijke muzikanten is dat helemaal geen probleem.

Die vanzelfsprekendheid zal hen goed van pas komen tijdens deze tour, want ze spelen zes concerten op zes dagen tijd. Wij nemen enkel hun vier concerten in Nederland en België op, plus die in Echternach (LU) en Keulen (DE). Er is ook nog Berlijn (op 12/3), maar dat is te ver weg voor ons publiek.

De culturele vereniging "Acropolis" werd nog maar pas vorig jaar (2022) opgericht om Grieken, die zich in Nederland komen vestigen, wegwijs te maken in de plaatselijke samenleving. Ze willen tegelijk ook de heimwee van hun landgenoten (en van zichzelf) wat milderen door allerlei Griekse events te organiseren, wat dan omgekeerd de Griekse cultuur moet helpen uitdragen bij de Nederlanders.

Ze maken nu een vliegende start met een dansfeest met Kretenzische en Pontische muziek . Een "feest", inderdaad, want dat is toch een betere omschrijving dan "dansavond". Het evenement zou tot in de vroege ochtend gaan duren (3 u, zo wordt vooropgesteld), en indien gewenst zijn er ook hapjes en drankjes te verkrijgen.

Voor de muziek zorgen twee verschillende orkestjes.

Het Kretenzische ensemble bestaat uit:

• Adonis Martsakis : viool, zang
• Nikos Marentakis : laouto
• Charalambos Pitropakis : askomandoura , mandoura , daoulaki (kleine trom) van Sitiá
• Kanakis Kozonakis : laouto en zang

Voor het Pontische ensemble tekenen de volgende muzikanten present:

• Gogos Ioannidis : kementzes , zang
• Nikos Tsaousidis : daouli
• Nikos Savvidis : keyboards

Dit zijn stuk voor stuk ervaren vaklieden, die weten hoe ze mensen aan het dansen moeten krijgen. Gogos Ioannidis bijvoorbeeld wordt al jarenlang gevraagd voor feesten van allerlei Pontische verenigingen in Duitsland en elders.

Toch staan Adonis Martsakis en zijn ensemble prominent bovenaan op de affiche van dit dansfeest. Dat mag ook wel, want hij is wereldberoemd op Kreta, en ook in Athene trekt hij volle zalen. Zijn publiek - jong en oud - kent en waardeert hem als een pijler van de traditionele Kretenzische muziek, of als vertegenwoordiger van een nieuwe generatie traditionele muzikanten, of allebei.

Zijn sterrenstatus wordt zeker niet tegengesproken door zijn fotogenieke verschijning. Of je hem nu op het podium ziet zitten of hem gewoon op straat tegenkomt, je herkent hem meteen: een woeste snor en bijbehorende baard, een zwarte outfit met kniebroek en hoge laarzen, ... kortom: een Kretenzer die rechtstreeks uit een teletijdmachine gestapt lijkt.

Zijn rijzige gestalte doet onwillekeurig denken aan die stoere kerels die de wacht houden bij het graf van de Onbekende Soldaat op het Syndagma-plein in Athene. En inderdaad: hij deed zijn legerdienst bij de Presidentiële Garde, de elite-eenheid die deze taak waarneemt. Ook hij stond daar dus urenlang te staan, onverstoorbaar en onbeweeglijk. Dat was dan wel in het bekende uniform van een evzone, met foustanella en tsarouchia. Als hij niet in dienst was, trok hij weer zijn "gewone" Kretenzische burgerkleding aan.

Er is slechts één detail dat niet helemaal in het plaatje lijkt te passen: hij speelt namelijk viool in plaats van Kretenzische lyra . Maar dat komt gewoon omdat het plaatje verkeerd is. De lyra en de viool hebben eeuwenlang naast elkaar bestaan, of eigenlijk zijn het al die tijd concurrenten van elkaar geweest, want het zijn allebei melodie-instrumenten en ze worden dus (bijna) nooit samen gebruikt. Maar in een traditioneel Kretenzisch ensemble maakte het niet zo heel veel uit of het nu een lyraris was of een violist die de leiding had.

Het is pas recent dat men de lyra zo sterk is gaan associëren met Kretenzische muziek, in wezen omdat er een paar grote lyra-spelers zijn geweest die deze muziek in brede kringen bekend en populair maakten. Denk aan Kostas Moundakis , Nikos Xylouris , Psarantonis , ... Op Kreta zelf waren er enkel wat regionale verschillen: in het westen bijvoorbeeld wordt doorgaans een viool gebruikt, elders is het vaker de lyra die de bovenhand heeft.

Het is precies in dat westen van Kreta dat Adonis Martsakis (Αντώνης Μαρτσάκης) zijn roots heeft. Hij werd in 1979 in Athene geboren, maar zijn vader had daar nooit kunnen aarden en verging van heimwee. De kleine Adonis groeide dus op in een soort "Kretenzische bubbel", met natuurlijk ook de bijbehorende muziek. Op zijn zesde ging hij traditionele dansen leren bij een plaatselijke culturele vereniging. Hij had aanleg voor muziek ("belangstelling", zegt hij zelf) en vanaf zijn negende begon hij viool te leren. Hij leerde graag - en snel. Drie jaar later mocht hij al optreden, samen met zijn broer Yannis die een kwartier jonger is dan hij en die laouto speelt. En op zijn vijftiende had Adonis zijn eerste betaalde baantje als violist.

Uiteraard bracht de familie al haar vakanties op Kreta door, maar dat was voor hem niet genoeg. Van zodra hij groot genoeg was om alleen te mogen reizen, maakte hij de oversteek zo vaak hij maar kon. Niet alleen in de schoolvakanties, maar desnoods zelfs voor een weekend. In 2005 gaf hij zijn vaste baan in Athene op (hij werkte daar in een bank) en hij verhuisde definitief naar Kreta, waar hij zich in Chaniá ging vestigen.

Ter plaatse doorkruiste hij het eiland in alle richtingen. Hij had namelijk iets gemerkt dat anderen vóór hem ook al opgevallen was: de traditie is op Kreta geen "folklore", maar ze is integendeel nog springlevend, vooral dan in de dorpen. Zeker, er waren wasmachines en koelkasten, dus de was moest niet meer met de hand in de beek gedaan worden en het water moest niet meer bij de bron gehaald worden, maar verder volgde het dagelijkse leven nog steeds dezelfde eeuwenoude patronen. 's Avonds na het werk op de velden kwamen de mensen bijvoorbeeld bij elkaar, en dan werd er gezongen en gedanst.

Ook hij had gezien dat deze traditie steeds meer onder druk kwam te staan. Het was vooral de oudere generatie die ze nog in ere hield, en hij besefte wat er zou kunnen gebeuren als die mensen er niet meer waren. Daar wilde hij wat aan doen, minstens voor zichzelf en als het even kon ook voor zijn eigen leeftijdsgenoten, en voor iedereen die na hen zou komen.

Vandaar dat hij overal op Kreta ging rondkijken, vragen stellen, luisteren en aantekeningen maken. De gebruiken verschillen van streek tot streek, en hij wilde alles weten van alles. Hoe wordt een tafel gedekt, hoe wordt het eten bereid, hoe wordt de oogst binnengehaald, hoe gaan de herders met hun dieren om, ... Er was niets dat hij niet interessant vond, maar natuurlijk had hij ook veel aandacht voor de muziek en de dansen. Ook daar zijn immers grote plaatselijke verschillen.

Toch waren het vooral de rizitika die hem boeiden. Die werden gezongen door eenvoudige mensen, maar toch hebben de teksten een enorme diepgang, merkte hij. Ze spreken vaak boekdelen, zegt hij, en het is eigenlijk ongelooflijk hoe iemand, die niet kan lezen of schrijven, toch zo'n hoogstaande poëzie kan bedenken. En dat is niet alles: in de muziek hoor je de klanken van de natuur die hen omringde, de geluiden van de schapen en de geiten, de arenden, ... Hij vertelt dat hij er soms nog altijd kippenvel van krijgt als hij naar rizitika luistert, en hij ging er actief naar op zoek.

Op die manier verscheen hij op het radarscherm van Domna Samiou (1928-2012), die op een gegeven moment voor onderzoek naar Kreta was gekomen. Men vertelde haar over die "rare vogel", zo'n jongeman uit de grote stad die overal kwam rondneuzen, en zij nam contact op. Hij vertelde haar enthousiast over zijn speurtocht en liet haar een paar van zijn vondsten horen. Ze was onder de indruk, en op een aantal van haar volgende platen mocht hij telkens twee of drie liedjes spelen en zingen.

En toen ze op 11 oktober 2005 een concert gaf in het Iródio in Athene, mocht hij dat openen met een rizitiko . Dat was erg toepasselijk, want ook de traditionele dorpsfeesten worden op die manier ingeleid. Maar dit was dan wel een maatje groter: het Herodes Atticus Theater (zoals het officieel heet) is goed voor 5000 zitplaatsen ...

Het was ook niet zomaar "een" concert, het was in feite een historisch concert. Een paar medewerkers van haar wilden haar in de bloemetjes zetten ter gelegenheid van een carrière van 50 jaar baanbrekend werk. De titel was "Η Δόμνα Σαμίου τραγουδά τη φύση και τον έρωτα" (I Domna Samiou tragouda ti fysi kai ton erota, Domna Samiou bezingt de natuur en de liefde) en ze hadden allemaal liedjes met die thema's geselecteerd, en dat uit de verschillende streken van Griekenland. Er werkten heel wat bekende namen aan mee: Katerina Papadopoulou , Vangelis Dimoudis , Zacharias Karounis, Sokratis Sinopoulos , Evgenios Voulgaris , Kyriakos Tapakis , Vangelis Karipis , ... en dus ook Adonis Martsakis. Hij was op slag geen illustere onbekende meer. Een jaar later verscheen de live-opname op cd, en ook daar stond zijn naam natuurlijk op de hoes.

In 2007 verscheen zijn eerste eigen album. Domna Samiou had het voorwoord geschreven, en daarin vertelt ze inderdaad dat ze al meteen onder de indruk was geweest, niet alleen van de stem, maar ook van het talent en de gedrevenheid van deze jonge muzikant. "Mensen als Adonis", schreef ze, "geven mij hoop dat de traditionele liederen dan toch niet verloren zullen gaan, maar dat ze levend en wel aan de volgende generaties zullen overgedragen worden".

Dat sloot - niet verrassend - perfect aan bij de inhoud van de cd, en ook bij die van de vijf of zes andere eigen albums die hij later uitbracht. Enkele daarvan zijn zelfs dubbel-cd's, en ze staan vol met interessant materiaal. Het "recept" is telkens in grote lijnen hetzelfde. Er staan natuurlijk een aantal traditionele nummers op, soms heel bekend maar soms ook pareltjes die hij zelf ontdekt heeft en die nu voor het eerst op plaat vastgelegd werden. Dat vult hij aan met meer recente nummers, vaak van hemzelf maar ook van anderen. Soms zijn dat hele bekende muzikanten, de "leermeesters" in het vak, zoals de zanger en violist Kostas Papadakis (1920-2003), bijgenaamd "o Naftis" (ο Ναύτης, de Matroos) omdat hij zijn legerdienst bij de marine had gedaan. Dat "meer recent" moet dan wel met een korreltje zout worden genomen, want Kretenzers hebben een goed geheugen en er zijn liedjes die eeuwenlang mondeling overgeleverd werden, samen met de naam van hun auteur. Een bekend voorbeeld is de legendarische violist Stefanos Triandafyllakis (alias "Kióros") die in de jaren 1750 tot 1770 (!) een paar liedjes schreef die uiteindelijk tweehonderd jaar later door "de Matroos" op plaat gezet werden. Ook die man had namelijk begrepen wat er gaande was. Hij had die liedjes zelf van zijn vader geleerd, en die weer van zijn grootvader enzovoorts, maar nu vond hij het tijd worden om zijn "geheugen te dumpen" en alles zoveel mogelijk in te blikken. Het is misschien aan hem te danken dat Adonis Martsakis deze liedjes nu ook kon opnemen op zijn eigen albums, maar misschien ook niet: het is evengoed mogelijk dat hij ze toch nog "in het wild" heeft aangetroffen.

Op zijn albums laat Adonis Martsakis ook ruimte voor jongere componisten en tekstschrijvers, die net als hij in de traditionele stijl verder gaan, en die soms zelfs op die manier hun platendebuut maken.

En natuurlijk staan er ook heel wat nummers bij die hij zelf geschreven heeft. Het is interessant dat hij daarbij weliswaar zijn eigen accenten legt (zoals ontelbare generaties vóór hem dat tenslotte óók deden) maar dat hij toch nauw aansluit bij de traditie. Soms laat hij een contrabas meespelen, maar dat is het dan wel zo'n beetje.

Er zijn tegenwoordig nog heel wat andere jonge muzikanten die - met succes - op de Kretenzische traditie verder bouwen, zoals een Yannis Charoulis of een Georgia Dagaki bijvoorbeeld, maar die verwerken er soms ook "externe" muzikale elementen in, zoals rock en dergelijke. Dat komt gewoon omdat die "andere" muziek een deel is van de indrukken die ze tijdens hun prille jeugdjaren opdeden, en die op die manier ook deel is gaan uitmaken van hun eigen muzikale persoonlijkheid.

Zo gaat dat eigenlijk al eeuwenlang, en dat is dus een goede zaak. Maar bij Andonis Martsakis is die eigenheid volledig gestut op traditionele elementen, en toch slaat ook zijn "recept" aan bij de jongere generatie. Die kennen hem soms enkel via het Internet, en als ze dan zelf niet (veel) voeling hebben met de Kretenzische muziek, dan vragen ze er naar bij oma of opa - en die zijn dan op hun beurt onder de indruk. Op die manier is het niet zo verwonderlijk dat er heel wat volk komt luisteren (en dansen!) als hij eens een keertje in Athene een concert komt geven. In 2019 kreeg hij zelfs het "Theatro Vrachon" goed gevuld, wat niet niks is want op dat zelfde podium hebben ook al heel wat andere sterren gestaan, zoals Yorgos Dalaras , Yannis Kotsiras , Natassa Bofíliou , Sonia Theodoridou , Matoula Zamani en vele, vele anderen. Deze keer werden de luisteraars dus verwend met zuiver Kretenzische klanken - en het beviel hen uitstekend.

Adonis Martsakis probeert op nog andere manieren om de traditie "levend en wel" door te geven aan de jongeren. Nadat hij in Chaniá was neergestreken had hij daar enkele jaren vioolles gegeven aan het plaatselijke conservatorium. In 2012 begon hij er met zijn eigen muziekschool, waar onder meer de traditionele instrumenten en hun speeltechnieken aangeleerd worden. Hij speelt tussen haakjes zelf ook mandoline, opnieuw zo'n een instrument dat op Kreta wel degelijk "inheems" is.

In 2021 verscheen er bovendien een ... boek van zijn hand. Dat ging (uiteraard) over de rizitika, maar dan meer bepaald over de rizitika die op Kreta gemaakt werden naar aanleiding van de Griekse Onafhankelijkheidsstrijd, die in 1821 begon. Kreta zelf was daar officieel niet bij betrokken, maar de Kretenzers gingen wel massaal meevechten, en de sporen daarvan zijn terug te vinden in de muziek van toen. Bij dat boek hoorde (uiteraard) een cd. Er waren eigenlijk plannen gemaakt voor een grootschalige viering van die verjaardag, en dat over heel Griekenland, maar de corona-pandemie stak daar dus een stokje voor. De boekvoorstelling kon nog net een plaatsje krijgen tussen twee corona-golven in.

In die periode heeft Adonis Martsakis trouwens een paar keer de tering naar de nering moeten zetten. Bij gebrek aan live optredens voor publiek organiseerde hij dan maar enkele digitale concerten met live streaming. In de studio allerlei dingen zitten opnemen is prima, vindt hij, maar zonder optredens is het toch maar saai.

En inderdaad: tijdens de zomermaanden speelt hij zowat aan de lopende band op allerlei dorpsfeesten, trouwfeesten en dergelijke, altijd op Kreta natuurlijk. Want als hij het eiland verlaat, dan is het eigenlijk alleen maar omdat hij elders gevraagd werd voor een optreden. Soms is dat in Athene, maar af en toe ook in het buitenland.

In 2010 gaf hij bijvoorbeeld een concert in Melbourne (Australië), en dat werd later uitgegeven als een live cd, met een dvd er bij.

Of er ook van zijn optreden in Amsterdam zo'n live cd zal gemaakt worden? Dat is lang niet zeker, en misschien zelfs onwaarschijnlijk.

Zeker is wel dat de muzikanten, die nu met hem meekomen, al jarenlang zijn vaste begeleiders zijn, en dat zegt toch wel iets over de man zelf. Nikos Marentakis bijvoorbeeld is zelfs een jeugdvriend van hem, en met Kanakis Kozanakis werkt hij al minstens samen sinds 2014, of misschien ook al eerder.

De zanger Kostas Theocharis (Κώστας Θεοχάρης), die nu al voor de tweede keer naar de Art Base komt, is van vele markten thuis.

Zo is hij bijvoorbeeld ook tekstschrijver en componist, en hij schrijft niet alleen voor zichzelf, maar ook voor anderen, en omgekeerd zingt hij niet alleen zijn eigen liedjes, maar ook die van anderen. In een parallel universum is hij bovendien opera-zanger.

Ook in het lichtere genre is zijn repertoire bijzonder uitgebreid: van rembetika tot endechna , met af en toe een uitstapje naar de dimotika .

Een aantal van zijn eigen liedjes leverde hij aan bekende artiesten die eerder onder "pop" geklasseerd worden, zoals Yannis Ploutarchos , Sakis Rouvás en Chrispa, maar het grootste deel van zijn eigen werk wordt toch in de rubriek " endechna " ondergebracht.

Maar toen hij in november 2018 voor de eerste keer naar de Art Base kwam, had hij toch een programma samengesteld waarin bekende liedjes van anderen centraal stonden.

Het lijkt er op dat hij dat nu opnieuw zal gaan doen.

Hij zal op piano begeleid worden door Andreas Mantzaris (Ανδρέας Μάντζαρης) en door Kostadin Pavlov op gitaar.

Het "Zephyros Trio" belooft een programma met een "breed scala aan Griekse muziek, van traditionele liederen van de eilanden tot moderne hedendaagse liederen, en van rebetiko tot sirtaki".

Dat is inderdaad wel heel erg breed, maar het is hen wel toevertrouwd, want dit trio bestaat uit:

• Yorgo Moutsiaras : piano, zang
• Vasiliki (Vicky) Theodoridou : santouri , zang
• Kostas Klotsaropoulos : bouzouki

Met deze instrumentatie kunnen ze inderdaad heel wat verschillende stijlen aan, en bovendien zijn het stuk voor stuk Griekse muzikanten met een heleboel ervaring.

Minstens twee van de drie namen zullen trouwens bekend zijn, niet alleen omdat ze al jarenlang in Nederland wonen, maar ook omdat ze daar erg actief zijn. Yorgo Moutsiaras bijvoorbeeld is (ook) dirigent van het Amsterdams-Grieks koor "Filomila", en Kostas Klotsaropoulos is hun vaste begeleider.

Het is misschien geen toeval dat dit concert georganiseerd wordt door het "Aslan Muziekcentrum". Ze geven daar onder meer lessen in muziek, dans en theater, en dat voor alle leeftijden. Ze werken vanuit de gedachte dat muziek grenzeloos is, en dat is terug te vinden in het cursus-aanbod. Daarin zijn heel wat stijlen vertegenwoordigd, van orientaals tot westers. van klassiek tot modern. Wat zouden ze dan malen om hokjes binnen de Griekse muziek? Wel integendeel, want eigenlijk is die muziek zelf een staalkaart van vele verschillende stijlen.

Het "Aslan Muziekcentrum" begon in 1997, en dit seizoen (2022-2023) bestaan ze dus 25 jaar. Daarom organiseren ze een reeks buurtconcerten, waar iedereen welkom is, niet alleen voor een kennismaking, maar ook om te "genieten van allerlei optredens van hoge kwaliteit", zoals ze dat zelf zeggen. Het optreden van het "Zephyros Trio" is daar dus een onderdeel van. Hopelijk beseffen ze daar dat Griekse muziek erg besmettelijk is ...

De Brusselse vereniging "Friends of Ikaria" organiseert opnieuw een "Ikarian Film and Music Festival" .

Ze houden het wel wat kleinschaliger dan vroeger. Dat heeft alles te maken met de turbulente, onzekere tijden van tegenwoordig, en ze vinden het dan beter en veiliger om voor kleinere projecten te gaan, die minder kostbaar zijn om te organiseren.

Ze doen wel geen concessies aan de kwaliteit, want hun doel blijft hetzelfde: enerzijds de cultuur van Ikaria beter bekend maken bij het grote publiek, en anderzijds op die manier geld inzamelen voor allerlei initiatieven die de bewoners van het eiland ten goede zullen komen.

Dat is ook terug te vinden in het programma van dit festival.

's Namiddags worden er onder meer enkele kortfilms en documentaires vertoond, die ofwel gemaakt werden door Ikariotische regisseurs, ofwel het eiland als onderwerp hebben. Allebei mag ook, natuurlijk.

De filmsessie loopt telkens van 16u30 tot 19u.

Vanaf 19u begint dan de muziek-sessie. Daar hoort u natuurlijk muziek van ... Ikaria (en omgeving), en er zijn bijpassende hapjes en drankjes te verkrijgen.

De muziek wordt gebracht door drie muzikanten:

• Yannis Kefalas : gitaar, zang
• Nikos Plakas : viool, zang
• Frans De Clercq : bouzouki , zang

Dit drietal zal wel geen nadere introductie behoeven, dachten wij.

De "Friends of Ikaria" eigenlijk ook niet, want de naam van deze vzw dekt precies de lading. De leden zijn ofwel expats die in Brussel wonen, ofwel mensen die Ikaria een warm hart toedragen.

Een bouzouki , een contrabas en twee stemmen nemen u mee op een muzikale reis tussen Griekenland en Armenië, met een paar uitstapjes naar andere muzikale culturen er doorheen gemengd.

De twee muzikanten zijn:

• Fotis Vergopoulos : bouzouki , zang
• Shushan Kerovpyan : contrabas, zang

Ze zijn niet bepaald aan hun proefstuk toe. Ze brachten dit project al een jaar eerder (in maart 2022) in Parijs, en enkele dagen na Brussel, Amsterdam en Rotterdam gaan ze daar opnieuw naartoe.

Maar ook afzonderlijk hebben ze een flinke staat van dienst.

Fotis Vergopoulos (Φώτης Βεργόπουλος) was bijvoorbeeld in oktober 2016 al te gast in de Art Base, toen als lid van Rebetien, met Avgerini Gatsi als zangeres.

Hij werd in 1988 geboren in Melbourne (Australië), maar zijn familie keerde al een jaar later terug naar Griekenland, waar hij opgroeide in Koroni op de Peloponnesos. Zijn vader had in de jaren '80 in Australië mee de groep "Apodimi Kompania" opgericht, en ook in Griekenland bleef hij zich met muziek bezighouden. De vonk sloeg over op zijn zoon toen die pas zes was. Na zijn middelbare school ging die een paar jaar terug naar Australië om daar een diploma van burgerlijk ingenieur te gaan behalen. Maar de muziek liet hem niet los. Met zijn bouzouki was hij actief in verschillende groepen, waarmee hij optrad op bekende festivals als het Brunswick Music Festival en het Port Fairy Folk Festival. Rond die tijd begon hij ook als professioneel muzikant, in clubs en taverna's en dergelijke.

In 2013 keerde hij dan (voorlopig definitief) terug naar Griekenland en vestigde zich in Athene, waar hij zich al snel ontpopte als een belangrijke vertegenwoordiger van een nieuwe generatie rembetika -muzikanten. In zijn cv staan een paar indrukwekkende namen waar hij mee samenwerkte, onder meer Babis Golés , Agathonas Iakovidis en Manolis Pappos .

Zijn carrière brengt hem regelmatig naar het buitenland. Op de Zuidpool was hij (bij ons weten) nog niet, maar (bijna) overal elders al wel. Ook in Australië zijn ze hem niet vergeten. Nog maar pas in oktober 2022 kreeg hij daar de leiding over een "Rebetiko Caravan", een gelegenheidsensemble waarvoor zowat alle zwaargewichten van het Australische rembetika -wereldje opgetrommeld waren en dat een tournee doorheen het hele continent maakte.

Ook Shushan Kerovpyan heeft een stevige basis in de rembetika . Zij zal misschien bekend zijn als lid van "The Circle Orchestra", dat in februari 2019 een paar keer optrad in de Lage Landen met een "tribute to Manolis Chiotis ". De "circle" in hun naam geeft aan dat ze een internationale vriendenkring wilden zijn, met als enige vereiste voor lidmaatschap: een passie voor rembetika . Ze vertelden er niet bij dat een stevige theoretische onderbouw en een flinke dosis talent eigenlijk ook wel nodig waren, maar dat hoefde ook niet gezegd te worden. Voor hen spreekt dat immers vanzelf.

Shushan Kerovpyan heeft nog veel meer in huis dan "alleen maar" de rembetika . Ze werd geboren in Parijs, in een muzikale familie, en ze groeide op met de traditionele klanken van haar Armeense roots, aangevuld met muziek uit het Midden-Oosten. De zangtechniek pikte ze op volgens de aloude methode: gewoon door te luisteren. Op de een of andere manier heeft ze ook Amerikaanse roots en dus zitten er ook invloeden van folk en soul in haar muzikale persoonlijkheid.

Als je zelf dan zo'n beetje een mini-multinational bent, dan is het ook logisch dat grenzen eigenlijk niet veel belang meer hebben. Dat geldt dan minstens voor muzikale grenzen, en nog meer voor staatsgrenzen.

Ook voor Shushan Kerovpyan heeft dat allemaal geen belang, ze kleurt vrolijk buiten de lijntjes. Maar ze doet dat wel met kennis van zaken. En per slot van rekening zijn de verschillende tradities in dat deel van de wereld sowieso al eeuwenlang met elkaar verweven.

Dat bleek al in het "Circle Orchestra", waarvan de leden uit Athene, Rotterdam, Ankara en Parijs komen. Maar Shushan Kerovpyan is ook lid van het "Collectif Medz Bazar", een Frans-Turks-Armeense band met zes leden die in vier talen zingen (want Engels is er ook bij). En af en toe doen ze er ook wat Koerdisch of Grieks doorheen. Tijdens een recent optreden in Parijs, in januari 2023, hadden ze ... Fotis Vergopoulos uitgenodigd als special guest .

Dat ensemble ontstond uit een toevallige ontmoeting in 2012, en de vonk sloeg al meteen over, met een stevige vriendschap tussen de Turkse en Armeense muzikanten tot gevolg. Ze zijn inmiddels al aan hun zesde album toe. Het meest recente, "Insanistan" geheten, verscheen in juni 2022 en alle tracks werden gecomponeerd door ... Shushan Kerovpyan.

Daarnaast zingt en speelt ze ook nog in andere ensembles en projecten, maar dat zal allicht niet verbazen. Ze zingt overigens niet alleen in het Frans en Armeens en Engels, maar even goed in het Ladino, het Spaans, het Koerdisch en - inderdaad - ook in het Grieks.

En zoals gezegd werd het project "Greek & Armenian music", dat zij en Fotis Vergopoulos nu in de Lage Landen komen voorstellen, al (minstens) een jaar eerder boven de doopvont gehouden in Parijs.

Bijna zestig jaar na haar ontstaan blijft de "Ballade van Mauthausen" de mensen aanspreken en beroeren.

Dat is natuurlijk in de eerste plaats te danken aan de wereldberoemde muziek die Mikis Theodorakis schreef voor de gedichten van Iákovos Kambanellis ( Ιάκωβος Καμπανέλλης ).

Maar de gedichten zelf zijn ook niet min. Zoals bekend werd Iakovos Kambanellis in 1943 als twintigjarige jongeman opgesloten in het nazi-concentratiekamp van Mauthausen. Hij overleefde het, maar het duurde tot in de jaren zestig voor hij de gruwelen van zich af kon schrijven in boekvorm. Dat werd aangevuld met de vier gedichten die nu als de "Mauthausen Cyclus" zo'n diepe indruk maken op iedereen die ze hoort. De muziek is zó krachtig dat je de woorden niet eens hoeft te begrijpen - al helpt het wel als je toch een beetje weet waar het over gaat.

Bij deze uitvoering wordt daar voor gezorgd. De bindteksten vertellen over de schrijver, over het vernietigingskamp en over de ontstaansgeschiedenis van het werk, en de gedichten worden zowel gezegd als gezongen. Het zingen gebeurt in het originele Grieks, voor het "zeggen" is er ook een Nederlandse vertaling voorzien.

Want inderdaad, de dames en heren van Mazí hebben graag de puntjes op de i. Dat blijkt alleen al uit de naam van dit project: ook daar staat het klemtoonteken netjes op de -í-, precies zoals bij het Griekse woord "μαζί". Dat betekent gewoon "samen", maar het is dan mooi meegenomen dat je het ook kan lezen als een soort afkorting van "(samen) Ma(uthausen) Zi(ngen)".

Dat is dus precies wat de mensen van dit projectkoor zullen gaan doen.

Het initiatief voor dit project werd eind 2021 genomen door twee dames die al jarenlang samen zongen in "Tadam!", een vrouwenkoor uit Alkmaar dat wereldmuziek op het repertoire heeft staan. Els van Dijck en Martha de Ruiter hoorden toen de uitvoering van Niki Jakobs, een Nederlandse zangeres die gespecialiseerd is in Jiddische zang en die de gedichten van Kambanellis nu ook in die taal kwam voorstellen (over heel de wereld trouwens).

Dat was de trigger voor Els en Martha om eindelijk eens werk te maken van een oude droom, namelijk om zelf die liederen te gaan zingen.

Begin januari 2022 stuurden ze wat e-mails rond naar zowat hun hele vriendenkring, waarin ze uitlegden wat ze van plan waren. Of er nog mensen waren die wilden meedoen? Ze opperden voorzichtig dat ze misschien toch wel acht zangers en zangeressen zouden nodig hebben. Ze zochten er dus nog pakweg zes andere, het mocht ook een ietsje meer zijn, en dan misschien nog wat instrumenten er bij, drie of vier of zo.

Van de kandidaten werd niet zo heel veel verwacht. Ze moesten vooral noten kunnen lezen, dat was eigenlijk alles. En o ja, ze moesten bereid zijn om ijverig thuis te studeren, zodat de repetities zo efficiënt mogelijk zouden kunnen verlopen. Corona was tenslotte nog maar net een beetje achter de rug, dus was het beter om wat meer terughoudend te zijn met bijeenkomsten en zo. Dat de kandidaten ook nog moesten kunnen zingen, dat schreven ze er niet bij, dat sprak eigenlijk vanzelf. Ze zegden nog wel dat de kosten (partituren, huur repetitielokaal e.d.) zouden gedeeld worden. Een goede verstaander enzovoorts. En goede afspraken ...

Toen drukten ze op de "verzenden" knop - en de sneeuwbal ging aan het rollen. De oproep werd ijverig doorgegeven en in een mum van tijd waren er geen acht maar wel veertien enthousiaste zangers en zangeressen aan boord geklommen, en later werden er ook zes muzikanten gevonden.

De stemmen zijn die van Anna Boos, Cox Jobse, Els van Dijck, Els Tempelaars, Gé Ankoné, Hanna Bakker, Henk Steen, Jan Willem Dorr, Liesbeth Brinkman, Martha de Ruiter, Reino IJsselmuiden, Sophie Abeln, Teun Rigter en Yntske Zijlstra.

De zes ervaren muzikanten die hen begeleiden zijn:

• René Woelders : orkestleider, klarinet
• Andreas Keesman : contrabas
• John Eilert : gitaar
• Karen Nijdam : viool
• Martijn Komen : accordeon
• Margo Kos : percussie.

Enkele weken later was alles klaar om van start te gaan. De partituren waren uitgeschreven voor de meerstemmige uitvoering die ze op het oog hadden, en de teksten waren voor hen ingesproken door Yiorgo Moutsiaras, de Griekse dirigent en bezieler van het Amsterdams koor "Filomila". Hij had zelfs het ritme van de muziek aangehouden, zodat ze niet alleen de uitspraak konden oefenen maar dat meteen ook in het juiste ritme konden doen. De teksten zelf waren fonetisch op papier gezet, met in het rood aangegeven waar ze extra moesten uitkijken voor "verraderlijke" Griekse klanken, "foute" klemtonen en andere struikelblokken en -blokjes.

Gewapend met al dat materiaal gingen ze aan de slag, en ze pakten het grondig aan. Na een paar gezamenlijke repetities werd het inderdaad tijd om hun huiswerk te gaan maken, zoals dat voorspeld was. Ze oefenden elk hun eigen zangpartij en ze zorgden ervoor dat ze precies wisten hoe ze die in het geheel moesten inpassen, wanneer ze moesten invallen en dergelijke. In het begin luisterden ze naar originele opnamen en zongen die mee, daarna deden ze het zonder muziek. De teksten zelf hingen ze overal in huis op: aan de keukenkasten, aan de muur van het wc, aan de deur van de douche (maar dan wel aan de buitenkant), ... Op die manier hadden ze hun tekst overal bij de hand en zo konden ze elk vrij moment benutten om te oefenen, te oefenen en nog eens te oefenen. Om de twee weken, op de repetities, pasten ze dan al die stukjes in elkaar en vijlden hier en daar nog wat kantjes bij.

Ze gingen systematisch te werk, recht op hun doel af. Eerst zongen ze met partituur en tekst in de hand, maar zodra ze de noten in hun hoofd hadden zitten mocht de bladmuziek aan de kant, en later zongen ze helemaal zonder papier, alles uit het hoofd dus.

Na de zomervakantie gingen ook de muzikanten op een gelijkaardige manier aan de slag. Die repeteerden eerst onder elkaar, en daarna samen met het koor.

Na een jaar hard werken waren ze met z'n allen klaar voor de première. Dat was op 29 januari 2023, en die was uiteraard weggelegd voor Alkmaar zelf. Dat optreden hebben wij niet gepubliceerd op onze site, gewoon omdat we er toen nog geen weet van hadden. Maar dat is niet erg want het was sowieso al van tevoren uitverkocht. En het publiek was enthousiast, niet alleen over de uitvoering zelf maar ook vanwege de tekst en uitleg die er bij geserveerd werd.

De zangeressen, zangers en muzikanten zelf waren toch ook wel een beetje onder de indruk. Ze hadden van tevoren natuurlijk wel ongeveer geweten waar ze aan begonnen, maar dat het allemaal zo groots en mooi en prachtig zou worden, dat hadden ze eigenlijk niet verwacht. Het was allemaal niet vanzelf gekomen, maar nu waren ze toch blij en trots dat ze doorgezet hadden. Bovendien hadden ze nog nooit eerder samen gezongen, dus het was best wel spannend om te weten hoe het zou kiinken. En, niet onbelangrijk, het was nog leuk ook.

Na die première zijn er nog drie andere uitvoeringen gepland (zie onder), allemaal in de buurt van Alkmaar, en in principe is het project daarna afgelopen.

Daarmee zal dan een oude wens van één van de initiatiefneemsters in vervulling zijn gegaan. Els van Dijck droomde er inderdaad al langer van om de Mauthausen liederen ooit eens zelf te zingen.

In de jaren 70 van de vorige eeuw reisde zij met haar (toen nog toekomstige) echtgenoot hele zomers lang rond in Griekenland. In die tijd was dat weliswaar niet meer de ontdekkingsreis van de 19de-eeuwse schrijvers van reisverhalen, maar anderzijds waren er toen ook nog geen charters die massaal af en aan vlogen om hele ladingen toeristen aan de rand van hun zwembad af te leveren en ze daar later weer op te pikken.

Een reis naar Griekenland was dus toch nog wel een hele onderneming, met als gevolg dat je ook makkelijker in contact kwam met de bewoners van het land - als je dat wilde. Els en haar man ontdekten dat ze zich prima verstaanbaar konden maken met het Oudgrieks dat ze op het gymnasium geleerd hadden, mits toevoeging van een snuifje creativiteit en een flinke dosis nieuwsgierigheid naar, en belangstelling voor, de andere.

Op die manier leerden ze het land, zijn bevolking én zijn cultuur kennen en waarderen.

Uiteraard luisterden ze daar ook veel naar muziek. Dat kon ook niet anders, want die is sowieso alomtegenwoordig. En als je zelf graag zingt, dan gaan de oren natuurlijk nog meer open dan anders.

Op die manier werden een aantal Griekse liedjes als evenveel kostbare souvenirs mee terug naar Nederland genomen. Thuis was ze actief in een hele reeks zangkoren, en daar smokkelde ze die liedjes natuurlijk binnen als ze maar even de kans kreeg. Dat deed ze later ook toen ze aansloot bij het wereldmuziekkoor "Tadam!".

Het zijn allemaal volkse liedjes, zo van die heel populaire dingen waar iedereen blij van wordt, gewoon door ze te horen: Palamakia, Samiotissa, Karavi, Mes stou Egéou, ...

Uiteraard had zij inmiddels ook kennis gemaakt met andere dingen, waaronder de muziek van Mikis Theodorakis . Op die manier hoorde ze ook de Ballade van Mauthausen. In het begin kende ze de achtergrond eigenlijk nog niet zo goed, ze wist vooral dat het prachtige muziek was, en Grieks ook.

Om die reden stelde ze een aantal jaren geleden voor om dat bij "Tadam!" te gaan zingen, maar dat lukte niet. Misschien omdat zij zich toeleggen op traditionele muziek van over de hele wereld, en in die zin is een Theodorakis dan inderdaad geen "wereldmuziek" - ook al is ze natuurlijk wel op deze planeet ontstaan.

Hoe dan ook, Els van Dijck bleef met die wens in haar achterhoofd rondlopen, en ze had het daar al een paar keer over gehad met Martha de Ruiter, die net als zij actief is bij "Tadam!".

Misschien was het daarom dat ze samen naar de Jiddische versie van Niki Jacobs gingen luisteren waar we het hoger al over hadden, of misschien was het omdat "Tadam!" zelf ook Jiddische liedjes zingt, of om nog een andere reden, wat dan ook. In elk geval was dat optreden dus de trigger om die wens uit het achterhoofd van Els vandaan te halen en om hem samen af te stoffen en op te poetsen.

En de rest, zoals men zegt, is geschiedenis.

Voor meer informatie over het project kunt u mailen naar [aanvragen e-mail adres] .