De Nederlandse groep Ano Kato speelt verschillende genres Griekse muziek. Voor dit zondagmiddagconcert speelt de groep in volle bezetting: vijf muzikanten met een uitgebreid gamma van instrumenten die in de Griekse muziek gebruikt worden.

Op het Balkan Trafik Festival staat de cultuur van de landen uit Zuidoost-Europa centraal. Balkan Trafik wil tradities van hier en ginder verenigen en delen, rijkdommen ontdekken en grenzen overschrijden. Het festival werkt in nauwe samenwerking met lokale gemeenschappen en vertegenwoordigers uit de Balkan en tovert hiervoor het prestigieuze Paleis voor Schone Kunsten om tot een overdekt festivalterrein. Met animatie in de gangen, infostandjes en wijnbars, podia vol dansvoorstellingen, films, workshops en concerten, baadt Bozar drie dagen lang in een ongedwongen Balkan-sfeer, tot in de anders zo imposante Henry Le Boeufzaal toe. Een happening om in rond te struinen, te slenteren en te flaneren, zoals op de Balkan.

Vorig jaar, in april 2009 , verliep ook de catering in een "ongedwongen Balkan-sfeer". Op zo'n festival krijgt uiteraard iedereen tegelijk - in de pauzes - honger en dorst, maar de vrijwilligers achter de verschillende togen lieten zich niet opjagen en namen rustig de tijd, eerst om iedereen uitvoerig uit te leggen welke hapjes er zoal te krijgen waren, en vervolgens om de bestelling in "Balkan-tempo" klaar te maken, kroketje per kroketje en slablaadje per slablaadje. Het gevolg was dat er zich al snel enorme wachtrijen voor de kraampjes vormden. Gelukkig waren de (meeste) festival-gangers zelf ook voldoende in Balkan-sfeer om er zich niet al te zeer over op te winden. Dat bleef ook (meestal) zo als de laatsten en geduldigsten in de rij dan eindelijk aan de beurt waren en het kraampje uitverkocht bleek te zijn. Alles weloverwogen en achteraf gezien is het allemaal niet zo verwonderlijk. Voor de eerste editie van Balkan Trafik in 2007 trokken er 3200 festivalgangers naar de Bozar maar vorig jaar kwamen er al 7020 bezoekers op af. Het valt nog af te wachten of het dit jaar wat meer gestroomlijnd zal verlopen maar als u tot die subsoort van het menselijk ras behoort waarbij het goede humeur door de maag gaat, dan neemt u voor alle zekerheid toch maar beter wat noodrantsoenen mee.

Gelukkig stonden er vorig jaar een rembetika -concert en film op het programma en dat is voor deze vierde editie niet anders. Klaarblijkelijk is het genre ook bij de organisatoren in de smaak (en in het oor) gevallen.

Het programma ziet er als volgt uit:

Op vrijdag 9 april van 20u tot 21u staat er opnieuw een rembetiko -film op het programma. Het is deze keer de documentaire " Nuit sans lune " (2001) van de Franse filmregisseur Luc Bongrand, die de film misschien zelfs in hoogsteigen persoon komt voorstellen. De vertoonde versie zou Grieks/Frans zijn.

Nog op vrijdag 9 april is er, van 22u tot 23u, een concert met Stelios Vamvakaris & Band , met:

• Stelios Vamvakaris , zang en bouzouki
• Evelina Angelou, zang
• Athanasios Valaskas, zang en baglamas
• Michalis Dimas, bouzouki
• Simos Kokavesis, (elektrische) gitaar
• Chrysostomos Boúkalis, contrabas

Stelios Vamvakaris (Στέλιος Βαμβακάρης) staat in eigen land bekend om zijn vertolkingen van rembetika -muziek waarbij hij - uiteraard - werk vertolkt van zijn vader, de legendarische Markos Vamvakaris , maar ook eigen composities. Maar naast de Griekse rembetika heeft Stelios Vamvakaris nog een tweede passie: voor de Amerikaanse blues. Steeds vaker probeert hij in zijn werk deze twee muziekstijlen, die toch wel wat met elkaar gemeen hebben, te combineren. Meer over hem en zijn werk vindt u in de biografie die we naar aanleiding van dit optreden over hem schreven.

Op zaterdag 10 april is er dan de première van Nadejda , een eigen productie van en voor dit festival. De naam betekent "hoop" en die wordt vertolkt door muzikanten uit Bulgarije, Griekenland, Hongarije en Roemenië, die met een heel assortiment Balkan-instrumenten samen dingen gaan doen. Voor Griekenland nemen de volgende muzikanten aan dit project deel:

• Asimina Karamperopoulou (zang),
• Andreas Dousis (gitaar)
• Michel Hatzigiorgou ( bouzouki )

Nieuw dit jaar is een rembetiko -café , dat de deuren opent op vrijdag 9 april en op zaterdag 10 april . De groep Vinylio (bekend van hun optredens in de Art Base en elders) speelt daar elke dag (of avond) respectievelijk twee tot drie mini-concertjes en de dansgroep van Fanouris Trikilis zal voor de omkadering zorgen. Ze zijn alvast hun rembetiko -dansen (zeïmbekiko, chasapiko, chasaposerviko, tsifteteli) aan het opfrissen, maar wees niet verbaasd als ze er ineens een aptaliko of een karsilamas tegenaan gooien, of zelfs een kalamatianos of een syrtos: ook die traditionele volksdansen werden vrolijk door de rembetes van toen gerecycleerd, en die van nu kunnen dus niet achterblijven. Er zouden ook gepaste hapjes en drankjes te verkrijgen zijn, maar geen narghile (waterpijp). Het verbod op roken in openbare plaatsen is ook in de Bozar van kracht, zo meldt men ons droogjes.

De rembetes van Vinylio zijn:

• Maria Spyroglou, zang en defi
• Yannis Sarris, zang en peervormige bouzouki
• Christos Sarantidis, zang en gitaar

Het is de bedoeling dat deze mini-concerten telkens zowat een half uur duren. De voorziene aanvangsuren zijn: 21u20 en 23u15 op vrijdag (dus voor en na het concert van Vamvakaris) en op zaterdag zijn (nog) geen aanvangsuren bekend.

Op zaterdagnamiddag 10 april zal Fanouris Trikilis ook nog een workshop rembetiko -dansen geven. Met aansluitend dus in het rembetiko -café twee of drie optredens met live rembetiko -muziek (Vinylio) en dans met de dansers van Fanouris Trikilis.

Het Balkan Trafik festival loopt dit jaar van donderdag 8 april tot en met zaterdag 10 april 2010. De Griekse bijdragen gaan allemaal door op vrijdag en zaterdag.

Reserveren voor de diverse onderdelen apart is niet mogelijk. Het festival werkte vorig jaar met dagtickets (prijs: € 18). Het komt er dus op aan om vooraf uw keuze te maken en dan te zorgen dat u op tijd aan de ingang van de juiste zaal staat te wachten tot de deuren open gaan.

De Brusselse Art Base heeft intussen in een mum van tijd een stevige reputatie opgebouwd. Zij programmeren nieuw en gedurfd en dat in verschillende genres. Wij beperken ons alleen tot de Griekse muziek en zelfs in dat kader stapelen de voorstellingen en de verrassingen zich op. Art Base profileert zich wegens haar gedurfde programmatie lang niet alleen meer in België. Ook in Griekenland worden ze intussen onder de muzikanten naar waarde geschat als klein muziekpodium met kwaliteitslabel. Goede waar prijst zichzelf, zodanig zelfs dat Art Base niet meer op zoek moet gaan naar Griekse muzikanten, want de muzikanten komen naar hen toe.

Deze keer is het de beurt aan Kristi Stassinopoulou ( Κρίστη Στασινοπούλου ) en Stathis Kalyviotis ( Στάθης Καλυβιώτης ) . Een eigenzinnig duo met een eigenzinnig programma. En toch zijn het zeker geen beginnelingen. Kristi debuteerde al in 1979 als Maria Magdalena in de rock-opera Jesus Christ Superstar en in 1983 vertegenwoordigde ze Griekenland bij het Eurovisie Songfestival in München. Ze had carrière kunnen maken als pop-idool maar dat was niets voor haar, vond ze. In 1989 vormde ze een groepje met Stathis Kalyviotis , die op zestienjarige leeftijd één van de eerste punkgroepjes in Griekenland oprichtte. Ze hebben met elkaar de belangstelling voor de Griekse traditionele muziek gemeen en Kristi doet daar nog eens de Byzantijnse muziek bovenop, terwijl Stathis eerder aanhanger is van rembetika . Bij hen geen oogkleppen dus.

Hun eerste plaat maakten ze samen met Evanthia Reboutsika en Panayotis Kalantzopoulos maar daarna gingen ze helemaal op eigen benen staan. In de tien jaar tussen 1997 en 2006 brachten ze vier albums uit die enthousiast onthaald werden in het circuit van de internationale wereldmuziek en die ook in Griekenland ruim bijval kregen, zowel bij liefhebbers van traditionele Griekse muziek als bij die van meer westerse muziek.

Hun programma varieert dan ook van akoestische arrangementen van Griekse traditionals tot elektronische muziek, en alles wat daartussen zit: Griekse folktronic of electro-folk , of zoiets. Toch is dit geen concert voor overjaarse hippies, tenzij die Griekse roots hebben en zich intussen verzoend hebben met de traditionele volksmuziek van hun ouders en grootouders.

We hebben voor u de speellijst voor deze concerten te pakken gekregen, of beter: "een" speellijst, want uiteraard zal het vooral van het publiek afhangen wat er te horen valt - van u dus. Het eerste wat opvalt is dat bijna de helft van de voorziene nummers gewoon authentieke traditionele liedjes zijn, uit Thracië, Epirus, Macedonië, de Dodecanesos, Naxos, Klein-Azië en zo meer. De rest van het programma zou dan bestaan uit de beste nummers van hun vier albums, en ook daar zit veel traditioneel materiaal bij. Met een beetje geluk krijgt u zelfs enkele onuitgegeven eigen nummers te horen.

Kristi heeft de gewoonte om tussen de nummers door wat verhaaltjes te vertellen, over de liedjes, over hun context, hoe ze ontstaan zijn en dergelijke. Ze schijnt vloeiend Engels te spreken, dus de taal mag geen probleem vormen. Ze geven trouwens concerten over heel de wereld, ze voelen zich dus echt wel op hun gemak voor een internationaal publiek. Iets wat hun daarbij telkens weer verbaast is hoe "buitenlanders" tijdens hun concerten soms ineens beginnen Griekse dansen uit te voeren, vaak - zeggen ze - veel beter dan Grieken zelf. De Art Base is wel klein maar er is toch altijd wel plaats voor wat danspasjes, en desnoods is er nog altijd de brede stoep voor de deur.

De drie laatste nummers van hun laatste plaat zult u niet te horen krijgen. Die zijn namelijk te emotioneel geladen, want opgedragen aan hun manager en goede vriendin Thalia Iakovidou, die in 2004 overleed. Sindsdien hebben Stathis en Kristi zelf alles in handen genomen, tot en met de productie van hun albums. Hun huiskamer staat vol met apparatuur en hun meest recente album hebben ze dan ook kant en klaar aangeleverd aan de platenmaatschappij.

Die huiskamer zal deze dagen dan wel wat kaler zijn dan gewoonlijk want we hebben uit goede bron vernomen dat ze voor deze concerten een halve vrachtwagenlading instrumenten zullen aanslepen.

De vulkaanuitbarsting in IJsland zal in elk geval geen roet in het eten gooien. Hierdoor moest het luchtruim boven België op donderdag een tijdje dicht maar diezelfde doorgaans goed ingelichte bron meldt dat Kristi en Stathis al op woensdag uit Athene in Brussel zijn toegekomen.

Voor meer achtergrondinformatie over Kristi , Stathis en hun albums kunt u terecht bij onze biografie van Kristi Stassinopoulou .

In het Noorden van Nederland wordt er al jaar en dag gedanst, gefeest, gekookt, gegeten en gedronken, muziek gemaakt en vooral ook veel plezier beleefd. Allemaal niet zo bijzonder, denkt u, maar wel als dat allemaal in Griekse stijl gebeurt.

Wat de muziek betreft zijn er in Groningen tal van Griekse orkestjes onstaan, zo bijvoorbeeld Ano Kato , Tim Meeuws & Band, Vardaris en Sigá to krasí, en dan vergeten we er waarschijnlijk nog een paar.

Voor de Griekse dansen is Marja Roorda blijkbaar dé referentie in Groningen. Zij doceert er al jaren Griekse dans, vijftien om precies te zijn, en zij is dit jaar aan haar laatste seizoen begonnen. De dansen leerde ze aan op dansstages tijdens haar vakanties in Griekenland en gaf die dan door aan haar leergierige danspupillen uit Groningen en Assen. Bij die danspupillen zitten ook muziekfanaten die dwepen met Griekse muziek. Zo ontstond het huisorkest "Siga to krasi", een groep muzikanten die zich vooral toelegt op Griekse volksmuziek en rembetika .

Al dat dansen en musiceren kon natuurlijk niet anders dan uitmonden in een jaarlijkse feestavond, waarvan Marja Roorda ook de organsatie op zich nam. Voor de derde keer organiseert zij nu zo'n Griekse avond met muziek en dans waar al deze filhellenen zich kunnen op uitleven. Dat feest is - na slechts twee jaar - uitgegroeid tot een begrip in de regio. Het staat bekend als kortweg "het Marja-feest". Toevallig valt het ook samen met Marja's verjaardag, en tegelijk wordt dan ook maar de verjaardag van Hettie gevierd, die is pas een maand later jarig, maar dat geeft niet.

Geschenken hoeven de twee jarigen niet, maar indien u toch iets kwijt wil, dan hebben ze liever een bijdrage voor de muzikanten.

Zoals elk jaar organiseert de Vereniging van Kretenzers in België ook deze keer weer een feest ter herdenking van de Slag om Kreta. Speciaal hiervoor halen ze telkens een bekende muzikant naar België. Dit jaar hebben ze de lyra-speler Michalis Pavlakis met zijn ensemble uitgenodigd.

Zoals zovele Kretenzische lyra-spelers begon ook Michalis Pavlakis (°1974) al op onwaarschijnlijk jonge leeftijd te spelen. Zijn eerste streken (met de strijkstok) haalde hij uit toen hij tien was, en zijn eerste echte lyra kreeg hij op zijn vijftiende cadeau van een neef van hem, die in Athene woonde. Het was niet zomaar een lyra , het was een echte Stagakis . Dat klinkt zoals het bedoeld is, want de instrumentenbouwer Manolis Stagakis , die in 1945 een bescheiden werkplaats opende in Rethymnon, wordt tegenwoordig zowat beschouwd als de Stradivarius van de Kretenzische lyra .

Michalis Pavlakis kreeg zijn opleiding in de academie van Vryses, zijn geboortedorp. Als u ooit op Kreta de noord-zuid bergweg van Rethymnon naar Agia Galini gereden heeft - en een goed geheugen heeft - dan zit u nu allicht verbaasd te kijken. De afslag naar Vryses is een onooglijk klein weggetje dat naar een onooglijk klein dorpje voert, en daar zou dan een muziekacademie zijn? Jawel, maar dan moet u wel weten hoe het er in die Kretenzische dorpjes al eeuwenlang aan toe gaat. Overdag zie je daar alleen maar herders, boeren en andere buitenlui. Maar 's avonds veranderen die in zangers, dansers, muzikanten, acteurs en dichters, want dan komt iedereen samen op het dorpsplein en dan wordt er plezier gemaakt, gelachen en geplaagd. De kinderen leren van de ouderen en ze krijgen van de dorpsgemeenschap ook volop de ruimte om zelf hun talenten te ontplooien en te ontwikkelen. Dat gaat al eeuwenlang zo. In de grotere steden is dat mechanisme van "over-levering", in de letterlijke betekenis, tegenwoordig uitgevallen. Daar gaan de kinderen inderdaad naar een "echte" school om de traditie te leren. Maar in de kleine, afgelegen dorpjes leren ze nog steeds op de oude manier, in de praktijk. En afgelegen is Vryses inderdaad: op 600 meter hoogte tegen een bergflank gelegen is het is één van die dorpjes aan de zuidkust van Kreta waar de mensen vele eeuwen geleden beschutting zochten voor de Saraceense piraten, die de kusten afschuimden. De "praktijk-academie van Vryses" heeft vele goede lyrarides voortgebracht: alleen al de laatste honderdvijftig jaar tellen plaatselijke historici er vijfentwintig. En het is in die "academie" dat de kleine Michalis de kneepjes van het vak leerde. Het voornaamste "klaslokaal" was het café van zijn vader . Daar was het bijna elke avond "les" en - zoals hij het zelf omschrijft - zijn leraars waren zijn oren en zijn hart.

Wie (ten onrechte) neerkijkt op traditionele vaklieden hoeft toch voor Michalis Pavlakis de neus niet op te halen. Hij heeft wel degelijk ook een meer formele opleiding gevolgd, en dat niet alleen op de lyra : hij studeerde ook Byzantijnse muziek. Maar de traditionele muziek leer je toch nog altijd het best in de praktijk, zo vindt hij zelf. Ook zijn vader en zijn grootvader waren trouwens goede lyrarides .

Michalis Pavlakis was duidelijk een goede leerling. Zijn eerste feest, een doopfeest, speelde hij in 1995, toen hij in legerdienst was. Daarna ging het snel. Eerst speelde hij in de omliggende dorpen en ook in Rethymnon zelf. Van daaruit verspreidde zijn faam zich over de rest van Griekenland. Hij werkte mee aan talloze projecten rond de Kretenzische traditie en voor hij het wist werd hij gevraagd in Zuid-Afrika, Oostenrijk, Cyprus en naar het schijnt ook in Nederland. En nu komt hij dus naar België voor het feest van de Kretenzers.

De inkomprijs is weliswaar een ietsje hoger dan gebruikelijk voor een Grieks feest, maar voor een concert is het nog altijd spotgoedkoop. En daarbij moet u bedenken dat u niet elke dag de kans krijgt om een filmster in levende lijve te ontmoeten. Want een filmster is Pavlakis in zekere zin ook. Eind 2009 werd op Kreta namelijk de film "Gamopilafo" gedraaid. De titel is te vertalen als "Bruidsrijst" en deze Griekse productie, een komedie, gaat over een jonge schrijver van goeden huize die naar Rethymnon komt om er zijn nieuwste roman af te werken. Maar hij raakt er in de ban van de plaatselijke tradities en - zoals dat gaat - ook in de ban van een plaatselijke schone, een dochter van een eenvoudige herder die als eenvoudig bediende aan de kost komt. Alles zou rozegeur en maneschijn zijn als dat niet zo saai was om te verfilmen, dus zorgde de scenarioschrijver er voor dat de gegoede familie van de kandidaat-bruidegom zich verzet tegen een huwelijk dat zozeer beneden hun stand is. Het vervolg van het verhaal wordt zorgvuldig geheim gehouden, maar het is wel bekend dat er een traditioneel Kretenzisch huwelijksfeest aan te pas komt. De lyra-speler van dienst is niemand minder dan Michalis Pavlakis . De eigenlijke filmmuziek is van Stamatis Kraounakis en ook de acteurs zijn bekende namen in het genre. Het is dus beslist geen derderangs productie en het is dan ook tekenend dat men voor de film-bruiloft een beroep deed op Michalis Pavlakis .

Op het feest in Brussel zal Pavlakis waarschijnlijk ook zijn eigen cd, "Aeras Meraklidikos", voorstellen. Die verscheen eind 2007 en ze geeft een goed overzicht van de hele Kretenzische muzikale traditie, zoals die bestond voor de "grote schoonmaak" van dictator Ioannis Metaxas . Die wilde zowel oosterse als westerse "vreemde" elementen uitbannen uit de "Griekse" cultuur, maar vergat daarbij dat al die elementen al lang vergroeid waren tot een geheel dat meer is dan de afzonderlijke delen. De cd werd bijzonder goed onthaald en vooral de eigen composities van Pavlakis kregen nogal wat positieve kritieken. Dat is veelbetekenend, want het zijn allemaal traditionele ritmes (een syrtos of een sousta bijvoorbeeld) en dan is het niet zo evident om die niet te laten lijken op al die duizenden andere met hetzelfde ritme. Pavlakis speelt overigens niet alleen lyra, hij zingt ook en dat doet hij uiteraard ook op zijn cd. Eén commentator merkte op dat hij niet echt een uitzonderlijke stem heeft, maar dat hij dat ruimschoots compenseert door de warmte en de bezieling waarmee hij zingt.

Alles is dus aanwezig om dit weer tot een geslaagd feest te maken.

Zoals gezegd gaat het hier om de jaarlijkse herdenking van de Slag om Kreta. Duitse parachutisten ondervonden in mei 1941 dat de Kretenzers geen katjes zijn om zonder handschoenen aan te pakken. Hitler's goed getrainde en zwaar bewapende elitetroepen hadden een gemakkelijk karweitje verwacht, maar in plaats daarvan kwamen ze midden in de hel terecht. Het was meteen ook de laatste keer dat parachutisten op dergelijke grote schaal ingezet werden. De Kretenzische bevolking betaalde wel een zware tol voor hun heroïsche verzet. De Duitse bezetters moordden hele dorpen meedogenloos uit. De doden zijn uiteraard niet vergeten, maar het overheersende gevoel bij de Kretenzers is toch de trots dat ze zich niet zomaar hebben laten knechten. Voldoende reden om te feesten, dus.