© Luc Pardon 2015

Matoula Zamani

Toen een reporter van Matoula Zamani wilde weten waar en wanneer ze geboren was, antwoordde ze met twinkelende pretoogjes "in Vladivostok in 1912". Even later voegde ze daar, zogenaamd "off the record" (maar wel in volle uitzending, live op antenne), aan toe dat ze "ongeveer 35" was.

Het typeert haar ten voeten uit: ze speelt een rol, of meerdere rollen, en je weet nooit of je nu met de échte Matoula te maken hebt of dat ze je in het ootje neemt. Dat laatste doet ze dan wel op zo'n ontwapenende manier dat niemand er ook maar aan denkt om het haar kwalijk te nemen, en op het podium is het zo'n brok natuurgeweld dat ze de bijnaam "La Pasionaria van de Griekse muziek" toegemeten kreeg.

Haar carrière begon nog maar pas in de zomer van 2009, dus nog geen drie jaar geleden. Maar op die korte tijd heeft ze al heel wat gepresteerd, heel uiteenlopende dingen ook. Ze deed een onafzienbare reeks optredens samen met singer-songwriter Thanasis Papakonstantinou , en ze werkt nog regelmatig met hem samen. Daarnaast was - en is - ze gastzangeres bij de surrealistische groep The Burger Project, die momenteel furore maakt in Griekenland. Maar ze gaat evengoed het podium op met Charis Alexiou en ze zingt op de meest recente cd "Isos" (Misschien) van Nikos Portokaloglou . Ze trad op met Evanthia Reboutsika en Panayotis Kalantzopoulos , met Martha Frintzila (uiteraard), met Yiota Nenga, met Kostis Maravegias, en met nog een paar anderen.

Over haar jeugd is weinig geweten. Zeker is dat ze geboren werd in Trikala. Eén van haar ouders is van daar afkomstig, de andere van Metsovo. De hele familie zong van 's morgens tot 's avonds en ook Matoula liet zich niet onbetuigd. Toen ze vijf was maakte ze met een neefje flogera 's. Daarbij sneed ze zich in de vinger maar ze maakte haar exemplaar toch af. Later kreeg ze van haar grootmoeder een harmonica. Ze studeerde letteren, maar ook muziek, onder andere Byzantijnse muziek. En dat is het dan zo'n beetje.

Dat "verborgen leven" van Matoula Zamani eindigt ergens in 2008. Toen werd ze opgemerkt als zangeres in een restaurantje in Athene. Misschien zong ze al eerder voor publiek, maar in dat kleine restaurantje schijnt het min of meer in ernst begonnen te zijn.

In een volgende aflevering zien we haar dan in een bar op het Cycladen-eiland Amorgos, ergens in 2009. Het is ons niet meteen duidelijk wat ze daar deed, met vakantie of zo, maar ze zat er in elk geval. In die bar was live muziek, en wie zin heeft mocht meezingen. Matoula had zin, kreeg de microfoon en zong - en toen het liedje uit was weigerde het orkestje om de microfoon weer terug te nemen. Matoula moest en zou verder zingen tot sluitenstijd. Het was - voor zover wij hebben kunnen achterhalen - de eerste keer dat niets vermoedende toeschouwers overdonderd waren door wat ze hoorden.

Matoula zelf was niet overdonderd toen enkele dagen later haar telefoon rinkelde en een stem aan de andere kant zich kenbaar maakte als die van Thanasis Papakonstantinou . Ze kende natuurlijk wel een singer-songwriter met die naam - meer dan tien eigen platen, ontelbare optredens en een uitgebreid en trouw publiek - maar er zijn wel meer mensen met die naam in Griekenland en zo iemand zou haar natuurlijk nooit opbellen. Waarom zou hij ook? Zij antwoordde daarom gewoon "Hier Matoula Zamani ". Maar het was wel degelijk de "one and only" en het "waarom" was ook snel duidelijk: hij had haar gehoord, en of ze misschien met hem wilde samenwerken?

Zo raakte ze bekend als "de Matoula van Thanasis Papakonstantinou ", en allen die haar hoorden raakten in de ban. Het aftellen naar een carrière was nu goed begonnen.

Na het aftellen komt de lancering. De vinger op de startknop was van niemand minder dan Lakis Lazopoulos. Deze acteur - op 23 mei 2012 ook in Brussel te zien - werd recent door Forbes Magazine uitgeroepen tot de meest invloedrijke artiest in Griekenland. Dat heeft hij in de eerste plaats te danken aan zijn satirische tv-programma "Al Tsantiri News", dat al sinds 2004 loopt op de commerciële tv-zender Alpha TV. De uitzendingen krijgen karrevrachten kritiek over zich heen, maar die komt dan vooral van de politici en andere personaliteiten die door Lazopoulos en zijn vlijmscherpe humor genadeloos in hun hemd worden gezet. Bij de gewone man is Lazopoulos razend populair en Al Tsantiri News behoort tot de drukst bekeken programma's in het toch goed voorziene Griekse tv-landschap.

Op 1 februari 2011 was er weer zo'n uitzending. Het was de eerste na een onderbreking van enkele maanden. De volle omvang van de economische crisis begon stilaan duidelijk te worden en enkele dagen voordien werd het nieuws overheerst door een aantal kwesties die de gemoederen hoog deden oplaaien (onder andere het politieke asiel in de universiteiten). Daarom zaten er nog meer mensen voor de buis dan gewoonlijk, benieuwd als ze waren naar wie of wat Lazopoulos deze keer op de korrel zou nemen. Ze werden niet teleurgesteld en iedereen zat dus nog massaal te kijken toen het programma naar zijn einde liep en afgerond werd met een muzikale toegift, in de vorm van een optreden van een onbekend zangeresje, Matoula Zamani . Nu is "onbekend" een relatief begrip, de tienduizenden fans van Papakonstantinou kenden haar natuurlijk wel, maar bij Lazopoulos hebben we het wel over kijkcijfers die in de miljoenen lopen en dat is toch wel wat anders. En ook hier sloeg het "Zamani-effect" weer toe. In het kwartiertje tijd dat ze toegemeten kreeg walste ze heel kijkend Griekenland plat, en diegenen die al op weg waren naar de koelkast werden door hun huisgenoten bij hoogdringendheid teruggeroepen naar de buis - als ze al niet uit zichzelf op de terugweg waren omdat ze tot in de keuken gehoord hadden dat er iets gaande was. 's Anderendaags kon je in de kranten duidelijk zien welke commentaren van tevoren geschreven waren, want dat waren de enige die droogweg het "optreden van de jonge zangeres Matoula Zamani " vermeldden. De andere stonden vol superlatieven.

Daarmee was haar naam in één klap bekend bij de hele Griekse bevolking, want de helft die het gezien had vertelde het door aan de andere helft. Maar die uitzending was uiteraard éénmalig, en na zo'n vliegende start moet er natuurlijk nog een vervolg aan gebreid worden ook.

Daarvoor zorgde haar samenwerking met The Burger Project. Dat groepje is misschien nog het best te introduceren door de namen van de bandleden op te sommen. Dat zijn, in hun eigen woorden: Al the X-king (guitars & lead singing), Cosmic Communist (keyboards & singing), General ConZou (doublebass & singing) en Mosch Holiday (drums & singing). Gevraagd om zichzelf te omschrijven is het antwoord: "Wij hebben het probleem voor elke oplossing" en ze pogen u naar hun concerten te lokken met de slogan: "Elders is het minstens even slecht". Op het podium zien ze er al even surrealistisch uit, met een outfit die elke beschrijving tart. Hun muziek zijn bewerkingen van overbekende nummers uit de Westerse en Griekse muziek, waarbij ze alle mogelijke genres vrolijk door elkaar haspelen, van rock tot punk, van tango tot dimotika . En toch ... Ondanks al het gedoe raakt zelfs een meer conservatieve luisteraar geboeid, en al gauw kom je met een schok tot het besef: die jongens weten waar ze mee bezig zijn. Net als in een echt circus gaat er achter de façade van vanzelfsprekendheid en luchtigheid een enorme hoeveelheid talent en vakkennis schuil, en allicht ook bergen werk.

Dat ze niet op hun hoofd gevallen zijn bleek ook uit de samenwerking met Takim , het groepje rond Thomas Konstantinou dat zich toelegt op Ottomaanse muziek. Onlangs waren ze allebei samen te gast op de Griekse staatstelevisie ERT. Daar speelden ze bijvoorbeeld "Ring of fire" (van Johnny Cash). Ze gaven de melodie aan elkaar door en het ging naadloos over van west naar oost en weer terug. Voor zoiets moet je van goeden huize zijn, anders krijg je dat niet voor elkaar. De muzikanten van beide groepjes zaten duidelijk te glunderen, ze leken zelf verbaasd over het resultaat.

De enkel-in-schijn knotsgekke jongens van The Burger Project vroegen Matoula Zamani of ze geen zin had om mee te doen, en zie: Matoula gleed moeiteloos in de rol van surrealistische gastzangeres. Ze verscheen op het podium met een blauw kapsel in de vorm van een trechter. Ze droeg een soort Cleopatra-pakje en alles wat daar uitstak - tot haar gezicht toe - was goud geverfd. Dat laatste doet ze niet meer (de goudverf hield twee weken stand) maar verder integreerde ze zich naadloos in de groep. Het resultaat is alweer zo overdonderend dat één commentator half schertsend schreef: "Let op: deze voorstelling kan uw leven voor altijd veranderen".

The Burger Project begon al in 2007. De eerste jaren bleef het bij optredens in één kleine club in Athene maar eind 2009 speelden ze toch al in Thessaloniki en elders, en de samenwerking met Zamani dateert al minstens van de zomer van 2010. Dit is dus al een tijdje aan de gang maar The Burger Project is de laatste maanden pas echt furore gaan maken in Griekenland. De redenen daarvoor worden druk geanalyseerd: het zou met de crisis te maken hebben, omdat de mensen ook hun houvast kwijt zijn, en/of omdat hun teksten vaak kritisch zijn, enzovoorts. Zoals zo vaak heeft iedereen er zijn mening over, maar het definitieve antwoord zal waarschijnlijk pas binnen enkele decennia kunnen gegeven worden, door muziek-historici of muziek-sociologen of wat dan ook. Want dat The Burger Project geschiedenis aan het schrijven is, dat staat zo goed als vast. En Matoula Zamani is daar een onderdeel van.

Recent begon ze aan een eigen hoofdstuk, misschien in de Griekse muziekgeschiedenis maar toch minstens in haar carrière, met een eigen groepje dat "Angry Birds" heet. Met hen begon ze in januari van dit jaar (2012) aan een reeks optredens in de bekende club "Stavrós tou Notou" (Zuiderkruis) en dat is niet voor iedereen weggelegd. Ze brengt ook hier weer covers van bekende nummers, maar voor het eerst komt ze ook met eigen werk, inclusief teksten en muziek. De commentaar van een doorgewinterde criticus van de invloedrijke Music Corner loog er niet om: "Dit moet u gezien hebben. Als dit meisje geen toekomst heeft, wie dan wel?". Daarna, in februari, trok ze met hetzelfde programma Griekenland rond, en overal liep het storm.

Dat eigen werk verscheen in januari 2012 ook op haar eerste cd, gemaakt met haar "Angry Birds". Op de cover staat een gestileerde roze vogel die er helemaal niet boos uitziet, eerder een beetje bedroefd.

De cd heet "Varligali" en in interviews moet Matoula Zamani telkens weer uitleggen dat je dit moet uitspreken met de klemtoon op de eerste i, want het is geen Grieks maar Vlachisch en het betekent zoiets als "contact, omgang", met een beetje een negatieve bijklank van "in aanvaring komen met".

En het typeert haar alweer dat ze niet wacht tot de reporters haar vragen waarom ze voor die titel koos. "Ik ben Vlachische", zegt ze meteen. De Vlachen zijn een semi-nomadische bevolkingsgroep uit Noord-Griekenland en andere delen van de Balkan. Ze hebben de reputatie een beetje simpel te zijn en het woord "vlachos" wordt zelfs gebruikt als scheldwoord, in de betekenis van idioot. Men vergeet dan wel dat deze mensen indertijd niet alleen herders maar ook welvarende handelaars waren, die over de hele Balkan (en ver daarbuiten) rijkdom vergaarden. Een bekende Vlach is Georgios Averoff (1815-1899), die het Panathinaikos stadion in Athene uit eigen zak betaalde, zodat de eerste moderne Olympische Spelen in 1896 in Athene konden doorgaan. Met het geld van zijn nalatenschap kochten de Grieken - cash op tafel - in 1911 de toen hypermoderne pantserkruiser die zijn naam draagt. Georgios Averoff is bepaald geen uitzondering, dat bewijzen de statige herenhuizen in zijn geboortedorp Metsovo (waar ook Matoula haar roots heeft). Niet zo dwaas dus, die Vlachen. Maar ze spreken wel een eigen taal en dat paste niet in de romantische visie van een homogene Griekse staat, die eind negentiende, begin twintigste eeuw opgang deed. Vandaar de marginalisatie. Geleerden discussiëren trouwens nog altijd over de vraag of het Vlachisch (of Aromoens) nu een zelfstandige taal is dan wel een dialect van het Roemeens, en ook dat heeft een nationalistische bijklank, want in het laatste geval zou Roemenië indertijd, toen de huidige grenzen op de Balkan getrokken werden, aanspraak hebben kunnen maken op het gebied waar hun vermeende taalgenoten woonden. Een en ander maakt dat de meeste Vlachen, ook vandaag nog, een soort misplaatst minderwaardigheidsgevoel hebben, of toch minstens niet bepaald met hun afkomst te koop lopen.

Dat alles en nog veel meer zit samengebald in de mededeling van Matoula Zamani , dat ze Vlachische is. Het is meteen ook een statement, maar dan niet in politieke zin. Bij haar betekent het gewoon: "ik ben en blijf mezelf, in alles wat ik doe". Ze zegt dat ook met zoveel woorden. Ze speelt inderdaad heel veel verschillende rollen, al naargelang de context, maar in al haar samenwerkingen, zo uiteenlopend als ze zijn, is ze toch altijd zichzelf gebleven. En alles wat ze doet, doet ze met plezier, gewoon omdat ze het graag doet.

Combineer dat met de ongebreidelde energie die ze uitstraalt en de manier waarop ze contact kan leggen met haar publiek, en daarmee heb je dan misschien de sleutel tot haar succes in handen.

Op YouTube is een uitgebreide verzameling clipjes van haar te vinden. Veel daarvan zijn stiekem opgenomen met een gsm en de kwaliteit is er dan ook naar, maar het geeft toch een beeld.

Per hoge uitzondering lichten we er twee van die filmpjes uit. Het ene, http://www.youtube.com/watch?v=vLFeK_MtHZg , is een toevallige opname van haar geïmproviseerde optreden in 2009, in de Marabou bar op Amorgos, waar het allemaal begon.

Het andere, http://www.youtube.com/watch?v=2VDKIoj6TNQ , is haar spraakmakende optreden in de uitzending van "Al Tsantiri News" op 1 februari 2011, waar het allemaal begon.