De groep "Mále Vráse" ontstond ergens in 2014, in het kader van het "Amsterdam Rembetika Festival", dat ze mee op poten hielpen zetten. Amper enkele weken later trokken ze al zuidwaarts, voor een optreden in de Brusselse Art Base.

Daarna werd het blijkbaar even stil rond de groep, maar in 2017 lijken ze de draad weer opgenomen te hebben, want vanaf toen mochten we al meerdere concerten van hen aankondigen, zowel in Nederland als in België. Dat kan maar één ding betekenen: hun optredens hebben succes. En nu gaan ze dus ook Groningen veroveren.

Op hun concerten serveren ze hun eigen specialiteit: de rauwe vooroorlogse rembetika , uit de tijd toen die nog niet door Vasilis Tsitsanis van haar scherpe kantjes ontdaan was. Toch dienen ook zij de soep niet zo heet op als ze indertijd gekookt werd, want - zoals ze het zelf zeggen - de "twee bouzouki 's (soms baglamas ) en rembetikagitaar onder begeleiding van een viool zijn een lust voor het oor".

De naam van de groep is ontleend aan de Griekse spreektaal. Een pasklare vertaling is er niet. Je zou het in het "Algemeen Beschaafd Vlaams" nog het best kunnen vertalen als "koekenbak", maar dan wel in zijn figuurlijke betekenis van "herrie, heibel, ruzie". Als de Griekse kranten bijvoorbeeld schrijven dat het in het parlement "male vrase" was (en dat schrijven ze zowat elke dag), dan weten de lezers meteen dat meerderheid en oppositie elkaar weer eens in de haren hebben gezeten.

Maar een "male vrase" is niet altijd een onschuldige show, opgevoerd ten behoeve van het kiesvee. Het kan ook bittere ernst zijn. Markos Vamvakaris vertelt in zijn autobiografie bijvoorbeeld dat het, in de buurt van de club waar hij optrad, elke nacht "male vrase" was tussen "antartes" en "chites", dus tussen verzetsstrijders en collaborateurs. We zitten dan in de overgangsperiode tussen de Tweede Wereldoorlog en de al even desastreuze en bloedige Burgeroorlog. De Duitsers waren toen net vertrokken en allerlei oude rekeningen werden vereffend. Het waren dan beslist geen pannenkoekenfeestjes die daar gehouden werden.

Over de herkomst van deze uitdrukking is het al jarenlang "male vrase" tussen taalkundigen van diverse pluimage. Zelfs Babiniotis ("de Griekse Van Dale") mengt zich in het debat, maar de meest overtuigende (of in elk geval mooiste) verklaring is toch wel dat ze afkomstig is uit het Albanees, of juister, uit het Arvanitisch. Dat is de taal van de Grieken die eeuwen geleden uit Albanië naar het zuiden emigreerden. In feite is het een oudere vorm van de taal zoals die tegenwoordig in Albanië gesproken wordt, met uiteraard veel Griekse invloeden. In dat Arvanitisch hebben we dan "mal", wat "berg" betekent, "mal-i" zou dan "op de berg" zijn, en het werkwoord "vras" tenslotte betekent "doden, vermoorden". Samen zou dat dan zoiets betekenen als "de dood vinden in de bergen".

Zo ongezellig definitief zal het er in Groningen beslist niet aan toegaan, wel integendeel.

Mále Vráse bestaat uit de volgende muzikanten:

• Antonis Laurijsen : gitaar
• Charis Laurijsen : bouzouki
• Dimitris Maris : bouzouki
• Nikos Kaliouris : viool

Deze laatste komt in de plaats van Flavio Bertipaglia, die in 2014 met zijn contrabas nog deel uitmaakte van de groep.

Voor de volledigheid geven we u nog wat informatie mee over de eden van de groep, zoals we in die 2014 van hen zelf doorkregen. Naar aanleiding van het festival in Amsterdam (dat we in het begin al vermeldden) hadden ze toen ook voor een zondagse bio van elk groepslid gezorgd, en die nemen we voor één keertje zo goed als ongewijzigd over.

Charis Laurijsen ( bouzouki ) werd geboren op Kreta en hij speelt bouzouki sinds zijn twaalfde. Hij bestudeerde de rembetika en Kretenzische muziek en begon op zijn vijftiende op te treden op lokale podia. Hij volgde diverse seminars bij o.a. het "Labyrinth" van Ross Daly (in Houdetsi, Kreta). Hij studeerde hij Turkse muziek aan het conservatorium in Rotterdam en speelde Griekse folk en Ottomaanse muziek in diverse ensembles in Nederland, Griekenland en Duitsland.

Antonis Laurijsen (gitaar, zang) werd geboren in Maastricht. Hij kwam op zijn elfde in aanraking met de Kretenzische mandoline. Later studeerde hij althoorn en maakte een tijd deel uit van de brassband van Agios Nikolaos, Kreta. Vanaf zijn veertiende speelde hij Griekse folk op gitaar en hij begon daar ook mee op te treden. In 2013 volgde hij rembetika folk gitaarworkshops in Agios Laurentios, Griekenland. Hij is afstuderend (of afgestudeerd) architect aan de Eindhoven University of Technology en treedt op in Nederland en Griekenland.

Dimitris Maris ( bouzouki ) groeide op in Larissa, Griekenland. Zijn vader was gitarist. Vanaf zijn zevende volgde ook hij gitaaronderwijs bij Vangelis Sfikas. In 2008 begon hij naast folkgitaar ook baglamas en bouzouki te spelen als autodidact. Hij is geïnspireerd door Griekse componisten uit de jaren dertig en veertig, zoals Spyros Peristeris, Vasilis Tsitsánis , Markos Vamvakaris en Kostas Skarvelis. De laatste jaren werkt hij samen met gerenommeerde muzikanten uit o.a. Athene, Larissa en Volos en hij woont in Nederland.

Hun nieuwe "vierde man", Nikos Kaliouris , is ook geen groentje. Hij is al meerdere jaren lang actief in Amsterdam, de thuisbasis van de groep

De Centrale nodigt het Griekse ensemble " En Chordais " nu al voor de tweede keer uit, dag op dag twee jaar nadat ze daar in oktober 2016 voor de eerste keer een podium kregen.

Toen kaderde hun optreden in een reeks concerten met muziek van Zuid-Europa, deze keer kijkt De Centrale eerder oostwaarts. Het optreden van "En Chordais" is immers een onderdeel van een regelrecht "Ud Festival" . dat van 11 tot 27 oktober loopt. Er zijn zes avonden voorzien, waarbij telkens dit van oorsprong oosterse muziekinstrument centraal staat.

Een ander verschil met de vorige keer is dat " En Chordais " toen avondvullend speelde, terwijl het nu een onderdeel is van een dubbelconcert. Vóór de pauze treedt namelijk de Iraanse muzikante, musicologe, architecte en (virtuoze) oud-speelster Nêgar Boubân op.

" En Chordais " ( Εν Χορδαίς ) wordt zo langzamerhand een gevestigde waarde in de Lage Landen. Voor ons is dat gemakkelijk, omdat we gewoon kunnen verwijzen naar onze april 2012 maandpagina , waar we dit ensemble voor het eerst onder de loep namen.

Daaruit onthouden we vooral dat het ensemble eigenlijk alleen maar het spreekwoordelijke tipje is van een soort muzikale ijsberg. Dat geldt dan wel enkel voor het buitenland, want in Griekenland zelf weet (bijna) iedereen dat " En Chordais " eigenlijk een vzw is die zich bezig houdt met muzikaal onderzoek, die ook een gerenommeerde muziekschool heeft, en die bovendien boeken en platen uitgeeft met het resultaat van hun research. Het gelijknamige ensemble heeft dan "alleen maar" de taak om dat alles tot bij een breder publiek te brengen.

Belangrijk om weten is ook dat muzikaal directeur Kyriakos Kalaïtzidis ( Κυριάκος Καλαϊτζίδης ) één van de oprichters was van " En Chordais ", en hij is er nog altijd de drijvende kracht en de bezieler van.

Zijn visie is even helder als eenvoudig: de wortels van de Griekse muziek moeten in het oosten gezocht worden, en dat is dan ook precies waar het onderzoek van " En Chordais " zich op toespitst.

Dat onderzoek levert ook materiaal op dat voor specialisten erg interessant is. Mede hierdoor wordt Kyriakos Kalaïtzidis zelfs internationaal beschouwd als één van de grootste autoriteiten binnen zijn vakgebied. Het spreekt overigens boekdelen dat een boek van hem over oosterse muziektheorie in het ... Arabisch vertaald zou zijn.

Het programma, waarmee ze nu naar Gent komen, sluit daar nauw bij aan, niet (meteen) bij dat boek maar wel bij die visie van Kalaïtzidis . Het heet "Exile", en dat roept bij veel mensen allicht meteen de associatie op met de huidige Europese vluchtelingenproblematiek. Want inderdaad: wie als balling uit het ene land vertrekt, komt als vluchteling in het andere land toe - waar hij of zij dan niet altijd even welkom is.

Zoals bekend wordt Griekenland, samen met Italië, door "Europa" opgezadeld met de huidige crisis, dus ze weten daar echt wel waar het over gaat. Maar voor hen is het niet de eerste keer, want in de nasleep van de Eerste Wereldoorlog kreeg het land al in 1922 pakweg anderhalf miljoen vluchtelingen te verwerken. Dat waren dan de Grieken die al eeuwenlang in Klein-Azië hadden gewoond en nu "uitgewisseld" werden tegen Turken die al bijna even lang in Griekenland wortel hadden geschoten. En die Klein-Aziatische Grieken brachten in hun weinige bagage natuurlijk ook hun cultuur van thuis mee, waaronder oosters-geïnspireerde muziek.

Heel wat Grieken van vandaag stammen af van deze vluchtelingen. Ook bij Kyriakos Kalaïtzidis is dat het geval: bij hem hebben zowel zijn vader als zijn moeder hun roots in Klein-Azië.

Maar op de keper beschouwd zijn we allemaal nazaten van vluchtelingen, want hoe heetten die allereerste ballingen uit de geschiedenis ook alweer? Waren dat niet Adam en Eva? Hoe dan ook, het is zeker niet overdreven om te stellen dat thema van de ballingschap zowat even oud is als de mensheid zelf.

Het project, dat Kyriakos Kalaïtzidis rond dit thema opzette, is misschien niet echt even oud als het thema zelf, maar het komt toch wel aardig in de buurt.

Al in 2005 bracht hij een album uit dat "Εξορία" (Exoria, Ballingschap) heet. De nummers had hij zelf gecomponeerd, waarbij hij - trouw aan zowel zijn visie als aan het thema - elementen van oosterse en westerse muziek harmonieus met elkaar had vermengd. Ook de teksten waren van uitzonderlijk goede kwaliteit. Minstens twee daarvan waren eigenlijk gewoonweg hoogstaande poëzie, van de pen van Vasiliki Nevrokopli (Βασιλική Νευροκοπλή, °1968). Enkele jaren na "Exoria" begon ze trouwens de ene prijs na de andere binnen te halen, niet alleen als dichteres maar ook als schrijfster van kinderboeken. Maar Kalaïtzidis was toch één van de eersten die haar teksten op muziek zette, en die droegen bij tot het succes van het album. Grieken hebben nu eenmaal iets met poëzie. Een andere factor die bij "Exoria" hun aandacht trok was de stem van Sofia Papazoglou , die er twee nummers op zingt.

Maar Kyriakos Kalaïtzidis bleef niet op zijn lauweren zitten. Hij zette verschillende andere projecten op touw, waaronder één waarbij hij zich afvroeg wat er zou gebeurd zijn als Marco Polo (1254-1324) geen handelaar was geweest maar een creatieve muzikant. Dat ging in oktober 2009 in première ... in Hong Kong.

Maar tussen dat alles door timmerde hij ook verder aan "Exile". Hij bouwde het om tot een solo concert van hemzelf met zang en outi . Daarmee tourde hij in 2011 door heel Australië.

Daarna liet hij dit project even bezinken, maar in februari 2017 kwam hij met alweer een nieuwe versie, deze keer voor " En Chordais " in volledige bezetting. De première vond plaats in ... de Opera van Frankfurt (Duitsland), maar vervolgens reisden ze in snel tempo de halve wereld rond.

Daar was ook een hele goede reden voor. Overal waren de luisteraars diep onder de indruk, niet alleen door de gebruikelijke virtuositeit van de uitvoering, maar ook door de hoogst lyrische invulling die Kalaïtzidis aan dit thema gegeven had. En overal hadden ze dus succes - vandaar ook dat ze de vraag nauwelijks kunnen bijhouden.

In september 2018, dus ongeveer een maand voor ze naar Gent komen, treden ze bijvoorbeeld nog op in Iraklio (Kreta).

De bezetting is telkens ongeveer dezelfde. Ook in Gent bestaat het ensemble uit:

• Kyriakos Kalaïtzidis ( Κυριάκος Καλαϊτζίδης ) : outi en zang
• Kyriakos Petras ( Κυριάκος Πετράς ) : viool
• Alkis Zopoglou (Άλκης Ζοπόγλου) : kanonaki
• Petros Papageorgiou (Πέτρος Παπαγεωργίου) : percussie
• Drosos Koutsokostas (Δρόσος Κουτσοκώστας) : laouto , zang

Soms is er ook nog een piano bij, doorgaans bediend door Yorgos Kokkinakis (Γιώργος Κοκκινάκης), maar die komt niet mee naar Gent. Hun vaste klankman blijkbaar wel, en dat zou dan een extra garantie moeten zijn dat het een perfecte uitvoering zal worden.

Samengevat hebben we hier dus te maken met een virtuoze groep muzikanten die een project komen voorstellen dat pakweg twaalf jaar de tijd heeft gehad om te rijpen. Wat kan een muziekminnende mens nog meer verlangen?

De muzikanten van " En Chordais " dragen hun "Exoria" project op aan alle ballingen, ongeacht de reden of de oorzaak. Want inderdaad, zeggen ze, er zijn heel wat redenen om in ballignschap te (moeten) gaan. Dat kan bijvoorbeeld zijn omwille van een idee, een geloof of een korst brood. En bij ballingschap denk je natuurlijk in de eerste plaats aan een vreemd land, maar, laten ze opmerken, iemand kan evengoed een balling zijn in eigen land.

Tot slot: misschien is het al bij al geen slechte zaak dat " En Chordais " slechts de helft van de avond toebedeeld krijgt. Niet alleen omdat dit een gelegenheid is om voor de pauze kennis te maken met Nêgar Boubân, maar ook omdat Kyriakos Kalaïtzidis dan na afloop van het concert misschien nog wat adem op overschot heeft om vijfentwintig kaarsjes ineens uit te blazen. Want reken het maar na: ze werden opgericht in 1993.

Het Griekse trio dat even kort als krachtig "Bam" heet, komt naar Brussel met een programma dat je als "evergreens" zou kunnen bestempelen als dat niet een beetje oubollig klonk. Ze zeggen van zichzelf dat ze "experimenteren", maar ook dat moet je in zijn juiste (Griekse) context zien. In werkelijkheid mag u zich verwachten aan een avond vol goede Griekse muziek, met veel bekende nummers, gesprokkeld uit allerlei verschillende stijlen, maar dan wel telkens op een frisse manier gebracht.

Om dat goed te kunnen begrijpen moeten we bij het begin beginnen.

Op een mooie dag, ergens in 2015, zaten er eens drie vrienden, twee meisjes en een jongen, gezellig te keuvelen op een terrasje ergens in Athene. Ze waren allemaal muzikant van beroep, en misschien hadden ze elkaar ook wel via de muziek leren kennen, maar het klikte in elk geval ook op persoonlijk gebied tussen hen. Vandaar dat ze vrienden geworden waren en regelmatig samen iets gingen drinken.

Maar die dag was het extra gezellig, en toen bleek dat geen van hen die avond moest werken. "Zeg eens", zei een van hen daarop, "waarom bouwen we dan zelf geen feestje?". De anderen waren daar meteen voor gewonnen: "Ja, hoera, laat ons vanavond eens lekker bam doen". De muziekinstrumenten werden er bij gehaald, en ze speelden en zongen dat het een lieve lust was. Het was dus inderdaad "bam!".

Linguïsten catalogeren het Griekse woord "bam" (μπαμ) onder de noemer "klanknabootsingen". Dit woord bootst dan de klank na van een ontploffende bom. De uitdrukking "bam doen" (κάνω μπαμ) betekent zoiets als "een indruk maken", zoals een bom dat ook doet, maar hier dan wel in positieve zin, dus "succes hebben". Een liedje dat "bam doet" zou je dan best naar het Nederlands vertalen als een "wow-liedje". Er is weliswaar het Duitse leenwoord "schlager" of het Engelse "hit", en ook dat zijn natuurlijk liedjes die "inslaan als een bom". Maar die termen hebben toch vaak connotaties met bepaalde muziekgenres, terwijl de Griekse "bam-liedjes" in alle hoeken van het muzikale spectrum te vinden zijn: de dimotika heeft ze, de rembetika en de laïka ook, en zelfs in de endechna zijn ze bij bosjes te rapen, en overal elders ook.

Eender welke Griek heeft tientallen of zelfs honderden van dergelijke "wow-liedjes" in het hoofd zitten. waarvan ze de tekst blindelings kunnen meezingen. En eender welke muzikant kent er dus nog veel meer, en kan die dan nog uit het hoofd spelen ook.

Het repertoire van dit geïmproviseerde feestje vormde dan ook geen enkel probleem.

Dan doen we een fast-forward van "ergens in 2015" naar eind juli 2017, en we zappen u tegelijk van dat terrasje in Athene naar het centrale dorpsplein van Ano Syros. Tijdens de Middeleeuwen was dat de belangrijkste stad van het Cycladen-eiland Syros. Tegenwoordig moet ze de hoofdstad Ermoupolis laten voorgaan, maar Ano Syros is nog altijd veel pittoresker en dus ook charmanter.

Daar begon op dat moment het "Accordeon Festival", dat in 2017 al aan zijn zesde editie toe was en zich inmiddels een stevige reputatie verworven heeft. Eigenlijk zouden ze het beter een congres noemen, want behalve concerten worden er ook lezingen en workshops gegeven, maar het heet toch gewoon "festival", en er komt heel wat muzikaal volk op af.

Het was die avond dus extra druk op dat dorpsplein. De plaatselijke bevolking komt er sowieso elke avond samen, en ook de toeristen weten het natuurlijk te vinden. Maar de festivalgangers waren er ook massaal naartoe getrokken, omdat er daar die avond het openingsconcert zou gespeeld worden.

De muzikanten van dienst waren dezelfden die we al kennen van dat Atheense terrasje, en ze deden hetzelfde als die avond in Athene: ze deden dus: bam!

Ze speelden en zongen drie uur aan één stuk door, niks geen pauze, en alle mensen op het plein dansten en zongen enthousiast mee, van de eerste minuut tot de laatste. En iedereen zei na afloop: "wow!". De muzikanten kregen weliswaar geen staande ovatie, maar dat was gewoon omdat iedereen toch al op de dansvloer stond. Het applaus zelf was er niet minder daverend om. De plaatselijke kranten schreven achteraf dat het "een feest zonder voorgaande" was geweest - en in Griekenland wil dat toch wel wat zeggen.

Er was één verschil met het geïmproviseerde feestje in Athene: het was nu niet meer "bam" maar "Bam", met een hoofdletter dus. Het drietal had hun feestje namelijk zo geslaagd gevonden dat ze besloten om er mee door te gaan als groep, en de enig mogelijke naam voor die groep was dan ook "bam". Maar een naam schrijf je met een hoofdletter, vandaar "Bam".

In feite was er nog een tweede verschil, maar dat valt doorgaans niet zo op bij de meerderheid van het publiek. En dat op zich is al veelzeggend. Want wat is er aan de hand?

Zoals gezegd spelen ze de meest uiteenlopende genres, maar in de regel hoort er bij elk genre een specifieke bezetting. Voor rembetika heb je bijvoorbeeld een bouzouki nodig (al moet je dat beter niet luidop zeggen als Dimitris Mystakidis in de buurt is), bij Epirotische dorpsmuziek hoort een klarinet, enzovoorts.

Maar hier heb je dus drie muzikanten, die weliswaar van veel markten thuis zijn, maar die toch elk hun eigen favoriete instrument hebben. Hun bezetting ligt met andere woorden vast, en als je daarmee dan al die verschillende genres gaat spelen, dan krijg je "noodzakelijkerwijs" een ietwat ongewone uitvoering van die bekende liedjes.

Voor hun eerste "privé-feestje" maakten ze zich daar uiteraard helemaal geen zorgen over. Het zijn stuk voor stuk uitstekende muzikanten, elk met een stevige theoretische onderbouw. Ze weten dus wat ze doen, en ook op hun feestje vulden ze de liedjes telkens op hun manier in - bewust of onbewust maar in elk geval spontaan. Iemand zette een liedje in, de anderen vielen bij, en in de loop het liedje nam een andere over of ze gaven het gewoon aan elkaar door. Het ging helemaal vanzelf.

Dat was één van de dingen die hen - als muzikant - zo beviel toen ze na afloop terugblikten op die avond: de ongewone, frisse benadering maakt zo'n "bam-liedje" immers tot een "double-bam" (of zoiets). En toen ze als groep aan de slag gingen, diepten ze dat aspect ook wat verder uit. Ze doen dat niet alleen om de impact op het publiek te vergroten, maar ook en vooral omdat ze er zelf plezier in hebben om wat buiten de lijntjes te kleuren. Zelf zeggen ze, in het Engels, dat ze een "experimental mood" hebben. Dat klinkt misschien nogal afschrikwekkend, maar dat is dan in elk geval onterecht. Het is immers helemaal geen "experimentele muziek" zoals wij dat in het westen kennen. Deze mensen vinden het gewoon leuk om ongewone dingen te doen met hun instrumenten, om er dingen uit te halen waarvan je niet meteen zou verwachten dat ze er in zitten, maar aan de essentie van het liedje zelf wordt niet geraakt.

In een recent interview gaven ze daar een voorbeeld van: "Van een gitaar verwacht je normaliter dat ze voor de begeleiding zorgt", vertelden ze toen. "maar wij gebruiken ze soms als solo-instrument. Bij ons krijgt zij dan de leiding, terwijl de accordeon haar ondersteunt, en de viool voortdurend heen en weer gaat tussen voor- en achterplan".

Daarmee is meteen ook de bezetting van "Bam" bekend, en dan kunnen we er even goed ook maar de namen bovenop doen. Dat zijn dan:

• Theodora Athanasiou : zang en gitaar
• Charoula Tsalpará : zang en accordeon
• Glafkos Smarianakis : viool

Minstens twee van deze namen zullen bekend zijn van eerdere optredens in de Lage Landen, maar dan in een andere context. Die zelfde twee waren ook al eerder in de Art Base te gast, wat op zich al een referentie is. Als ze daar toen geen goede indruk hadden gemaakt, dan hadden ze er nu niet opnieuw gezeten.

Het programma

Alvorens de doopceel van deze drie musketiers te lichten moeten we misschien nog twee dingen vermelden, die belangrijk zijn om te weten als u straks naar dit concert gaat.

Een eerste brokje relevante informatie is dat hun aanpak ook in Griekenland "bam doet", dus indruk maakt en succes heeft. Er is immers niet alleen dat ene optreden op Syros, maar er zijn bijvoorbeeld ook hele reeksen vaste optredens in clubs en taverna 's in Athene zelf. Ook daar zijn ze inmiddels bekende en beminde "sfeermakers" geworden - en het gaat dan niet om de toeristische taverna 's, maar wel degelijk om die oorden waar de Grieken zelf naartoe trekken om goede muziek te horen.

Een tweede weetje is dat hun repertoire de laatste tijd wat opschuift in de richting van de dimotika , de traditionele dorpsmuziek. Voor de modale luisteraar zal dat niet zo heel veel verschil maken, want die liedjes en melodietjes vonden (vooral tijdens het Interbellum) ook hun weg naar de stadsmuziek, zeg maar smyrneïka , rembetika , endechna enzovoorts. Heel wat "wow-liedjes" uit de stadsmuziek zijn in feite "adopties met kleine of grotere adapties" uit de dorpsmuziek. Hun repertoire blijft dus in wezen even breed en veelomvattend als vroeger.

Maar voor henzelf maakt het wel degelijk verschil. Dat is in de eerste plaats omdat zij zelf gefascineerd zijn door dat adoptie-verschijnsel, maar er is ook een meer pragmatische reden. De laatste jaren constateren ook zij dat het Griekse publiek opnieuw meer belangstelling krijgt voor die aloude dorpsmuziek. Dus mengen zij tegenwoordig een grotere scheut "wow-liedjes" uit dat genre in hun programma.

Maar als geheel blijft het repertoire nog altijd zo veelomvattend dat je het onmogelijk onder één hoedje kunt vangen. En als het dan aangekondigd wordt als "Greek traditional music", dan moet u daar toch vooral het eerste en het laatste woord uit onthouden, en het middelste woord ("traditional") flink oprekken. Binnen de westerse klassieke muziek is de "Negende van Beethoven" immers óók een "traditional"...

Theodora Athanasiou

De gitariste van "Bam", Theodora Athanasiou ( Θεοδώρα Αθανασίου ) zong en speelde baglamas bij de rembetika -groep "Apsilies" toen die in april 2011 door de Lage Landen trokken. Haar reisgezellen waren toen onder meer Dimitris Mystakidis en Evgenios Voulgaris .

Minder dan een jaar later, in februari 2012 , maakte zij haar debuut in de Art Base als lid van het "Giouf Trio". In september 2012 waren zij daar weer terug, nu aangekondigd als " Theodora Athanasiou & Giouf", en toen deden ze ook Amsterdam aan. Dit trio haalde zijn inspiratie bij een muziekstijl die, kort voor de Tweede Wereldoorlog, een aarzelend begin maakte binnen de Griekse stadsmuziek. Daarbij gingen twee solo-gitaren met elkaar in dialoog, als partners die elkaar afwisselen, en een contrabas zorgde voor de ondersteuning. De inspiratie voor deze stijl was komen overwaaien uit de hoek van de westerse swing blues. Er is geen aparte naam voor, de bestaande opnames werden gewoon uitgebracht onder de algemene noemer " rembetika ".

En in juni 2013 zat Theodora Athanasiou alweer op het podium van de Art Base, deze keer in gezelschap van Maria Ploumí . Onder de originele titel "Xappy, the new Greek music pill" kwamen de dames een ander nieuw project voorstellen. Daarin wilden zij het samenspel tussen gitaar en laouto uitdiepen, zowel binnen de Griekse muziek als daarbuiten. Beide instrumenten worden de ene keer als solo-instrument gebruikt, de andere keer als begeleidingsinstrument, en het is die veelzijdigheid die deze beide rasmuzikantes fascineerde.

Want een rasmuzikante is Theodora Athanasiou wel degelijk, ook al is ze, net als zovelen in Griekenland, min of meer toevallig in het professionele muziekcircuit beland. Al van kindsbeen af wilde zij meedoen met de schoolorkestjes in Athene, haar geboortestad. Daarom leerde ze zichzelf bouzouki en nadien ook gitaar en baglamas spelen. Ze begon daar al mee toen ze amper zes jaar oud was. Op haar elfde begreep ze al dat ze tegen haar limiet als autodidact aanzat, en ze ging gitaarles volgen bij niemand minder dan Nikos Protópapas (hier bekend van o.a. Kompania).

Toen zij later aan de universiteit van Patras pedagogie ging studeren, had zij al genoeg muzikale bagage op zak om 's avonds op te treden in de nachtclubs van die stad.

Wat begon als een hobby, mondde al snel uit in een passie. Zij ging zich meer en meer verdiepen in de oosterse Griekse muzikale tradities en legde zich toe op het bestuderen van de makams , de verschillende oosterse melodietypes met een welbepaalde structuur. Dat deed ze al doende, net zoals vroeger, door te oefenen op meer oosterse instrumenten zoals de polítiko laoúto ( lavta) en de yayli tanbur (in het Grieks ook toxotos tambouras genoemd, wat letterlijk: "langhalsluit met strijkstok" betekent). Maar ook deze keer schakelde ze al snel over naar een meer gestructureerd lesmethode, nu onder de deskundige leiding van Evgenios Voulgaris (één van haar partners bij Apsilies) en Christos Tsiamoulis .

Theodora Athanasiou vervolledigde haar muzikale opleiding met een vijfjarige cursus "Griekse volksmuziek en instrumentatie" aan het stedelijk conservatorium van Patras. Dat was van 2003 tot 2008. Tussendoor volgde ze nog een hele reeks andere seminaries, waaronder politiko laouto bij Periklis Papapetropoulos .

Daarna zakte ze af naar Kreta, voor een onderdompeling in andere oosterse muziektradities bij Ross Daly 's Labyrinth Musical Workshops . Ze volgde er een praktische workshop op de Afghaanse rabab , maar verdiepte zich ook in de muziektheorie van de radif , de oude Perzische mondeling overgeleverde melodie-structuren van de grootmeesters in het genre.

Maar daarmee was Athanasiou 's leergierigheid nog altijd niet ten einde. Ze volgde ook nog les in Byzantijnse muziek, onder meer bij Dimitris Galanis. Dimitrios Galanis studeerde Byzantijnse muziek en Westerse muziek. Hij is tegenwoordig protopsaltis van de Heilige-Barbara Kerk van Patras - een functie die niet voor iedereen is weggelegd - en hij is leraar van zowel Griekse traditionele volksmuziek als Byzantijnse muziek en ook nog oprichter van het Byzantijns Koor van Patras. Hij probeert de godsdienstige gezangen, de hymnen en psalmen, maar ook de Griekse traditionele volksliederen in al hun authenticiteit over te dragen aan de volgende generaties.

Theodora Athanasiou werkte bovendien aan het professionaliseren van haar stem als zangeres door les te volgen in spraak- en stembeheersing en ze speelde ook in theaterproducties en tv-series, niet alleen als muzikante maar ook als actrice.

Sinds 2005 geeft ze zelf zangles en les in gitaar, yayli tanbur en politiko laouto . Haar aandacht gaat dan vooral uit naar de oosterse of Klein-Aziatische traditie binnen de Griekse muziek. Ook in haar gitaarlessen focust zij op de manier waarop dit instrument in de Griekse traditionele volksmuziek gebruikt wordt. En bovenop dat alles geeft ze nog les in oosterse muziektheorie.

Het is onbegonnen werk om al de groepen en groepjes op te noemen waar ze mee samenwerkte. Bovenop degene die we al kennen van haar optredens in de Art Base zijn er nog minstens acht andere...

Charoula Tsalpará

Charoula Tsalpará ( Χαρούλα Τσαλπαρά ) is de enige van het "Bam" trio die nog niet eerder in de Art Base te gast was. In plaats daarvan ging de Art Base naar haar toe. OK, dat is wat overdreven, maar toen de "Kosmokrators" in de zomer van 2016 in Athene hun cd "Frenetika" gingen voorstellen (zie desgewenst onze maart 2017 maandpagina ), was het wel Charoula Tsalpará die hen begeleidde op accordeon en baglamas .

Het tekstje over haar, dat oorspronkelijk op deze maandpagina stond, hebben we inmiddels (24.3.2019) ondergebracht in een aparte biografie . naar aanleiding van haar concerten (en andere evenementen) met Athiná Lambiri in Brussel en Gent in april 2019 .

Glafkos Smarianakis

Met de violist van "Bam", Glafkos Smarianakis ( Γλαύκος Σμαριανάκης ) konden liefhebbers van Griekse muziek in Brussel, Leuven en Gent al kennismaken in december 2017 , want toen trad hij daar op als lid van het "Meraki Trio" rond Semeli Papavasiliou.

Ook voor Glafkos Smarianakis verwijzen we u naar onze biografie van hem, waarnaar we (op 30.10.2019) de tekst en uitleg hebben overgebracht die oorspronkelijk op deze maandpagina stond.

Het "Athens Tango Ensemble" komt opnieuw naar Brussel. Ze maakten daar hun debuut in maart 2018 , toen met twee (uitverkochte) concerten. Nu zijn ze er weer, deze keer met drie optredens op rij.

Eén blik op de samenstelling van dit ensemble zal al voldoende zijn om de aandacht te trekken. Hun namen zijn:

• Dimos Vougioukas : bandoneon, accordeon
• Kyriakos Gouventas : viool
• Panos Markos : piano
• Dimitris Koufoyorgos : gitaar
• Kostas Arsenis : contrabas

De eerste twee namen zijn alombekend - en ook alomtegenwoordig. Daaruit valt ook al meteen af te leiden dat dit ensemble op een zeer hoog niveau staat. Zowel Dimos Vougioukas als Kyriakos Gouventas behoren immers bij de absolute top in Griekenland, elk op zijn instrument. Met elkaar hebben ze een kamerbrede belangstelling gemeen voor alles wat muziek is, en allebei spelen ze de meest uiteenlopende stijlen met het grootste gemak.

Het was dan ook niet echt een verrassing dat ze samen een project op poten zetten rond de tango. Ze pakten dat grondig aan, zoals dat perfectionisten past. In dit geval betekende dat: een grondige kennis vergaren van de achtergronden en van de geschiedenis van de tango, een diepgaande analyse maken van de verschillende speelstijlen, het antwoord vinden op de vraag wat er eigenlijk zo typerend is voor elk van die stijlen, en nog wat "kleinigheden".

Eén van die "kleinigheden", ook letterlijk, was het bandoneon, dat Dimos Vougioukas kost wat kost onder de knie wilde krijgen. Dat was zelfs voor hem een hele uitdaging, want dit instrument wordt op een heel andere manier bespeeld dan "zijn" accordeon.

De voorbereidingen waren eind 2016 afgerond, en op 21 oktober van dat jaar gaven ze hun eerste concert onder de naam "Athens Tango Ensemble". Dat was meteen ook het begin van iets dat je gerust een ware triomftocht zou mogen noemen. Ongeveer een jaar later konden ze al terugkijken op een hele lange reeks concerten, en dat op zowat alle belangrijke locaties van de Griekse hoofdstad. Ze zijn bijvoorbeeld regelmatig te gast in de toonaangevende "Half Note Jazz Club", maar ze speelden ook al in het prestigieuze Megaron Mousikis . Speciaal voor dat concert had het vijftal zich trouwens in een keurige smoking gehesen, en ze werden begeleid door enkele van de beste tango-dansers van Athene.

Want inderdaad: er is heel veel belangstelling voor de Latijns-Amerikaanse dansen in Griekenland, en er zijn dan ook een indrukwekkend aantal dansscholen. En ook die scholen vragen tegenwoordig steevast het "Athens Tango Ensemble" om op hun jaarlijkse feesten te komen spelen, want "er zijn er geen betere". Het is dan tekenend voor het vijftal dat ze ook dergelijke uitnodigingen zonder aarzelen aannemen. Ze spelen immers voor het plezier en niet voor het geld. Bij die optredens laten ze hun vlinderdasje dan wel thuis in de kast hangen.

Hun roem verspreidde zich al gauw over heel Griekenland. Zo speelden ze bijvoorbeeld al in Patras en op Syros.

In Patras namen ze deel aan een voorstelling van muziektheater met als titel "Η ζωή μας...ένα tango" (I zoï mas ... ena tango, Ons leven (is) een tango). Een aantal theatergezelschappen voerden in totaal acht stukken rond dit thema op, en het muzikale luik werd verzorgd door het "Athens Tango Ensemble" - want er zijn er geen betere. Na de eigenlijke voorstelling gingen de stoelen aan de kant en er werd tango gedanst tot in de vroege uurtjes.

Op het Cycladen-eiland Syros ging het er ongeveer hetzelfde aan toe. Daar waren ze de harde kern van het "Syros Accordeon Festival", deze keer gewijd aan de tango. Ook daar werd hun concert begeleid door twee koppels die deze dans in de praktijk demonstreerden.

Een deel van hun succes is misschien wel te danken aan het zorgvuldig gekozen repertoire . Dat bestaat grosso modo uit drie delen.

Om te beginnen spelen ze nummers uit de "Gouden Periode" van de Argentijnse tango. Die loopt ongeveer van 1935 tot 1952, en het ensemble heeft composities van zowat alle grote namen uit die tijd op hun repertoire staan, zoals Juan D' Arienzo, Francisco Canaro en Aníbal Troilo.

Een bandoneon-speler in het orkest van die laatste, de toen nog onbekende maar later wereldberoemde Astor Piazzola, lanceerde omstreeks 1955 een hele nieuwe stijl, die dan ook de "tango nuevo" genoemd werd. Ook van deze man heeft het "Athens Tango Ensemble" een hele reeks composities in het aanbod, en toevallig of niet hebben ze ook precies dezelfde bezetting als het quintet waarmee Piazzola zijn visie op de tango definitief vorm gaf.

Uiteraard staan er ook tango's van Griekse componisten op hun programma, en die zijn dan te situeren in ongeveer dezelfde periode, het interbellum. In die periode nam het lichte lied ook in Athene een hoge vlucht, met namen als Michalis Sougioul , Kostas Yannidis en Attik . Over hen schreven we al in maart 2015 , naar aanleiding van het eerste optreden van het "Retro Greek Music" ensemble - waar trouwens ook Dimos Vougioukas himself in meespeelde.

Overigens zouden ze - als ze dat wilden - gemakkelijk nog een hele reeks tango's van andere, meer recente Griekse componisten aan hun repertoire kunnen toevoegen, van Eleni Karaïndrou bijvoorbeeld, of van Nena Venetsanou , of van de rocker (!) Vasilis Papakonstantinou . En Dimos Vougioukas schreef zelf ook een aantal tango's, want naast accordeonist en karagiozis-speler is hij ook nog componist. Maar het "Athens Tango Ensemble" beperkt zijn "speelterrein" toch maar tot de tango's van de jaren 1930 tot 1960.

De contrabassist van het ensemble, Kostas Arsenis, was ook al meerdere keren in de Art Base en elders te gast, onder meer in juli 2011 . Toen was dat nog als lid van het "Diminuita Swing Trio".

Het programma van dit concert wordt aangekondigd als "A Journey in Greek Music", en dat is dat ook precies wat het zou moeten worden.

De reisleiders van dienst zijn:

• Aimilia Matsouka Galiatsou : zang
• Lakis Orfanidis : bouzouki en zang
• Stergios Papadopoulos : gitaar

De zangeres, Aimilia Matsouka Galiatsou , is onder haar officiële naam, Aimilia Galiatsou, wijd en zijd bekend in Sparta en omgeving. Zij zingt daar al vele decennia lang op feesten, in clubs en eigenlijk overal waar er een goede, professionele zangeres nodig is. Naar het schijnt zou haar dat de bijnaam "Η Φωνή της Λακωνίας" (I foni tis Lakonias, De Stem van Lakonia) hebben opgeleverd. Er is ook wel een regionale krant met die naam, maar er is toch geen verwarring mogelijk.

De krant brengt immers vooral het plaatselijke nieuws, terwijl haar repertoire veel breder is. Zij zingt bekende en minder bekende liedjes uit zowat alle populaire genres van de Griekse muziek: dimotika , rembetika , laïka , endechna , ... Chronologisch komt het leeuwendeel van haar repertoire uit de periode vanaf het ontstaan van de rembetika (waarmee dan de jaren 1930 bedoeld zijn) tot en met de "gouden tijd" van de laïka (de jaren 1960, zeg maar).

Zoals een Griekse commentator het ooit uitdrukte: elk van haar concerten is een ode aan de schatkamer van onze populaire cultuur.

Ze is zo bekend dat er eigenlijk niet zoveel over haar geweten is. Dat hoeft immers niet, want als haar naam op de affiche staat, dan is dat voor iedereen in de streek meer dan voldoende.

Platen heeft ze bij ons weten nooit gemaakt. Ze is daarmee niet de enige, er zijn zo ontelbare plaatselijke zangers en zangeressen die meer dan goed genoeg zijn om op plaat gezet te worden, maar die daar helemaal geen belangstelling voor hebben. Als je haar zou vragen "waarom niet?", dan zou ze allicht laconiek antwoorden "waarom wel?". En geef ze eens ongelijk: ze doet wat ze graag doet (zingen), en ze verdient daar voldoende mee om goed te kunnen leven op de plaats waar ze graag woont, temidden van vrienden en kennissen.

Zij en haar man hebben een dochter, Christiana Galiatsou, en ze konden die naar de universiteit laten gaan om daar informatica te studeren. Alleen: het bloed kruipt waar het niet kan gaan, en dochter Christiana - inmiddels een flinke dertiger - lijkt ook goed op weg om een muzikale carrière te beginnen - wat natuurlijk in het door de crisis geteisterde Griekenland niet bepaald eenvoudig is.

Kennelijk heeft de crisis er ook voor gezorgd dat moeder Aimilia dan toch naar Athene kwam om daar te zingen - en nu dus naar Brussel.

Misschien zit Lakis Orfanidis daar wel voor iets tussen. Deze virtuoze bouzouki -speler heeft wel degelijk een stevige carrière opgebouwd op nationaal vlak. Hij werd geboren in 1961 maar speelt toch al professioneel sinds 1974. Hij geldt al lang als één van de besten op de driesnarige bouzouki , de trichordo . Het gevolg is dat hij als begeleider en solist gevraagd werd en wordt door zowat iedereen die naam en faam heeft binnen de Griekse muziek. Op die manier werd ook hij beroemd in heel het land.

Het lijkt er op dat hij zijn reputatie nu wil gebruiken om ander talent een zetje te geven. Hij nodigt ze dan uit om met hem op te treden, de mensen komen naar hem luisteren, en op die manier krijgt ook zijn gast(e) de nodige aandacht. Zo regelde hij bijvoorbeeld enkele optredens met Theodora Athanasiou (enkele weken vóór zijn concerten in de Art Base daar zelf ook te gast, als zangeres en gitariste van de groep "Bam", zie hoger op deze pagina).

Hoe dan ook: in januari 2017 traden Lakis Orfanidis en Aimilia Galiatsou samen op in de bekende club "1002 Νύχτες" (1002 Nachten), met een programma dat bestond uit laïka en rembetika . In juni 2017 deden ze dat nog eens over, met een zelfde programma, in een andere bekende club, de "Peran" (waar hij, tussen haakjes en tussendoor, in februari 2017, ook met dochter Christiana een dergelijk concert ten beste gaf).

Alles wijst er op dat ze nu in Brussel precies hetzelfde gaan doen als in Athene. Het enige verschil zou dan de gitarist zijn. Die brengen ze niet mee vanuit Griekenland, maar ze schakelen plaatselijk talent in. De Brussels-Griekse gitarist Stergios Papadopoulos kent dit repertoire immers als zijn broekzak, en op zijn strakke, onverstoorbare ritmes kan je hele kastelen bouwen. En als je hen dan zou vragen "waarom geen gitarist uit Athene?", dan zouden ze allicht laconiek antwoorden: "waarom wel?", en ook op dat punt zou je hen moeilijk ongelijk kunnen geven.

Over het Grieks koor "Filomila" uit Amsterdam vertelden we u al het een en ander op onze mei 2015 maandpagina , omdat ze toen uitgebreid hulde brachten aan Mikis Theodorakis . Ze zingen vaak werk van deze beroemde componist, en die werd toen overal in de bloemetjes gezet vanwege zijn negentigste verjaardag. Filomila kon toen dus niet achterblijven.

Nu zakken ze af naar Den Haag, en daar brengen ze een uitgebreid programma met zomaar eventjes 21 liederen. Die werden geselecteerd uit hun hele repertoire, dat nog veel meer omvat.

Voor dit optreden kozen ze uiteraard niet alleen werk van Mikis Theodorakis en zijn evenknie Manos Hadjidakis , maar ze zingen ook volksliedjes uit allerlei verschillende regio's van Griekenland, en zelfs voor Byzantijnse hymnen draaien ze hun hand niet om.

Het blad van hun partituur misschien wel, want daar staat de tekst op in fonetisch Grieks. Geen van de leden heeft immers het Grieks als moedertaal, maar tijdens de veelvuldige repetities wordt er wel heel veel aandacht besteed aan de correcte uitspraak.

Dat is dan het werk van hun Griekse dirigent Yiorgo Moutsiaras.

Hij zal de twintig zangers en zangeressen van "zijn" koor in Den Haag ook begeleiden op piano. Ze krijgen bovendien instrumentale ondersteuning van Kostas Klotsaropoulos op bouzouki en Harry Lakenman op contrabas.

De dansgroep vzw KAPA uit Aartselaar organiseert andermaal een stage over de dansen van het Pontos-gebied.

Ze laten hiervoor twee dansleraars overkomen, namelijk Nikos Zournatzidis en zijn dochter Sofia Zournatzidou.

Het is de dochter die het grootste deel van de lessen zal geven, maar zij wordt bijgestaan door haar vader.

Nikos Zournatzidis was al vaker te gast bij KAPA en elders, en zowat iedereen weet dat hij een veeleisende maar tegelijk uitstekende leraar is. Hij is charmant en heeft gevoel voor humor, maar als het op dansen aankomt moet het bij hem wel áf zijn - en dat is tenslotte waar zo'n stage voor bedoeld is.

Sofia Zournatzidou daarentegen is voor de eerste keer in België, maar vermits de appel nooit ver van de boom valt, mag van haar dezelfde kwaliteit verwacht worden. Het ongetwijfeld kritische oog van haar vader staat daar borg voor.

Deze stage loopt op zaterdag van 14u tot 19u, en op zondag van 10u30 tot 17u. Voor beide delen kan afzonderlijk ingeschreven worden.

De vermelde prijzen zijn inclusief verzekering. Ook koffie tijdens de pauzes en een broodjeslunch op zondagmiddag zijn in de prijs inbegrepen.

De deuren gaan telkens een half uurtje van tevoren open, zodat de deelnemers de tijd hebben om zich aan te melden en hun registratie te laten nakijken. De gegevens voor die registratie vindt u hieronder.

Let op : de locatie voor zaterdag en die voor zondag zijn lichtjes verschillend, zie ook hiervoor het kadertje met praktische gegevens hieronder.

Vermelden we nog dat er op zaterdagavond vanaf 19u30, dus na afloop van de stage, een dansavond zal gehouden worden voor de deelnemers en hun genodigden. Er is daar ook een buffet "à la KAPA " voorzien, wat betekent dat iedereen zelf een koud gerechtje meebrengt.