Savina Yannatou is een regelmatige en graag geziene gaste op allerlei podia in de Lage Landen. Ook in het voorjaar van 2012 komt ze weer, en wel met haar ensemble Primavera en Salonico .

Over het programma hebben we weinig informatie, maar voor de liefhebbers zal dat ook niet zo belangrijk zijn. Ze wordt hier en daar vaag aangekondigd met " liederen van de landen rond de Middellandse Zee (en omgeving)", een thema waar Yannatou zich al jaren in verdiept en waarvoor ze materiaal genoeg heeft in haar rijk gevulde repertoire.

Elders heeft men het over een "soundtrack van Thessaloniki", wat eigenlijk op hetzelfde neerkomt, want Thessaloniki was eeuwenlang zowat het middelpunt van het oostelijke Middellandse-Zeegebied en je kon er handelaars uit alle windstreken aantreffen.

Het ensemble Primavera en Salonico heeft een bezetting die ook al (bijna) eeuwenlang onveranderd is gebleven, of zo lijkt het toch. Naast Savina Yannatou zelf bestaat het uit:

• Kostas Vomvolos : kanonaki , accordeon
• Yannis Alexandris: outi , gitaar
• Michalis Siganidis: contrabas
• Kyriakos Gouventas: viool
• Charis Lambrakis : ney
• Kostas Theodorou : percussie

De kunstgalerij en concertruimte Art Base gaat er in de eerste maanden van 2012 al meteen stevig tegenaan. De eerste tekenen aan de wand waren er al: de concertruimte werd recent vergroot en er werd geïnvesteerd in een fonkelnieuwe vleugelpiano. Dat kon alleen maar betekenen dat er meer concerten zouden volgen en dat het elan van de voorbije jaren wordt verder gezet. Meer concerten betekent natuurlijk ook meer Griekse concerten en dat is iets waar wij alleen maar blij kunnen mee zijn.

Een andere nieuwigheid is de mogelijkheid tot aanschaf van een tienbeurten-kaart, of 10 concerten voor de prijs van € 100,-. Een investering die misschien het overwegen waard is, aangezien het komende seizoen er zeer beloftevol uitziet. Wie niet alleen naar Griekse concerten gaat, maar alles wil meepikken wat de Art Base programmeert, haalt met zo'n tienbeurten-kaart nipt het einde van het eerste trimester - de tweede kaart dan wel, want van januari tot maart zijn er (tot nog toe) negentien verschillende concerten...

Maar zelfs de Griekse concerten alleen al nemen al snel een flinke hap uit uw eerste kaart. Het eerste Griekse concert van dit jaar kwam er al eind januari , met het trio " Balkan Express " & Aspasia Stratigou. Dit is het volgende in de rij, met Theodora Athanasiou & het "Giouf" trio begin februari. Later deze maand is het dan de beurt aan Katerina Fotinaki en Orestis Kalampalikis. En er zit nog meer in de pijplijn, later meer daarover.

Sommigen onder u herinneren zich Theodora Athanasiou misschien nog als de zangeres van het groepje Apsilies? Deze jonge rembetika -formatie stond in april 2011 op een aantal podia in Nederland en België.

Theodora Athanasiou is zoals zovelen in Griekenland min of meer toevallig in het professionele muziekcircuit beland. Reeds van kindsbeen af wilde zij meedoen met de schoolorkestjes en daarom leerde ze zichzelf bouzouki en nadien ook gitaar en baglamas spelen. Toen zij later aan de universiteit van Patras pedagogie ging studeren, had zij al genoeg bagage op zak om 's avonds op te treden in de nachtclubs. Wat begon als een hobby mondde al snel uit in een passie. Zij ging zich meer en meer verdiepen in de oosterse Griekse muzikale tradities en legde zich toe op het bestuderen van de makams , de verschillende oosterse melodietypes met een welbepaalde structuur. Dat deed ze al doende, net zoals vroeger, door te oefenen op meer oosterse instrumenten zoals de polítiko laoúto ( lavta) en de yayli tanbur (in het Grieks ook toxotos tambouras genoemd, wat letterlijk: "langhalsluit met strijkstok" betekent). Maar deze keer deed ze het niet alleen, maar onder deskundige leiding van Evgenios Voulgaris, haar leraar en één van haar partners bij Apsilies.

Theodora Athanasiou vervolledigde haar muzikale opleiding met een vijfjarige cursus "Griekse volksmuziek en instrumentatie" aan het stedelijk conservatorium van Patras. Daarna zakte ze af naar Kreta, voor een onderdompeling in andere oosterse muziektradities bij Ross Daly 's Labyrinth Musical Workshops . Ze volgde er een praktische workshop op de Afghaanse rabab , maar verdiepte zich ook in de muziektheorie van de radif , de oude Perzische mondeling overgeleverde melodie-structuren van de grootmeesters in het genre.

Maar ook daarmee was Athanasiou's leergierigheid nog niet ten einde. Ze volgde ook nog les in Byzantijnse muziek, onder meer bij Dimitris Galanis. Dimitrios Galanis studeerde Byzantijnse muziek en Westerse muziek. Hij is tegenwoordig protopsaltis van de Heilige-Barbara Kerk van Patras - een functie die niet voor iedereen is weggelegd - en hij is leraar van zowel Griekse traditionele volksmuziek als Byzantijnse muziek en ook nog oprichter van het Byzantijns Koor van Patras. Hij probeert de godsdienstige gezangen, de hymnen en psalmen, maar ook de Griekse traditionele volksliederen in al hun authenticiteit over te dragen aan de volgende generaties.

Theodora Athanasiou werkte bovendien aan het professionaliseren van haar stem als zangeres door les te volgen in spraak- en stembeheersing en ze speelde ook in theaterproducties.

Tegenwoordig geeft ze zelf zangles en les in politiko laouto . Haar aandacht gaat dan vooral uit naar de oosterse of Klein-Aziatische traditie binnen de Griekse muziek..

Diezelfde Theodora Ahanasiou komt nu in februari 2012 terug naar België, maar met het trio "Giouf". Deze keer geen oosterse instrumenten, maar twee gitaren en een contrabas spelen en zingen Griekse stadsmuziek van weleer, die tot op vandaag nog steeds populair en actueel is. Het programma omvat Griekse muziek uit de steden van het vroegere Klein-Azië, zoals de Smyrneïka , maar ook stadsmuziek van het Griekse vasteland, de laïká , waartoe uiteindelijk ook de rembetika-liederen behoren. Het is deze muziek die aan de basis ligt van zowat alle moderne Griekse muziek.

Het uitgangspunt van dit trio is de zogeheten zygia , een muziekformatie die gewoonlijk bestaat uit twee instrumenten die met elkaar in dialoog treden, soms aangevuld met een ritme-instrument. "Giouf" wil de sfeer oproepen van het Café Aman van vroeger, van de Atheense volkscafés rond de jaren 1930, toen er volop van die groepjes optraden waarin de gitaar een belangrijke rol speelde. Het repertoire van de muzikanten toen getuigde van een grote muzikale rijkdom, maar minstens even belangrijk was het sociale aspect ervan. De muzikanten vormden een klankbord voor de maatschappij waarin zij leefden. Ze vertolkten de verzuchtingen van het volk, de hunker naar sociale rechtvaardigheid en solidariteit, en de noodzaak van de mensen om in hun dagelijkse behoeften te kunnen voorzien. Jammer genoeg zijn deze kwesties vandaag nog steeds niet volledig ingevuld.

Voor " Giouf " hebben we niet echt een gepaste verklaring of vertaling gevonden in de Griekse woordenboeken, maar we hebben wel een aantal theorieën bij elkaar gesprokkeld.

Vermoedelijk komt het woord van het Turkse "yuf", wat "foei" of "verdomd" betekent, wat ons in de huidige context helemaal niet uit de lucht gegrepen lijkt. Maar er is nog een andere mogelijke verklaring. Zo is er het befaamde "Giaf-giouf", een traditioneel lied uit Smyrna dat in verschillende versies bestaat, met telkens variaties op tekst en titel, en dat door meerdere uitvoerders bekend werd. Oorspronkelijk behoort het tot de chasiklidika rembetika , de vroege rembetika aan het begin van de 20ste eeuw die het hadden over hasj en andere verdovende middelen. Volgens rembetika-kenner en -onderzoeker Panayotis Kounadis , die het op zijn beurt haalde uit een getuigenis van Yorgis Papazoglou , ging dit lied over de "ontwenningskuur" die verslaafde havenarbeiders in Smyrna moesten ondergaan. Ze werden in afzondering in bootjes in zee gedropt, met enkel wat water en voedsel als rantsoen, om al roeiend af te kicken van hun drugs- of alcoholverslaving. In de periode 1920-1930, ten tijde van de eerste plaatopnamen, duikt het liedje voor het eerst op plaat op in Amerika en later in Athene. Bekende versies zijn die van Tetos Dimitriadis (1919): "Giaf-giouf" en van Marika Papagika (1927): "Sti fylaki me valane (Giaf giouf)", maar er zijn nog talloze andere versies. Het woord "giouf" zou in het milieu ook een "snuifje" betekenen.

Mogelijkheden genoeg dus, en zoals zo vaak is het veel boeiender (en leerrijker) om de verschillende verklaringen op een rijtje te zetten dan om er per sé de "enige echte" willen uit te halen.

Het "Giouf" trio bestaat uit:

• Theodora Athanasiou (Θεοδώρα Αθανασίου), gitaar en zang
• Argyris Nikolaou (Αργύρης Νικολάου), gitaar en zang
• Kostas Tsigonias (Κώστας Τσιγώνιας), contrabas en zang

Katerina Fotinaki is de tweede Griekse jongedame op rij die vorig jaar in België optrad en die nu, in het nieuwe jaar, opnieuw hierheen komt met een ander, nieuw programma. Bij de grote sterren kijk je daar niet echt van op, die doen (of deden) dat wel vaker. Maar hier gaat het niet om ronkende namen, maar wel om illustere onbekenden. Tot voor kort waren ze alleen bij insiders bekend, maar wie hen al aan het werk hoorde, die knikte en wist: hier horen we nog van. En ze hebben nog iets gemeenschappelijk: ze slagen er allebei in om op korte tijd met heel wat projecten op de proppen te komen.

De spits wordt afgebeten door Theodora Athanasiou: vorig jaar in april 2011 nog te zien (en te horen) als zangeres bij Apsilies, en eerder deze maand in de Art Base met haar project "Giouf".

En nu is het dus Katerina Fotinaki die haar nieuwste project komt voorstellen. Toevallig of niet was het ook in april 2011 dat zij met een ander project op Belgische planken stond. Dat was in Hasselt, waar ze samen met Angélique Ionatos hun productie " Comme un jardin la nuit " bracht.

Bij die gelegenheid vertelden we u al hoe Katerina Fotinaki in 2006 door Angélique Ionatos naar Frankrijk gehaald werd voor de herbewerking van " Sappho van Mytilene", een productie die ook bij ons te zien was in mei 2007 . Het klikte meteen tussen beiden: dezelfde visie, dezelfde passie voor taal en voor de grote Griekse dichters, dezelfde manier van vertolken met gitaar en zang. Er volgden nieuwe producties voor twee stemmen en twee gitaren : het eerder genoemde " Comme un jardin la nuit ", bij ons dus in april 2011 te zien, en momenteel toeren beide dames met hun allernieuwste werk " Anatoli " doorheen Frankrijk en Zwitserland. Anatoli betekent in het Grieks zowel het Oosten als de zonsopgang. Op het programma staat muziek zonder grenzen: eigen composities, maar ook traditionals aangevuld met eigentijdse muziek, herwerkt voor twee gitaren en twee stemmen.

Je zou dan denken dat zoiets een mens toch wel goed bezig houdt, en trouwens, als je met Ionatos zoiets doet, dan ben je toch wel goed bezig ook. Maar rusten, op lauweren of elders, is aan Katerina Fotinaki duidelijk niet besteed. Parallel aan de producties met Angélique Ionatos werkte ze nog aan een ander project, deze keer samen met Orestis Kalampalikis.

Net als Fotinaki werd Orestis Kalampalikis in Athene geboren, net als zij spoelde hij in Parijs aan, en net als zij had hij een gitaar bij zich. Hij is afkomstig van het eiland Imvros en na zijn muzikale studies in Griekenland breide hij daar een vervolg aan in Parijs. Daar studeerde hij in 2009 af aan het Conservatoire National Supérieur de Musique, in de klas van Roland Dyens. Sindsdien behaalde hij al verschillende prijzen op internationale gitaarwedstrijden. Hij heeft belangstelling voor heel uiteenlopende muziekstijlen: hij "doet" zowel klassieke als populaire muziek, hij speelt naast klassieke gitaar ook elektrische gitaar en bouzouki , en hij maakt deel uit van het kwintet Tangarto dat zich toelegt op de Argentijnse tango.

Daarmee is hij één van de vele getalenteerde Griekse musici die naar het buitenland gaan en zich daar dan ook toeleggen op die buitenlandse muziek waar ze zo naar opkijken. Bij velen van hen zie je dan een merkwaardige metamorfose. Zolang ze in Griekenland wonen hebben veel Grieken de neiging om op hun tradities neer te kijken, of ze in elk geval zwaar te onderschatten. Na een tijdje in het buitenland komt er een keerpunt: ze ontdekken dan plotsklaps de onschatbare rijkdom van hun eigen cultuur, hun tradities en hun muziek. Veel buitenlanders worden daar meteen al bij een eerste kennismaking door gegrepen, maar veel Grieken hebben daar blijkbaar een buitenlandkuur voor nodig. Zelfs bij professionele muzikanten hebben we dat al vaker gehoord. En het gaat daarbij beslist niet alleen om de "kleintjes", misschien wel integendeel. Zo liet bijvoorbeeld Nena Venetsanou zich ooit ontvallen dat de enorme rijkdom van de Griekse muziek pas ten volle tot haar was doorgedrongen terwijl ze in Parijs studeerde. Een extreem - maar beslist niet uitzonderlijk - voorbeeld is Sokratis Malamas . Die was opgegroeid met de Rolling Stones en de Beatles en maakte pas in Duitsland kennis met traditionele Griekse muziek. Het waren Duitse vrienden die hem daarmee in aanraking brachten. Voor Malamas was het een dik boek dat ineens geopend werd.

Voor Fotinaki en Kalampalikis lag dat boek al gedeeltelijk open. Ze kenden al wel het een en ander, maar het was pas tijdens hun doorgedreven studies en werkzaamheden in Parijs dat ze ineens tot het besef kwamen: hé, dit ken ik! Het ging dan soms maar om een stukje melodie, een maatsoort of gewoon maar een paar noten, maar het was voldoende om zich te gaan afvragen of ze hier misschien niet te maken hadden met echo's uit een ver muzikaal verleden, de vage sporen van een oude, gemeenschappelijke traditie die na een lange evolutie zou uitkomen bij de muziek van vandaag, in al haar verscheidenheid.

En dat is nu precies waar hun project naar op zoek gaat. Ze bladerden terug in dat "Muzikale Boek", tot helemaal in het begin, drieëntwintig eeuwen om precies te zijn, tot bij het oudst bekende muziekstuk dat bewaard is gebleven uit de Oudheid. Van daaruit gingen ze weer terug naar het heden, blad na blad omslaand, en zo probeerden ze te reconstrueren hoe het een uit het ander moet zijn gevolgd. En daarbij keken ze dan vooral naar de Griekse bladzijden van dat dikke boek, niet alleen omdat ze zelf Grieken zijn, maar ook omdat het tenslotte de "Griekse" klanken waren die hun nieuwsgierigheid gewekt hadden.

Het klinkt allemaal erg ambitieus, maar ze benadrukken dat het absoluut niet bedoeld is als een academisch project. Het is helemaal niet de bedoeling om een soort "geschiedenis van de Griekse muziek" te gaan schrijven. Het is integendeel allemaal heel ludiek, zeggen ze, het is niet eens de bedoeling om antwoorden te geven, ze werden gewoon gedreven door hun nieuwsgierigheid, vermengd met een portie nostalgie. De vragen waar ze mee zitten stellen ze hardop, meer is het niet, aldus tenminste Fotinaki. Maar ze zou geen pupil en geestesgenote van Ionatos zijn als het allemaal zo oppervlakkig bleef. Eén van hun prangende vragen is bijvoorbeeld: maken wij op een andere manier muziek omdat we toevallig in Griekenland geboren zijn? En natuurlijk ook: hoe komt dat toch dat we moeten emigreren om onze eigenheid te ontdekken?

Het project wordt omschreven als "Een muzikale reis doorheen de Griekse wereld". Gezien hun invalshoek van "zang en gitaar" zal het niet verbazen dat ze zich beperken tot de Griekse liedkunst: de verschillende vormen die er zijn, hun evolutie door de eeuwen heen en de onderlinge invloeden en verbanden tussen al die vormen. Nu ja, "beperken" ... op al die eeuwen is er heel wat bij elkaar gespaard, en daar blazen ze nu het stof af.

Het repertoire voor dit concert is dan ook zo divers als maar kan, meer verscheidenheid zal u op één avond zelden gehoord hebben. Enkel Nena Venetsanou heeft met het ensemble LyrAvlos een gelijkaardig programma gebracht in mei 2003 , in het kader van een reeks evenementen rond de tentoonstelling "Geschenk van de Muzen" in Brussel. Toen was er bij momenten wel meer instrumentatie. Fotinaki en Kalampalikis houden het bij twee gitaren en zang.

Hun programma begint met het "Grafschrift" (Epitafios) van Seikilos. Dat werd gevonden op een graftombe nabij Aïdin, niet ver van Ephese, in het huidige Turkije en het is volgens sommigen misschien wel het oudste integraal bewaard gebleven muziekstuk ter wereld. Het is weliswaar kort maar het is zo goed als volledig bewaard gebleven, niet alleen de tekst maar ook de muzieknotatie. Over de datering ervan zijn de geleerden het helemaal & volkomen met elkaar eens: ergens tussen de tweede eeuw vóór Christus en het jaar 100 na Christus.

Op het programma staan verder nog Byzantijnse hymnen, Kretenzische rizitika , traditionele liederen van Noord- en Zuid-Griekenland, liederen van de westelijke Ionische eilanden, dansen van de oostelijke Egeïsche Zee, klaagliederen zoals miroloya en amanedes , rembetika , Atheense serenades, enzovoorts.

Maar ook liederen van de Neo Kyma (Nouvelle Vague) en hedendaagse componisten ontbreken niet: van Manos Hadjidakis , Mikis Theodorakis , Dionysis Savvopoulos , Manos Loïzos en Stavros Xarchakos tot Yorgos Kouroupos en - uiteraard - Angélique Ionatos .

De zesde dansstage van Terpsichori Greek Dance Circle richt zich op de Ionische eilanden.

Het ene eiland is het andere niet, toch niet in Griekenland. Elk eiland heeft een andere geschiedenis achter zich en de sporen daarvan zijn terug te vinden in de cultuur en de traditie.

Dat is heel goed te merken als je bijvoorbeeld de muziek en dans van de Ionische eilanden vergelijkt met die van de Noord-Egeïsche eilanden of de Cycladen. Dat heeft natuurlijk alles te maken met de invloeden van de opeenvolgende overheersers die elkaar door de eeuwen heen aflosten, en daarbij allemaal hun sporen achterlieten. Het meest in het oog (of oor) springend zijn de Italiaans klinkende cantates, een erfenis van het Venetiaanse bestuur waaronder de eilanden lang stonden. Maar er zijn nog andere invloeden. Wat vooral opvalt is dat de eilanden meer Europese (Westerse) invloeden hebben ondergaan en minder Ottomaanse (Oosterse). Een blik op onze geschiedenis in onze achtergrond-rubriek zal een en ander duidelijk maken.

De eilandengroep wordt in het Grieks Eptanisa genoemd, letterlijk "Zeven Eilanden", naar de zeven grootste eilanden van de archipel, zijnde: Corfu (Kerkyra), Paxi, Lefkada, Ithaki, Kefalonia, Zakynthos en, verrassend genoeg, Kythira.

Kythira is inderdaad een buitenbeentje. De meeste van de "Zeven Eilanden" liggen ten westen van het Griekse vasteland, ongeveer ter hoogte van de hiel van de Italiaanse laars, maar Kythira ligt verder naar het zuiden. Veel verder zelfs, want het bevindt zich helemaal ten zuiden van de Peloponnesos, tussen de uiterste punt van dat schiereiland en het eiland Kreta. Historisch gezien behoort het wel degelijk tot de Ionische eilanden, maar bestuurlijk hoort het bij de regio Attiki (Attica) en het departement Piraeus. Kythira ligt als eiland dan ook nagenoeg geïsoleerd, met enkel het kleine broertje Antikythira als gezelschap.

Het is op datzelfde Kythira dat de wieg stond van Litsa Galanaki, de danslerares die deze stage komt geven. Haar moeder is zelf ook van Kythira afkomstig, haar vader van Antikythira. Ze groeide op in een sfeer waar traditionele muziek en dans nog alomtegenwoordig waren.

Tegenwoordig woont ze in Athene en ze geeft inmiddels al dansles sinds 1983, bijna drie decennia dus. Ze legt zich vooral toe op de dansen van haar geboorte-eiland Kythira en Antikythira, en daarnaast ook op de dansen van Corfu. Maar tijdens de stage zullen uiteraard ook de andere belangrijke Ionische eilanden aan bod komen. Litsa Galanaki houdt zich ook bezig met het vervaardigen van traditionele klederdracht - en dat doet ze met de hand, uiteraard.

Het Grieks ensemble "Skordaliá" werd al ergens in 2006 opgericht rond Rob Scholten en Willem van Leeuwen, in de marge van een cursus Nieuwgrieks die beide heren samen volgden. Willem verhuisde later naar Griekenland maar Rob - inmiddels ook gepensioneerd - verzamelde enkele andere liefhebbers van Griekse muziek om zich heen en zo bleef het groepje al die tijd overeind.

Dit is de huidige bezetting:

• Isabella Spaans: zang
• Adriaan Wouters: zang
• Suzette Ronteltap: accordeon
• Cor Lieverst: baglamas , bouzouki
• Ton Koekkoek: gitaar
• Nico Spaans: basgitaar
• Rob Scholten: bouzouki , gitaar

Hun thuisbasis is Den Haag en hun vaste stek daar is De Regentenkamer, waar ze regelmatig optreden. Ze hebben zich daar overigens ook een vast en trouw publiek opgebouwd.

Het programma bestaat vooral uit de alom bekende en geliefde liedjes van Mikis Theodorakis , Vasilis Tsitsánis , Markos Vamvakaris en Yannis Papaioannou.

De Griekse muziekavonden in het CC Muziekcafé in Amsterdam gaan gestaag door. En er is nog meer goed nieuws: ze staan voortaan gepland iedere tweede zondag van de maand en niet meer op een maandag.

Op zondag 12 februari staat rembetika -muziek op het programma met twee groepen: het Westorkest , van 17 uur tot 19 uur, en het Trio Dervisia , van 20 uur tot 23 uur.

Tussen de twee groepen in kan u desgewenst een Griekse maaltijd nuttigen, maar daarvoor dient u vooraf te reserveren. Na de optredens, omstreeks 23 uur, volgt dan een Griekse jamsessie. Breng gerust uw instrument mee indien u hieraan wenst deel te nemen.

Het Westorkest bestaat uit 7 muzikanten. Michiel Koperdraat is de coach van dit Grieks leerorkest.