Het duo "Yarès" verscheen voor het eerst op ons radarscherm in september 2021 . Toen kondigden we hen aan als "een nieuw rembetika duo uit het Gentse". Minstens dat laatste is nog altijd juist, en na amper vier maanden is ook dat "nieuw" misschien toch nog van toepassing.

Hun werkterrein (of: speelterrein) is de Griekse stadsmuziek van de jaren 1920 tot 1950, specifiek de rembetika uit die periode. Naar eigen zeggen brengen ze "bekende en minder bekende" nummers van componisten als Kostas Skarvélis, Vasilis Tsitsanis , Yorgos Mitsakis , Markos Vamvakaris , Kostas Roúkounas , "A. Kostís" (alias Kostas Bezos ), Yorgos Katsaros en nog vele anderen.

De samenstelling van het duo geven ze als volgt door:

• Fotis Drakopoulos - stem & accordeon
• Nicolas Van Belle - stem, bouzouki & gitaar

Meer informatie over hen is nog altijd te vinden in het artikel op onze september 2021 maandpagina, dat we toen over hen schreven.

Ter ere van de vijfennegentigste verjaardag van Mikis Theodorakis wilde "zijn" ensemble in mei 2020 een reeks huldeconcerten brengen aan deze grote componist. Door de "Covid-19" pandemie moest dit project echter uitgesteld worden. Eerst werd februari 2021 als nieuwe datum geprikt, maar ook dat bleek niet haalbaar, en dus werd het opnieuw uitgesteld. De Nederlandse taal heeft het blijkbaar allemaal eens een keertje meegemaakt, getuige de vele gezegden die hierop van toepassing zijn; "uitgesteld is niet verloren", "de aanhouder wint", "derde keer, goede keer", ...

Wat er ook van zij, het ensemble hield de moed er in en veranderde gewoon de titel. Ze zouden nu zijn zevenennegentigste verjaardag gaan vieren. Helaas overleed hij op 2 september 2021.

Het "Λαϊκή Ορχήστρα Μίκης Θεοδωράκης" (Laïki orchistra M.T., Volksorkest M.T.) werd al opgericht in 1997. De leden waren allemaal vaste medewerkers van hem, en die kenden zijn werk dus als hun broekzak. Meer dan twintig jaar later hebben ze, als ensemble, honderden concerten over de hele wereld achter de rug.

Het initiatief kwam van zijn dochter, Margarita Theodorakis, die er nog altijd de bezielster van is en die ook de artistieke leiding heeft.

Voor deze reeks concerten in Duitsland worden zij bijgestaan door een aantal gerenommeerde zangers en zangeressen: Dimitris Bassis , Sofia Papazoglou , Maria Zlatani en Spyros Koutsovasilis.

Uiteraard staat er allemaal werk van Mikis Theodorakis op het programma, maar voor alle duidelijkheid: hij zal er zelf dus niet meer bij zijn.

Het zou hoe dan ook ondoenbaar geweest zijn op zijn leeftijd, want er staan een hele reeks concerten na elkaar geprogrammeerd, allemaal in Duitsland. Wij nemen enkel dat in Düsseldorf op in onze agenda, omdat dit niet zo heel ver van de Duitse grens vandaan ligt.

Het Griekse eiland Lesbos ligt helemaal in het oosten van de Egeïsche Zee, op een (flinke) boogscheut van de Turkse kust vandaan. Het is dus logisch dat er nogal wat wederzijdse invloeden zijn in de traditionele muziek van beide regio's. Tot aan de Megali Katastrofi van 1922 pendelden de plaatselijke muzikanten gewoon heen en weer tussen het eiland en de steden en dorpen van Klein-Azië aan de overkant. Smyrna, Aïvali, Pergamo en dergelijke waren vertrouwd terrein.

Maar dat is niet alles. Lesbos is ook een belangrijke leverancier van olie, zeep en ouzo voor de rest van Griekenland. Op de terugreis importeerden de handelaars en matrozen op hun beurt dan weer muzikale invloeden vanuit het Griekse vasteland. We hebben het dan natuurlijk vooral over de rembetika , de stadsmuziek van het Interbellum. In die periode deden ook de 78-toeren platen en de radio hun intrede, en uiteraard vonden die al snel de weg naar Lesbos - samen met de geleidelijke overgang van de rembetika in de laïka , de meer westers getinte stadsmuziek.

Het is dan interessant dat die "geïmporteerde" muziek niet klakkeloos overgenomen werd. Ze kwam immers terecht in een omgeving die zelf al een bloeiende muzikale cultuur had, en daar raakte ze heel snel "ingeburgerd". Lesbos heeft dus een heel eigen vorm van - bijvoorbeeld - rembetika .

Een ander opvallend gegeven is dat die muziek binnen het eiland zelf ook verschilt van plaats tot plaats, net als de traditionele muziek waar ze mee ging samenleven. Meer nog: die verschillen zijn wel degelijk aanwijsbaar. Een goed getraind muzikaal gehoor komt daarbij natuurlijk van pas, maar als je dat hebt, dan is dit een zeer interessant speelterrein, niet alleen voor muzikanten maar ook voor musicologen en andere onderzoekers.

Het "Mytilini Ensemble" komt hierheen om muziekliefhebbers een blik in die boeiende wereld te gunnen.

De naam van het ensemble hebben ze min of meer voor de gelegenheid gekozen, maar de vijf leden kennen elkaar al heel lang, en ze hebben al vaak op dit terrein samengewerkt.

Het zijn:

• Maria Seïtanidou : zang
• Yorgos Skomvoulis : bouzouki , zang
• Yorgos Stavrakellis : bouzouki , zang
• Erdem Güreler : gitaar, zang
• Yanna Maïstrelli ; viool

De zangeres Maria Seïtanidou (Μαρία Σεϊτανίδου) is eigenlijk onderwijzeres van beroep, maar daarnaast is ze ook muzikante, onderzoekster en - jawel - filmster. Ze speelt immers de hoofdrol in "Το βάλσαμο" ("To valsamo", "De balsem"), een muzikale documentaire uit 2019 waarin ze een onderwijzeres vertolkt die ook zangeres is enzovoorts. Met andere woorden: ze speelt zichzelf. Ze speelt ook nog accordeon en defi , al naargelang het uitkomt.

Ze werd geboren in Veria en studeerde pedagogie in Thessaloniki. Daarna, ergens rond 2008, verhuisde ze naar Mytilini waar ze voor de klas ging staan. Maar ze ging zelf ook naar school, want ze is gepassioneerd door muziek.

Ze studeerde bijvoorbeeld Turkse makams bij Nikos Andríkos. Die is zelf op Lesbos geboren, en ondanks zijn relatief jonge leeftijd (°1982) is hij toch al jarenlang een erkend autoriteit op dit gebied. Daarnaast is hij ook goed thuis in de Byzantijnse muziek, en hij was onder meer jarenlang psaltis bij het Grieks-Orthodoxe patriarchaat in Constantinopel (Istanbul). Als kleine jongen al was hij gefascineerd door de muziek van het oosten van het Middellandse-Zeegebied. Intussen spreekt hij vloeiend Turks, en van zijn verblijf in Istanbul maakte hij gebruik om oude muzikanten op te zoeken en van hen te leren wat hij kon. Later gaf hij op zijn beurt zelf les, onder meer aan de befaamde Technische Hogeschool van Epirus in Arta. Daar maakte hij kennis met de technieken van onderzoek en onderwijs op academisch niveau.

Nog later kwam hij "terug naar huis" om daar het "ΚΕ.Σ.Α.Μ" op te richten. Voluit is dat het "Κέντρο Σπουδών Ανατολικής Μουσικής" ("Kentro Spoudon Anatolikis Mousikis"), letterlijk "Centrum voor de Studie van de Oosterse Muziek". Het is een onderafdeling van het cultureel centrum van Agiasos, een eerbiedwaardige instelling die al in 1894 opgericht werd onder de naam "Το Αναγνωστήριο 'Η Ανάπτυξη'" (To Anagnostirio "I Anaptiksi", letterlijk: "Leeszaal 'De Ontwikkeling'"). Ze beschikt inderdaad over een indrukwekkende bibliotheek met 25.000 boeken, maar ze doet nog veel meer dan dat. Met toneelvoorstellingen, avondonderwijs, het uitgeven van boeken en kranten en dergelijke werkte (en werkt) ze aan de culturele ontwikkeling (anáptiski) van de bevolking. Met die intellectuele bewustmaking speelde ze indertijd een belangrijke rol in de verdere uitbouw van de jonge Griekse staat. Het grootste deel daarvan - inclusief Lesbos zelf - behoorde toen immers nog altijd tot het Ottomaanse Rijk. Meer dan een eeuw later is "I Anáptiksi" nog steeds een begrip in heel Griekenland, zelfs in die mate dat ze vaak gewoon met "Anagnostirio" aangeduid wordt. Iedereen weet dan waar die Leeszaal te vinden is. De toevoeging "van Agiasos" is al even overbodig als bij andere monumenten zoals "de Big Ben", "het Colosseum" of "het Atomium".

Agiasos zelf is een klein stadje op iets meer dan 20 km van de hoofdstad, maar het is wel het culturele en religieuze centrum van het eiland.

Onder leiding van Nikos Andríkos bestudeert men daar nu de muziek van Klein-Azië in al zijn vormen. De leerlingen krijgen er natuurlijk theorie en praktijk, maar er wordt ook heel veel aandacht besteed aan onderzoeksmethoden, veldwerk en dergelijke. De resultaten van hun onderzoek willen ze terugkoppelen naar een breder publiek, met concerten, seminaries en andere evenementen.

Dat zag Maria Seïtanidou helemaal zitten. Ze combineerde onderzoek en studie door samen te gaan werken met Solon Lekkas (1946-2020), zelf jarenlang een onuitputtelijke bron van kennis. Hij was een wandelende (of: dansende) encyclopedie, maar de kennis zat wel in zijn hoofd. Hij gaf die echter met veel plezier door aan anderen. Maria Seïtanidou leerde dus enorm veel bij, maar dat legde ze ook vast, zodat anderen daar later zouden kunnen op terugvallen.

Ze volgde bovendien zangles bij Ioanna Karvelá (Ιωάννα Καρβελά), een Grieks-Amerikaanse sopraan en operazangeres die eerder toevallig op Lesbos terechtkwam. Nu ja, toevallig ... Haar schoonmoeder was van het eiland afkomstig en zij en haar man hadden er een aantal keer hun vakanties doorgebracht. In 1999 besloten ze om zich daar voorgoed te vestigen. Zij stichtte er meteen de "Opera Lesvos", waar ze jong plaatselijk zangtalent inwijdt in de Griekse zangkunst, en dat in de meest brede zin. Hun repertoire bevat niet alleen Westers-klassiek gerichte liederen, maar ook de traditionele muziek krijgt veel aandacht: nisiotika , dimotika , en natuurlijk ook de traditionele muziek van Klein-Azië.

Maria Seïtanidou zingt ook nog bij "El Catastrof", een groepje met onder meer één van de twee bouzouki -spelers die nu mee hierheen komen, namelijk Yorgos Skomvoulis (Γιώργος Σκομβούλης). Bij "El Catastrof" spelen ook nog een gitaar en een santouri mee. Bij hun "buiten-eilandse" optredens worden ze aangekondigd als een "ensemble van rembetika -liefhebbers uit Mytilini", maar hun repertoire bevat toch ook traditionele liedjes van Lesbos, en in beide genres hebben ze zowel de "klassiekers" als minder bekende nummers in het aanbod. Enige gelijkenis met het programma van de concerten in de Lage Landen is natuurlijk niet louter toevallig.

Dat Yorgos Skomvoulis met zijn bouzouki wel degelijk ook de traditionele muziek van Lesbos aankan, dat bewijst zijn medewerking aan een uitgebreide tv-documentaire. Daarin begeleidde hij niemand minder dan Solon Lekkas himself. Die was de beminnelijkheid zelve - maar het moest wel goed zijn natuurlijk. Anders tikte hij zijn begeleiders glimlachend maar nadrukkelijk op de vingers, zoals dat een goede leraar betaamt.

De tweede bouzouki -speler van het ensemble, Yorgos Stavrakellis (Γιώργος Σταυρακέλλης) schrijft zelf muziek en teksten, maar daarbij blijft hij "in de stijl" van de authentieke rembetika en laïka .

Hij richtte ergens in 2000, samen met de violiste Yanna Maïstrelli, een groepje op dat "Rebet against the machine" gedoopt werd. Voor de naam hadden ze zich natuurlijk laten inspireren door de invloedrijke Amerikaanse rock-groep "Rage Against the Machine", die in die periode furore maakte. Net als hun Amerikaanse voorbeeld kortten ook zij trouwens hun naam vaak af tot "Rebet against", maar het zal wel duidelijk zijn dat zij rembetika wilden gaan spelen. Of toch niet helemaal, want er is ook nog die "against". Een betere vertaling zou dan misschien zijn " rembetika tegendraads". Ze vermengden die namelijk met snuifjes rock, reggae, blues en nog meer. Het was gedurfd, maar ze hadden de nodige kennis in huis om daar iets goeds van te maken. Hun teksten deden de rest. Daarin zetten ze zich af tegen ("against") een maatschappij die de jongeren wilde "hypnotiseren" met commerciële "rommel-muziek" en met "fotomodellen" in de plaats van zangers en zangeressen. Door dit alles werd hun mengsel goed onthaald. In het begin bereikten ze slechts een kleine groep liefhebbers, maar dat veranderde in 2009. Toen speelden ze een support act bij een optreden van "Locomondo", en dat sloeg in als een bom.

De gitarist Erdem Güreler werd in 1991 geboren in Turkije, meer bepaald in Manisa, het vroegere Magnisia, tegenwoordig een bruisende industriestad op zowat 40 km ten noord-oosten van Izmir. Op zijn tiende begon hij met klassieke gitaar en daarna ging hij naar de muziekuniversiteit van Prousa. Hij specialiseerde zich natuurlijk verder in gitaar, maar hij voegde daar nog piano, saz , ney en zang aan toe. Die mix van oost en west vinden we ook in zijn theoretische vakken: hij bestudeerde enerzijds de Europese klassieke muziek, en anderzijds de Turkse klassieke én traditionele muziek. Bovendien heeft hij een diploma muziekpedagogie. Dat bracht hij al tijdens zijn studies in de praktijk, door les te geven aan verschillende muziekscholen.

Tussendoor volgde hij nog een reeks seminaries en masterclasses, vooral over de westerse jazz. Daarvoor ging hij onder meer naar Bordeaux (Frankrijk) en Warburg (Duitsland).

In 2017 studeerde hij af in Prousa en daarna vestigde hij zich in Mytilini, om daar de plaatselijke muziek te bestuderen, vooral dan de dimotika en de rembetika . Daarnaast geeft hij - uiteraard - ook muziekles, meer bepaald akoestische gitaar.

De violiste Yanna Maïstrelli (Γιάννα Μαϊστρέλλη) zag het levenslicht in 1982. Ze studeerde Engelse filologie in Athene en ze geeft ook les in dat vak. Maar haar andere passie is de muziek. Ze begon op haar negende met gitaar, maar schakelde over naar viool toen ze twaalf was. Het is dan logisch dat ze daarvoor naar het "Anagnostirio" van Agiasos ging.

Daar ging ze in de leer bij de befaamde violist Charilaos Ródanos (Χαρίλαος Ρόδανος, 1914-2003). Hij was zelf geboren en getogen in Agiasos, en hij was een lid van zo'n aloude muzikale familie waar zowat iedereen een professionele muzikant was, de ene generatie na de andere. Met de ooms en neven en alle anderen bij elkaar kan je gemakkelijk een orkest vormen, en dat was precies ook wat de Ródanos familie deed. Hun orkest "Annis" was vele decennia lang een begrip, niet alleen op Lesbos maar ook in het hele Egeïsche Zeegebied.

Als kleine jongen had Charilaos viool leren spelen van zijn oom, maar na diens overlijden ging hij een tijdje naar de grote stad, naar Mytilini dus. Daar leerde hij ook muziektheorie. Dat is eigenlijk uitzonderlijk, want de meesten van die traditionele muzikanten kunnen geen noten lezen (wat dan in het westen vaak op ongeloof onthaald wordt, want "hoe kan iemand nu zó goed spelen zonder ..."). Na de Tweede Wereldoorlog maakte hij een nieuwe doorstart met het orkest "Annis", samen met zijn vader, zijn broer en nog een paar andere muzikanten. Ze namen opnieuw hun plaats in van hét toporkest in de regio, en ze bleven dat nog vele jaren lang. Dat was niet niks, want hun werkterrein waren de dorpsfeesten, bruiloften en taverna 's. De muzikanten spelen daar op bestelling, en dan moeten ze uit de losse pols allerlei bekende liedjes kunnen spelen uit de rembetika en de laïka , plus walsjes en tango's, plus foxtrot en mazurka, plus wijsjes uit bekende operettes en films, plus nog veel meer.

Charilaos Ródanos had natuurlijk ook een immense kennis van de traditionele muziek van Lesbos verzameld. Maar net als Solon Lekkas besefte ook Charilaos Ródanos heel goed dat hij zo'n beetje de schatbewaarder was van die immense rijkdom. Die was de laatste jaren immens onder druk komen te staan, wist hij. Dat was de schuld van "de jeugd van tegenwoordig", vond hij. Die jongeren noemen zich muzikant maar ze horen geen verschil meer tussen goed en slecht. Ook het publiek kan dat onderscheid niet meer maken, zolang het maar lekker dreunt is alles voor hen prima, maar dat is geen muziek meer, dat is gewoon lawaai. En dan nog die idiote bouzouki , dat nieuwerwetse onding dat in de jaren 1950 overal verscheen en de plaats inpikte van de écht goede instrumenten (zoals de viool).

Kortom, Charilaos Ródanos was heel erg gemotiveerd om zijn kennis door te geven vooraleer het te laat was. Ondanks zijn hoge leeftijd - een eind in de zeventig - maakte hij daar zijn levenswerk van. Hij gebruikte zijn kennis van notenleer om honderden oude liedjes neer te schrijven, alleen had hij geen geld om die uit te geven. Daar kwam geen verandering in toen hij in 1990 muziekles aan kinderen ging geven aan het "Anagnostirio". Die hadden namelijk óók geen geld om hem te betalen, maar dat deerde hem niet. Hij was al lang blij dat de jonge kinderen, die bij hem kwamen, toch nog belangstelling hadden voor de traditie.

Eén van die kinderen was dus de twaalfjarige Yanna Maïstrelli, en ze werd een gretige leerlinge. Ze was in de wolken als Charilaos Ródanos liedjes aanleerde die alleen op Lesbos gespeeld worden, en ze was helemaal in de zevende hemel als hij met liedjes aankwam die je nergens meer hoorde, liedjes die alleen nog in zijn geheugen voortleefden - en nu dus in dat van zijn leerlingen.

Enkele jaren later, in 1996, werd er binnen het "Anagnostirio" een leerorkest voor kinderen opgericht. De bedoeling was om het leerproces wat meer te structureren, onder meer met lessen muziektheorie. Charilaos Ródanos nam de leiding op zich, en Yanna Maïstrelli mocht al meteen meespelen. Zij speelde tweede viool, haar leraar de eerste, en zo leerde ze ook al doende.

Kleine kinderen worden groot, en op haar achttiende verhuisde Yanna Maïstrelli voor zes jaar naar Athene om haar diploma Engels te gaan halen. Maar elke zomervakantie kwam ze terug naar huis en dan nam ze haar plaatsje bij het jeugdorkest weer in. Eén van die optredens zal nog lang in haar geheugen gegrift blijven, vertelt ze. Dat was niet alleen omdat haar leraar Charilaos Ródanos toen pas overleden was, maar ook omdat ze er nu ineens helemaal alleen voor stond met haar viool. Nu was het haar taak om te leiden, en dat had ze nog nooit gedaan. Ze bibberde eerst als een riet - maar dat ging snel voorbij.

In Athene zelf zat ze ook niet stil. Ze speelde mee in allerlei ensembles, en met hen trad ze op in clubs en andere gelegenheden. Meestal brachten ook die vooral traditionele muziek van Lesbos. Zo werkte ze onder meer samen met Dimitris Kofterós en met Marios Papadéas.

Tussendoor trad ze natuurlijk ook nog op met "Rebet against the machine", de (hoger al vernoemde) groep die ze opgericht had met Yorgos Stavrakellis en enkele anderen. Ze kende Stavrakellis trouwens al minstens van in 1996, toen ze samen aansloten bij het (toen) kersverse leerorkest van de "Anagnostirio".

Na haar terugkeer uit Athene stond ze ook nog mee aan de wieg van "Motivasyon". Dat ensemble werd in september 2008 opgericht door een aantal jonge muzikanten. De meesten waren nog maar pas afgestudeerd, maar ze waren wel allemaal gepassioneerd, en "gemotiveerd". Ze wilden een soort "muzikaal laboratorium" waarin ze allerlei mengsels konden uitproberen. De ingrediënten waren enerzijds de stadsmuziek van het Ottomaanse Rijk (vooral dan de muziek zoals die rond de vorige eeuwwisseling bestond), en anderzijds de muziek van Griekse componisten uit de periode tussen de twee Wereldoorlogen (vooral dan die componisten die hun roots in Smyrna of Constantinopel hadden en in 1922 naar Griekenland waren gekomen). En de initiatiefnemers waren allemaal van Lesbos afkomstig, dus moest daar ook nog de stadsmuziek van het eiland zelf in meegenomen worden, plus de muziek van de steden aan de kust van Klein-Azië, aan de overkant van het water dus. Dat is heel wat hooi voor de vork van één ensemble, zeker als je bedenkt dat er in die periode ook nog invloeden waren geweest van de westerse lichte muziek, van Latijns-Amerika en eigenlijk van alles wat er toen zoal populair was is Europa en omstreken. Daarin wilden ze gemeenschappelijke kenmerken ontdekken, maar tegelijk ook de eigenheden van elke stijl respecteren, om op die manier te komen tot een eigentijdse, eigen klank. Geen sinecure dus, maar de groep zat boordevol talent, kennis en kunde, en ze hadden nogal wat succes bij het publiek.

Yanna Maïstrelli zegt dat ze heel veel heeft bijgeleerd in die periode. Zij werd hals over kop ondergedompeld in allerlei verschillende soorten muziek die meestal nieuw waren voor haar. Ze moest haar eigen speelstijl dan telkens een beetje aanpassen. Nieuwe dingen zijn altijd moeilijk, maar dat vond ze niet erg, wel integendeel. Ze kon immers terugvallen op de kennis van uitstekende collega's.

Het werkterrein van "Motivasyon" lijkt heel sterk op dat van Nikos Andrikos, en ook hij is van Lesbos. Eén plus één is nog altijd twee... En inderdaad, hij was van in het begin betrokken bij de groep. Hij speelde er lafta , tsumbus en tambur.

En toen het "ΚΕ.Σ.Α.Μ" van Nikos Andríkos in 2011 zijn deuren opende, was Yanna Maïstrelli één van zijn eerste leerlingen. Ze was niet de enige - het eerste jaar waren ze al meteen met 40 - maar ze is er wel erg bij betrokken, ook nu nog. Ze werkt mee aan het onderzoek dat daar gedaan wordt, en als dat dan aan het bredere publiek moet voorgesteld worden, dan is zij zowat de vaste violiste op die concerten. Voor de zang is het vaak Maria Seïtanidou die op de affiche staat.

Tussendoor bleef Yanna Maïstrelli de hele tijd viool spelen bij "Motivasyon". Ze was er bijvoorbeeld ook bij toen de groep in 2018 voor een muzikaal intermezzo zorgde bij een internationaal congres op Lesbos. Dat ging over de Ottomaanse militaire versterkingen in het Egeïsche Zeegebied. Hun concert moest de "muzikale echo's van het Ottomaanse verleden van Lesbos" laten horen. En ook toen was het Maria Seïtanidou die zong.

Waarmee de cirkel dan rond is. Een ensemble met vijf getalenteerde én gepassioneerde muzikanten, die al jarenlang op allerlei manieren met elkaar samenwerken rond het thema dat ze nu zullen komen voorstellen. Meer moet dat niet zijn, of wel?

Panos Gourgiotis (Πάνος Γουργιώτης) en Yuli Asimakopoúlou (Γιούλη Ασημακοπούλου) zijn geen onbekenden, niet in Griekenland en al evenmin in Brussel.

Panos Gourgiotis pendelt trouwens al meer dan tien jaar heen en weer tussen Athene en Brussel, en hij stond al ettelijke keren op het podium van de Art Base.

Dat is voor ons wel gemakkelijk, want we kunnen gewoon doorverwijzen naar onze vorige artikeltjes over hem. Dat op onze februari 2019 maandpagina is dan een goed begin, want ook toen al trad hij samen op met zangeres Yuli Asimakopoúlou. Voor die gelegenheid schreven we een korte bio van allebei. Als u die even doorleest, dan weet u alles over hen wat u moet weten.

Ook over het programma van hun nieuwe concert kunnen we relatief kort zijn.

Dit "Retro" concert bestaat grosso-modo uit drie luiken, die stuk voor stuk bekend terrein zullen zijn voor de regelmatige bezoekers van deze website.

Eerst en vooral zijn er natuurlijk de populaire melodietjes van de grote componisten uit het Interbellum, zoals Attik , Sougioul , Nikos Gounaris , Kostas Yannidis en anderen. Het gaat dan uiteraard niet over de rembetika , maar wel over de "mainstream" van toen. Die liedjes waren al vaker te horen in Brussel, precies omdat ze zo populair én tijdloos zijn. We konden daar dus al aandacht aan besteden toen er in maart 2015 het eerste van een reeks concerten met dat thema georganiseerd werd, toen weliswaar met Eleni Nasiou als zangeres en met ook nog een accordeon voor de begeleiding. Panos en Youli zullen deze liedjes brengen met twee stemmen en een gitaar.

Na de oorlog was het de beurt aan een andere, nieuwe vorm van het Griekse "lichte lied". De film speelde daar een belangrljke rol in, en ook een aantal jonge en - toen nog - onbekende componisten zetten hun eerste stapjes op hun weg naar de wereld. We hebben het dan over mensen als Manos Hadjidakis , Mikis Theodorakis en Stavros Xarchakos . Van hen zouden er wel enkel de eerste liedjes op het programma van dit concert staan, maar dan nog hoeft daar verder geen tekening bij, dachten we. Panos Gourgiotis heeft trouwens al eerder, in 2013, een reeks concerten gegeven die telkens specifiek aan één van deze componisten gewijd waren.

Het derde luik van dit "retro" concert is gewijd aan de "Neo Kyma", de "minimalistische" stroming die in de jaren 1970 de Atheense clubs (oftewel "boîtes") veroverde. Het Kolonelsregime was toen nog maar pas gevallen en de mensen konden weer vrij ademen. Toch was de "Neo Kyma" geen politieke beweging, ze wilde "gewoon" de kloof tussen het kunstlied en het populaire lied dichten. We hebben daar al over geschreven in mei 2017 omdat Yannis Spanós , één van de grondleggers van het genre, toen naar Brussel zou komen. Eerder al, in juni 2015, besteedden we aandacht aan Arleta, één van de markante figuren van de "Neo Kyma", toen ook zij het voorwerp was van een huldeconcert.

Zoals gezegd was de "Neo Kyma" een "minimalistische" stroming. Haar voornaamste kenmerk was de eenvoud. Een gitaar en een stem, meer moest dat niet zijn. Of toch ... een ietsje meer is ook nog mooi. Twee stemmen en een gitaar bijvoorbeeld. Zoals die van Panos en Yuli, bijvoorbeeld.

Het "Bereris & Skouteris Duo" bestaat uit twee muzikanten, maar dat had u allicht al begrepen.

Hun namen zijn:

• Yiorgos Bererís : piano
• Panos Skoutéris : klarinet

Hun programma bestaat vooral uit eigen werk van Yiorgos Bereris zelf. Het zijn allemaal composities die op weg zijn naar zijn eerste eigen album dat "binnenkort" zou moeten verschijnen en dat "Tumbalin" zou gaan heten.

Hij heeft zich laten inspireren door twee elementen die zijn leven hebben beïnvloed. Dat zijn zijn passie voor jazz enerzijds en zijn Griekse roots anderzijds, en dan meer bepaald de Griekse traditionele muziek. Die twee invloeden zijn in zijn composities terug te vinden, vandaar de titel van het concert. "East-Mediterranean Jazz" klinkt inderdaad mooier dan "Griekse jazz", en Griekenland ligt wel degelijk in het oosten van de Middellandse Zee, dus het klopt als een bus. Alleen zitten er op die bus ook nog wat snuifjes rock, latin, afro-cubaans en nog veel meer, maar dat is niet ongewoon.

De twee Griekse muzikanten leerden elkaar kennen in Rotterdam, waar ze allebei studeren aan de Codarts universiteit. Dat op zich is al een garantie voor kwaliteit en deskundigheid, maar ze hadden sowieso al een indrukwekkende staat van dienst vóór ze naar Rotterdam kwamen.

Yiorgos Bererís (Γιώργος Μπερερής) studeerde eerst jazz-piano aan de muziekafdeling van de Ionian University op Corfu. In 2016 mocht hij die instelling gaan vertegenwoordigen op de jaarlijkse "Jazz Meeting" van de "International Association of Schools of Jazz" (IASJ), die in dat jaar georganiseerd werd door het prestigieuze "Berklee College of Music" in Boston. Terug op Corfu organiseerde hij een jaar later een hele reeks jam sessies. Op die manier wilde hij muzikanten van de plaatselijk jazz-scene met elkaar in contact brengen.

In het kader van het Erasmus-programma volgde hij les aan de jazz-afdeling van het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. Hij sloot zich aan bij het "Alba Careta Quintet", dat in 2015 opgericht werd door de Spaans-Catalaanse trompettiste en jazz-zangeres Alba Careta (°1995). Ook zij was in Den Haag dank zij Erasmus, net als de andere leden van haar quintet. Met een Finse saxofonist, een Argentijnse contrabassist en een Spaanse drummer speelt dit ensemble haar eigen composities. In 2018 verscheen hun eerste album "Orígens" en dat gingen ze voorstellen op een heel aantal plaatsen in Nederland en natuurlijk ook in Spanje. Vooral tijdens de concerten in haar geboortestreek mengde Alba Careta er heel wat elementen van traditionele Catalaanse liedjes tussendoor. Yorgos Bererís zal aandachtig geluisterd hebben, en dat niet alleen omdat hij zelf meespeelde.

Hij was immers ook lid van het "Greek Fusion Orchestra", een initiatief van de Griekse componist Kyriakos Sfetsas (Κυριάκος Σφέτσας). Die schrijft vooral muziek voor symfonie-orkesten, kamermuziek, muziek voor film en theater enzovoorts, maar ook elektronische muziek en jazz. Met zijn "GFO" (zoals het vaak kortweg genoemd wordt) wilde hij echter de grenzen van de Griekse traditionele muziek verkennen, en ze tegelijk oprekken in de richting van de westerse pop en jazz. Het resultaat krijgt doorgaans het etiket "Progressive Jazz-Fusion" opgekleefd. In 2019 verschijnt het tweede album van het GFO, en Yiorgos Bererís zorgt voor de piano.

Een jaar later begeleidt hij Eleni Vitali. Die zingt twee nummers mee op het album "Γιορτή στα σπίτια" (Yorti sta spitia, Feest in de huizen) van Stamatis Kraounakis. Dat album verscheen eind 2020 en ook Griekenland had toen net het eerste jaar van de corona-pandemie achter de rug. De liedjes waren allemaal tijdens de quarantaine geschreven en Kranounakis wilde ze telkens door de meest geschikte zanger en zangeres laten zingen. Manolis Mitsias en Fivos Delivorias doen bijvoorbeeld ook mee.

In 2021 richt Yiorgos Bererís in Rotterdam een duo op met de Nederlands-Italiaanse saxofonist en componist Cosimo Gentili. Ze spelen nummers van Gentili zelf, maar die studeerde ook aan de Codarts en dus zitten er naast jazz ook heel wat andere invloeden in zijn muziek.

In het najaar van 2021 is Yiorgos Bererís dan opnieuw in Athene voor een reeks optredens met zijn "Yiorgos Bererís Quartet". Hun programma laat veel ruimte voor improvisatie, en verder zitten er ook allerlei invloeden in van traditionele muziek uit de Balkan en de landen van de Middellandse Zee. En inderdaad, dat is het materiaal dat op het eerste eigen album van Bererís zou gaan belanden.

Panos Skouteris (Πάνος Σκουτέρης) was er toen nog niet bij, maar nu dus wel. Hij kwam pas in september 2021 naar Rotterdam om er "Clarinet Performance" te studeren aan de Codarts.

Enkele maanden eerder was hij met het ensemble "Pentaichon" op het "Gooikoorts" festival in het Vlaams-Brabantse Gooik. In ons artikeltje - dat u nog altijd kunt nalezen op onze juli 2021 maandpagina - vertelden we u het een en ander over de leden van de groep, dus ook over Panos Skouteris, die er niet alleen klarinet speelt, maar ook een hele reeks andere traditionele blaasinstrumenten.

Belangrijk in dit kader is dat hij zich vooral toelegt op de traditionele Griekse muziek, met alles wat daar mee samenhangt, en dat hij zelf ook onderzoek doet en daarover publiceert. Dat sloot prima aan bij de composities van Yiorgos Bererís, en het was dan onvermijdelijk dat beide Grieken elkaar in Rotterdam tegen het lijf zouden lopen.

En Panos Skouteris was dan ook de geknipte man om invulling te geven aan het aspect "Middellandse Zee" van een concert dat aangekondigd wordt als "East-Mediterranean Jazz".

Het "Tatavliano Trio" komt naar Brussel met een programma vol liedjes zoals die indertijd te horen waren in de steden van Klein-Azië en Griekenland. Het "Café Aman" was daar de tegenhanger van het Parijse "Café Chantant".

De naam van het ensemble verwijst natuurlijk naar Tatavla, de oude naam van een volkse buurt van Constantinopel waar bijna uitsluitend Grieken woonden. Over die wijk vertelden we al het een en ander toen een ander trio, het "Trio Tatavla", in maart 2016 zijn debuut maakte.

De muzikanten van dit nieuwe "Tatavliano Trio" zijn:

• Eirini Zógali : outi , zang
• Asteris Varveris : laouto , zang
• Panos Skouteris : klarinet , zang

Elk van hen verscheen al eerder op ons radarscherm, en we kunnen dan ook verwijzen naar wat we toen over hen schreven.

De outi -speelster Eirini Zogali (Ειρήνη Ζώγαλη) bijvoorbeeld was in november 2021 al op stap in de Lage Landen. Toen speelde ze bouzouki in het "Rebetiko Trio" van en met Vanessa Kourtesi.

Een ander lid van dat trio was Asteris Varveris (Αστέρης Βαρβέρης), dezelfde die nu laouto speelt. Toen speelde hij dan wel gitaar, en hij deed dat ook toen hij in februari 2019 hierheen kwam met het "Mageftiko Trio" van Semeli Papavasiliou.

Daarbij vergeleken is Panos Skouteris (Πάνος Σκουτέρης) zo'n beetje de standvastige rots in de branding, want net als nu speelt hij ook klarinet in het duo met Yiorgos Bererís, waarmee hij drie weken eerder naar de Art Base komt. En hij speelt ook klarinet bij Pentaichon, het ensemble dat in juli 2021 voor Griekse klanken zorgde op het "Gooikoorts" festival in het Vlaams-Brabantse Gooik. Maar vergis u niet: in ons artikeltje over Pentaichon - dat u nog altijd kunt nalezen op onze juli 2021 maandpagina - verklapten we u dat Panos Skouteris nog een hele reeks andere traditionele blaasinstrumenten beheerst. Dat zijn dan wel instrumenten uit de dorpsmuziek, en die zijn natuurlijk niet op hun plaats in een chique Café Aman.

Het Lokum Ensemble werd in 2019 in Rotterdam opgericht om traditionele liederen van Klein-Azië te gaan brengen. Dat is dan in de eerste plaats de muziek van het volk, de zogenaamde Anatolische traditie, maar ze hebben ook oog (en oor) voor de "klassieke" Ottomaanse traditie, de muziek van het paleis, zeg maar.

Uiteraard gaan ze daarbij uit van de makams , de muzikale bouwstenen waarop ook de traditionele dorpsmuziek in Griekenland gebaseerd is. Geen wonder, want deze muziek is eeuwenoud en daarbij vergeleken zijn de staatsgrenzen in de regio nog kakelvers. Griekenland heeft vier eeuwen lang deel uitgemaakt van het Ottomaanse Rijk, en dat heeft natuurlijk zijn sporen nagelaten.

Bovendien gaat het Lokum Ensemble op zoek naar de essentie van deze liederen, en dan kom je vanzelf uit bij gemeenschappelijke kenmerken.

Om al deze redenen is dit concert zeker ook interessant voor liefhebbers van Griekse muziek.

De samenstelling van het ensemble is trouwens al even internationaal als de muziek zelf - of misschien nog meer, want behalve twee Turken en twee Grieken hebben ze ook een Duitser aan boord. Daarmee sluiten ze dan wel aan bij de cosmopolitische grootsteden uit de Ottomaanse tijd. U wint geen prijs als u de nationaliteiten uit de bezetting kunt aflezen. Die ziet er namelijk als volgt uit:

• Çiğdem Okuyucu : zang
• Barış Ofluoğlu : contrabas
• Dimitra Metzaki : outi
• Jacobus Thiele : percussie
• Nikos Avgoustidis : outi

De vijf leden van het Lokum Ensemble zijn of waren verbonden aan de gerenommeerde Codarts universiteit in Rotterdam.

Zangeres Çiğdem Okuyucu behaalde daar een diploma in de richting Turkse muziek. Haar belangstelling gaat vooral uit naar regionale zangtechnieken en naar traditionele improvisaties. Ze is ook zangcoach, en bovendien dirigeert ze het Rotterdams Turks Klassieke Muziek Koor. Die brengen composities van belangrijke componisten van andere etnische en religieuze afkomst die in het huidige Turkije geleefd hebben in het Ottomaanse tijdperk. Ze zou zelf ook outi spelen, maar in het Lokum Ensemble zijn het toch twee Grieken die dit instrument bedienen.

Zowel Dimitra Metzaki als Nikos Avgoustidis zullen bekend zijn van het Serenade Ensemble, en ook die hadden muziek met gemeenschappelijke elementen op hun programma.

Dimitra Metzaki is trouwens ook de "Me" van het "MeRem Ensemble", dat nog maar pas in januari 2022 naar Brussel en Gent reisde.

Nikos Avgoustidis van zijn kant is niet alleen lid van het Serenade Ensemble. Hij zat ook al op allerlei podia met het Bracera Trio (in februari 2019 bijvoorbeeld) en met "The November Quartet" (in - jawel - september 2021 te horen).

De drummer en percussionist Jacobus Thiele is afkomstig van Braunschweig (Duitsland). Hij was in november 2021 op stap met Amazonon, maar iets meer info over hem vindt u op onze oktober 2020 maandpagina , want toen hadden ze ook al een paar concerten moeten geven - als er dat vervelende virus niet geweest was.

Deze workshop is de derde in een reeks waarin Vanessa Kourtesi aandacht besteedt aan de zangeressen van de rembetika .

Net als vorige keer in januari 2022 focust zij op de verschillen en de gelijkenissen tussen de rembetika van voor en van na de Tweede Wereldoorlog. Daartoe bestudeert ze - samen met de deelnemers - twee liedjes. Het ene is van Stella Chaskil, het andere van Rita Abatzi .

Zoals Vanessa Kourtesi het zelf zegt:

De workshop richt zich niet alleen tot zangers en zangeressen, maar ook tot ...

Dat is toch wel héél veel volk.

Na een onderbreking van zowat twee jaar - raad eens waarom - gaat de film "La Rose Blanche" verder met zijn tocht langs culturele centra in heel België.

De film zelf gaat weliswaar niet (rechtstreeks) over Griekse muziek, maar hij gaat wel over Grieken en dus is de muziek nooit ver weg. De liedjes zijn bovendien ondertiteld in het Nederlands en het Frans, net als de rest van de film, en dat is zeker een toegevoegde waarde.

Toch zou dat eigenlijk niet voldoende zijn om er aandacht aan te besteden op onze website over Griekse muziek. Het is de rembetika -groep "Kosmokrators" die de film over onze drempel helpt tillen. Zij zorgen namelijk voor een voorprogramma, en na de film doen ze er nog een concertje bovenop.

In januari 2020 vertelden we u al het nodige over de film zelf. Het is in wezen een documentaire over het laatste Griekse café in de Brusselse deelgemeente Molenbeek. Het was trouwens ook het eerste, want het opende zijn deuren al in 1973. Dat (en veel meer) is allemaal nog na te lezen op onze januari 2020 maandpagina .

Daar is verder niets aan toe te voegen, behalve misschien dat ook bij deze voorstellingen minstens één van de regisseurs zelf aanwezig zal zijn, soms allebei.

De voorstelling in Antwerpen heeft een extraatje, twee zelfs.

U krijgt daar namelijk een voorproefje van hun nieuwe project "Griekse Vaarwateren in Antwerpen". Daarin gaan ze op zoek naar de sporen van de Griekse aanwezigheid in de havenstad. De matrozen in de eerste plaats, natuurlijk, maar ook handelaars en andere "landrotten" drukten hun stempel op het sociale en culturele leven van "het Stad". Aan dat project wordt nog volop gewerkt, maar een tipje van de sluier wordt alvast opgelicht tijdens een (gratis) buurtwandeling naar de Koolkaai en de Schippersstraat.

Een ander "Antwerps extraatje" is de mogelijkheid tot een individueel bezoek aan de vaste tentoonstelling van het "Red Star Line Museum". De toegang is inbegrepen in de ticketprijs voor de filmvoorstelling.

De groep "PassaTempo" ontstond in het begin van 2015, toen enkele vrienden samen rembetika gingen spelen in Brussel, eerst onder elkaar, daarna af en toe in een restaurant en dergelijke. Hun eerste min of meer formele optreden was - voor zover wij weten - tijdens het "Nous sommes grecs" festival in april 2015 , toen ze in de hall van de Senghor voor de gepaste omkadering zorgden.

De samenstelling van de groep is al die jaren vrij constant gebleven. Voor deze concerten bestaan ze uit :

• Chrysa Karageorgiou : zang
• Michel Karakatsanis : bouzouki en zang
• Themis Skiadas : gitaar en zang

De rembetika zelf is al meer dan een eeuw oud, en zoals altijd zijn er hoogtes en laagtes geweest. Het is interessant dat ze telkens een revival kende als Griekenland een crisis doormaakte. Als het klopt dat de geschiedenis zich herhaalt, dan zou deze muziek nu door het dak moeten gaan, want er zijn nog nooit zoveel crisissen tegelijk geweest: financiële crisis, politieke crisis, vluchtelingencrisis, sanitaire crisis, ...

Toch wil "PassaTempo" geen jammerklachten de wereld insturen. De rembetika zingt dan wel over de actualiteit zoals die was toen de liedjes ontstonden, maar de ondertoon is toch vooral iets van "we laten het niet aan ons hart komen".

Dat is ook zo'n beetje wat de groep nu ook wil bereiken. De concerten zijn dan ook opgedragen aan de Mens (met hoofdletter) die in elk van ons schuilt. Gezellig samen met vrienden en met goede muziek even de pauze-knop indrukken. Daarna kunnen we wel weer een tijdje verder.

Voorlopig (?) zijn er twee van die concerten geprogrammeerd.