Ter ere van de vijfennegentigste verjaardag van Mikis Theodorakis wilde "zijn" ensemble in mei 2020 een reeks huldeconcerten brengen aan deze grote componist. Door de "Covid-19" pandemie moest dit project een paar keer uitgesteld worden.

Helaas overleed Mikis Theodorakis op 2 september 2021. Hij was 96 geworden.

Ondanks alles houdt zijn ensemble de moed er in, en ze veranderden gewoon de titel. Nu wordt het dus "Von Z bis Zorbas".

Het "Λαϊκή Ορχήστρα Μίκης Θεοδωράκης" (Laïki orchistra M.T., Volksorkest M.T.) werd al opgericht in 1997. De leden waren allemaal vaste medewerkers van hem, en die kennen zijn werk dus als hun broekzak. Meer dan twintig jaar later hebben ze, als ensemble, honderden concerten over de hele wereld achter de rug.

Het initiatief voor de oprichting van dit orkest kwam van zijn dochter, Margarita Theodorakis, die er nog altijd de bezielster van is en die ook de artistieke leiding heeft.

Voor deze reeks concerten in Duitsland worden zij bijgestaan door Dimitris Bassis en Saveria Margiola. De solist op bouzouki is Manolis Karantinis .

Uiteraard staat er allemaal werk van Mikis Theodorakis op het programma, maar voor alle duidelijkheid: hij zal er zelf dus niet meer bij zijn.

Er staan nog meer concerten geprogrammeerd, allemaal in Duitsland. Wij nemen enkel dat in Düsseldorf op in onze agenda, omdat dit niet zo heel ver van de Duitse grens vandaan ligt.

De bekende zangeres Kaiti Koulliá ( Καίτη Κουλλιά ) komt opnieuw naar België en Nederland. Hiervoor sprokkelde ze uit haar rijke repertoire enkele pareltjes van de eilandmuziek bij elkaar.

Op het eerste zicht lijkt dat logisch, want ze is zelf geboren en getogen op Kálymnos. Toch is er slechts één van haar zeven eigen albums volledig aan die muziek gewijd, maar op bijna al de andere zijn daar wel sporen van te vinden. U leest er alles over in onze biografie van Kaiti Koulliá .

Behalve eilandmuziek zingt ze ook endechna en laïka , met heel veel aandacht voor nieuw werk, vaak van jonge en (voorlopig nog) minder bekende tekstschrijvers en componisten. Alhoewel ... het rijtje van haar "leveranciers" leest toch wel als een "who's who" van de betere Griekse muziek van vandaag. En jawel, ook die mensen laten zich vaak inspireren door de traditie.

Vandaar dat het programma van deze concerten aangekondigd wordt als "a musical passage through the Aegean islands, with melodies and songs that are carved in time, from the ancient years until today".

Haar mede-reizigers zijn haar vaste begeleiders Kyriakos Gouventas (viool) en Vasilis Smánis ( laouto en zang).

Die twee waren trouwens ook al van de partij toen Kaiti Koulliá in juni 2017 haar programma "Blue Horizon" kwam voorstellen. Ook dat was een programma met eilandmuziek, gebaseerd op haar album "Galázio ston Orízonta" (Blauw aan de einder) uit 2011.

Daarna heeft ze nog twee andere albums uitgebracht. Vooral op het meest recente album (dat uit 2019) staat wel wat materiaal dat de drie reizigers allicht in hun bagage zullen stoppen.

Onderaan haar bio staat overigens een lijst van haar eigen albums, bijgewerkt tot en met die uit 2019. De platen waar ze aan meewerkte hebben we daar maar niet opgenomen, wegens te veel.

Ook aan onze biografie van Kyriakos Gouventas hebben we geen discografie toegevoegd. We hebben zelfs niet geprobeerd om daar aan te beginnen. Het is letterlijk én figuurlijk "onbegonnen werk", er zouden vele honderden titels moeten instaan.

In Gent wordt dit concert trouwens aangekondigd als het "Kyriakos Gouventas Trio, ft. Kaiti Koullia". Geen wonder, want hij is daar - zoals De Centrale het zelf zegt - een "graag geziene gast", om niet te zeggen dat hij (ook) in Gent wereldberoemd is. Kaiti Koulliá daarentegen is er (voorlopig?) nog wat minder bekend.

Van Vasilis Smánis hebben we (nog) geen bio, maar het zal duidelijk zijn dat ook hij van topklasse is.

Op de valreep vernamen we nog dat Kaiti Koulliá in Gent ook nog een workshop zang zal geven, zie hieronder.

De Belgische trompettist Dominic Ntoumos (°Brussel 1975) omschrijft zichzelf als een "getalenteerd componist" en als "één van de best bewaarde geheimen van de Europese elektro-jazz scène". Minstens dat laatste is wat overdreven, want hij heeft al heel wat optredens achter de rug, in heel Europa, dus zo geheim is hij dan toch weer niet. Bovendien valt er in de besprekingen van die optredens nogal eens de naam van Miles Davis. Ntoumos zou verder gaan vanaf het punt waar Davis ophield. Dus zo slecht zal hij toch ook wel niet zijn.

Hij studeerde jazz en klassieke muziek aan het Koninklijk Conservatorium van Brussel, waar hij trouwens een eerste prijs in de wacht sleepte. Na zijn afstuderen in 1999 ging hij eerst gewoon aan de slag als jazz-trompettist. Maar beetje bij beetje zocht hij zijn weg met eigen werk waarin hij allerlei moderne invloeden verwerkte. Daarmee vulde hij al vijf eigen albums, en de recensenten kwamen etiketten te kort om zijn stijl te beschrijven.

Hij drijft ze nu allicht helemaal tot wanhoop met zijn zesde album, dat in februari 2020 verscheen. Dat heet namelijk niet voor niets " Back to the roots" .

Zoals zijn familienaam al laat vermoeden liggen die roots in Griekenland. Daar zoekt hij nu opnieuw aansluiting bij, door rembetika te vermengen met hip-hop, funk, elektro-jazz en dergelijke.

Dat heeft hij onrechtstreeks te danken aan de Belgische spoorwegen. Door een toevallige ontmoeting met een collega-muzikant op een trein raakte hij op de hoogte van het bestaan van Nicolas Hauzeur, één van de drijvende krachten binnen het bruisende Brusselse Balkan-wereldje. Langs die (om)weg ontdekte hij ook de Griekse rembetika , inclusief de oosterse roots daarvan. Hij was meteen geïntrigeerd. Dat was in 2015, hij was toen dus al veertig, en voldoende ervaren (en competent) om te weten dat hij niet genoeg wist om er al meteen zijn eigen ding mee te gaan doen.

Daarom ging hij eerst vijf jaar lang het origineel bestuderen. Samen met enkele kompanen reisde hij naar Patras, waar hij workshops outi en bouzouki volgde bij Evgenios Voulgaris . Zo kwam hij ook in contact met Dimitris Mystakidis , en hij luisterde aandachtig naar het werk van de trompettist Pantelis Stoikos . Dan trok hij verder naar Roemenië, waar hij de zigeunermuziek bestudeerde bij de violist Marcel Ramba.

Het grootste obstakel op zijn weg waren de halve tonen en de kwarttonen, die zo kenmerkend zijn voor de oosterse muziek, maar die moeilijk te spelen zijn op westerse instrumenten - en "zijn" trompet is natuurlijk zo westers als wat. Het was pas toen hij daar een speeltechniek voor ontwikkeld had, dat hij vond dat hij voorzichtig verder kon gaan. Volleerd is hij zeker nog niet, vindt hij zelf, en hij blijft verder studeren, maar een paar eerste stapjes wilde hij toch al wagen.

Het resultaat daarvan is dus zijn nieuwe album, "Back to the roots".

Eigenlijk zou je ook kunnen zeggen dat hij zijn roots naar zich toetrekt in plaats van er naartoe te gaan, want hij moderniseert populaire liedjes door er een flinke scheut elektro-jazz doorheen te doen. Op die manier blaast hij ze - letterlijk en figuurlijk - nieuw leven in. Hij schrijft zelf ook nieuwe liedjes volgens dat nieuwe recept.

Voor zijn optredens kan hij rekenen op enkele vaste medewerkers, maar deze keer beperkt hij zich tot een duo, als volgt:

• Dominic Ntoumos : trompet, zang
• Evangelos (Vangelis) Tsiaplés : bouzouki

De bouzouki -speler Vangelis Tsiaples (Ευάγγελος Τσιαπλές) heeft zijn roots in dezelfde regio van Griekenland als de (ouders van) Dominic Doumos, namelijk in Larisa. Het was via gemeenschappelijke kennissen dat ze elkaar leerden kennen in het rembetika -milieu in Athene. Dat mondde uit in een jam-sessie en toen bleek al snel dat ze allebei op dezelfde golflengte zaten. Ze gingen samenwerken en toen Ntoumos ging pendelen tussen Athene, Brussel en Londen, reisde Tsiaples met hem mee. Hij werkte ook mee aan het "Back to the roots" album.

Ook de Argentijns-Brusselse bassist Javier Breton werkte daar aan mee, maar die zal er in Brussel niet bij zijn. Dat geldt ook voor Sotiris Papatragiannis , die meezingt op het album, en voor Marcel Ramba himself, die er viool op speelt. Maar het is toch wel duidelijk dat het werk van zijn ex-leerling zijn goedkeuring heeft.

En hij is niet de enige. Het nieuwe album "Back to the roots" werd door de "Octaves de la Musique" verkozen tot "album van het jaar 2021". De stichting met die naam werd in 2004 opgericht om creatieve muzikanten uit Franstalig België een steuntje in de rug te geven. Professionelen uit de muzieksector kunnen artiesten nomineren in verschillende categorieën en een vakjury maakt dan een keuze. En de winnaar is ... te horen op het concert in Brussel.

Eigenlijk was er al in april 2020 een tournee gepland om "Back to the roots" aan het publiek voor te stellen, maar om de "gekende redenen" ging dat niet door. In november 2021 was er een nieuwe poging, maar ook die strandde op dezelfde klip. Uitstel is echter geen afstel, en hopelijk geldt ook hier "derde keer is goede keer".

Het programma van de "Kosmokrators" wordt kort en kernachtig omschreven als "Rembetiko FR-EN-NL-GR" en daarmee is meteen alles gezegd.

Zij brengen inderdaad bekende rembetika -liedjes waarop ze hun eigen teksten hebben gemonteerd, onder andere in het Frans, het Engels en het Nederlands. Soms zijn het min of meer letterlijke vertalingen van het Griekse origineel, maar vaak zijn het ook nieuwe teksten, aangepast aan de tijd van nu, maar altijd in de sfeer van toen.

De "echte" rembetes hadden bijvoorbeeld geen tv, en dus ook geen afstandsbediening, maar als ze die wel hadden gehad, en als die stuk zou zijn gegaan, dan hadden ze uiteraard hun miserie van zich afgezongen in een liedje, en de tekst daarvan zou dan precies even wanhopig geklonken hebben als die van de Kosmokrators.

Ook de bezetting van de Kosmokrators vertoont een vergelijkbare continuïteit. De harde kern van de groep bestaat tegenwoordig uit:

• Frans De Clercq : zang en bouzouki
• Karsten De Vilder : zang en gitaar
• Dimi Dumo : zang en percussie

Ze hebben een aantal "vaste recepten" voor hun optredens. Soms spelen ze een benefietavond, soms is het een gezellige jam-sessie onder de naam "Rebetiko Café". Van die laatste doen ze één keer per jaar een variant die "Birthday Concert" heet. Het motto is dan "Don't be shy, bring a pie".

Zowat tien jaar geleden, in mei 2012 , kwam Katerina Tsiridou voor het eerst met haar eigen ensemble naar de Lage Landen. Ze maakte behoorlijk wat indruk met haar authentieke en tegelijk heel persoonlijke vertolkingen van rembetika en smyrneïka . Het gevolg: ze werd ettelijke keren weer teruggevraagd, en inmiddels is zij een vertrouwde verschijning op allerlei podia waar regelmatig Griekse muziek te horen is.

Zowat honderd jaar geleden kwamen er vele honderdduizenden vluchtelingen uit Klein-Azië in Griekenland terecht. Als menselijk wrakhout spoelden ze daar aan, met in hun bagage het weinige dat ze hadden kunnen redden uit de Megali Katastrofi, oftewel de Grote Katastrofe. Ze waren de slachtoffers van de enorme bevolkingsuitwisseling die door het Verdrag van Lausanne opgelegd was: alle Grieken moesten weg uit Turkije, waar ze duizenden jaren lang gewoond hadden, en omgekeerd moesten alle Turken weg uit Griekenland, waar ze eeuwen lang thuis geweest waren.

De datum die in Griekenland symbool staat voor die Megali Katastrofi is 14 september 1922. Die dag brak er brand uit in de welvarende havenstad Smyrna (het huidige Izmir), die bijna volledig verwoest werd.

Dat is dit jaar dus precies honderd jaar geleden, en uiteraard wordt daar in Griekenland heel wat extra aandacht aan besteed.

Ook het programma "Euphoria" , dat Katerina Tsiridou deze keer komt voorstellen, is daar helemaal aan gewijd. Logisch eigenlijk, want zij en haar muzikanten zijn gespecialiseerd in de rembetika in al haar vormen, en die muziek kwam precies tot bloei in de nasleep van de Megali Katastrofi.

Uiteraard hadden de vluchtelingen van toen niet bepaald veel redenen om euforisch te zijn, wel integendeel. Ze werden ondergebracht in geïmproviseerde, gammele barakken, hadden meestal geen werk en dus vaak ook geen eten. Kortom: niets dan kommer en kwel.

Het is dan eigenlijk opmerkelijk dat die miserie in hun liedjes uit die tijd nauwelijks tot uiting komt. Maar ze gebruikten hun muziek als uitlaatklep, iets om zich aan op te trekken, en in plaats van zelfbeklag hoor je vaak vrolijke klanken. Veel teksten gaan natuurlijk wel over alledaagse dingen, want het zijn liedjes van en voor het volk en geen hoogdravende poëzie. Op die manier gunnen ze ons toch een blik in de wereld van toen, in het leven (of overleven) in de marge, overeind gehouden door een flinke dosis optimisme en humor.

Misschien is het daarom dat Katerina Tsiridou in de perstekst haar programma toch omschrijft als "a pleasant music trip from Asia Minor to the harbor of Piraeus and the neighborhoods of Athens".

Maar het Griekse woord "ευφορία" heeft nog een andere betekenis. Het staat in de eerste plaats voor "vruchtbaarheid", met de bijbetekenis van "overvloedig". Daar is dan de "uitbundige vrolijkheid" van afgeleid die het woord een plaatsje heeft bezorgd in allerlei andere talen.

Dat van die "overvloedige vruchtbaarheid" is alleszins van toepassing op de rembetika . Er zijn onvoorstelbaar veel verschillende liedjes, het ene al wat meer bekend dan het andere. Sommige zijn bijna helemaal vergeten, maar ook daar zijn pareltjes te vinden, zeker als je een thema-concert wil opbouwen, zoals hier.

Alleen: hoe vind je de juiste speldjes in zo'n enorme hooiberg?

Voor Katerina Tsiridou is dat geen probleem. Ten eerste heeft zij zelf al een heel uitgebreid repertoire bij elkaar gesprokkeld, en ten tweede kan zij rekenen op haar vaste begeleider en echtgenoot Nikos Protópapas . Die kent het terrein als zijn broekzak. Dat heeft hij al meermaals bewezen met de persoonlijke albums van Katerina Tsiridou zelf, en ook die van haar vorige ensemble Kompania. Ook die albums zijn de laatste jaren meestal opgebouwd rond een bepaald thema, en het was dan telkens Nikos Protópapas die de selectie maakte en die de muzikale leiding had.

Het komt daarbij goed van pas dat hij niet alleen belangstelling heeft voor de muzikale aspecten van de liedjes, maar dat hij ook op zoek gaat naar de achterliggende betekenis van de teksten en de sociale context waarin zo'n liedje indertijd ontstaan is.

Toch heeft Katerina Tsiridou zelf allicht wel het laatste woord, zowel letterlijk als figuurlijk. Het is immers zij die de meeste liedjes moet zingen, en zoals bekend zingt zij alleen wat ze zelf mooi vindt. Daar heeft ze trouwens haar reputatie van uitstekende vertolkster mee aan te danken: ze zingt met plezier, en het publiek merkt dat natuurlijk ook.

Dat enthousiasme is ook te vinden bij haar begeleiders. Het is duidelijk dat ze het op het podium best naar hun zin hebben.

Deze keer komt ze met haar twee vaste medewerkers, en dat geeft dan de volgende bezetting:

• Katerina Tsiridou : zang
• Dimitris Kranidas : bouzouki en zang
• Nikos Protópapas : gitaar en zang

Behalve de optredens hieronder komen zij ook naar Antwerpen, maar dat is een klassiek "restaurant-optreden": eten onder begeleiding van live-muziek, en dergelijke optredens nemen we niet op in onze "concert-agenda".

De Griekse band "Maiandros" begon in de lente van 2018 met een reeks optredens in het "Verhalenhuis Belvédère" in Rotterdam. Ze hadden toen al goed tien jaar op de teller staan, en ze speelden en spelen nog altijd op verschillende andere locaties.

Maar sindsdien zijn ze met de regelmaat van een klok te horen in het "Verhalenhuis": normaliter om de twee maanden, en in principe telkens op de tweede zondagmiddag van de maand. Ze hebben daar inmiddels hun vast publiek opgebouwd, dus nemen we al die optredens niet apart op in onze "Agenda" .

Uiteraard zijn ook die plannen flink in de war geschopt door het corona-virus toegeslagen, en heel wat optredens moesten afgeblazen worden.

In april besloten ze dan om de draad weer op te pakken, met een nieuwe doorstart op eerste Paasdag. Ze hadden er zowaar een speciaal programma voor uitgewerkt waarin de rembetika centraal staat. Ze spelen liedjes van Markos Vamvakaris , Yannis Papaïoánnou , Vasilis Tsitsanis , Yorgos Mitsakis en Stavros Xarchakos .

Toen kwam er de zomervakantie maar inmiddels is ook die weer voorbij en nu gaan ze er weer tegenaan.

Ter opfrissing van uw geheugen kunt u er misschien ons artikel van april 2018 (nog eens) op nalezen. Daar vertelden we uitgebreid het verhaal van het "Verhalenhuis Belvédère", over de verhalen die daar zoal verteld worden, over de link met de Griekse gemeenschap in Rotterdam, en natuurlijk ook iets over Maiandros zelf.

De "vaste kern" van Maiandros is nog steeds (bijna) dezelfde, namelijk:

• Isabella Spaans : zang
• Frans Poortman : bouzouki
• Frans Smit : accordeon, piano, zang
• Nico Spaans : (bas)gitaar, zang
• Cor Lieverst : bouzouki , tzouras , baglamas , zang

Deze maand organiseert de Art Base de eerste van een reeks workshops over Griekse traditionele muziek in al zijn (vele) vormen.

Het is de bedoeling om dat elke maand te herhalen, en dat tot en met april 2023. De eerste sessie duurt slechts één dag, latere sessies zouden telkens gespreid gaan worden over twee dagen, meer bepaald zaterdag en zondag. Het programma van de workshops zou toegesneden worden op de deelnemers en op hun instrumenten.

Op die manier hoopt men te bereiken dat er in Brussel een nieuw ensemble ontstaat met muzikanten die een stevige basis hebben, zowel theoretisch als praktisch, om deze muziek ook in de Europese hoofdstad te laten voortleven.

De workshops staan onder de deskundige leiding van Panos Skouteris ( Πάνος Σκουτέρης ).

Die verscheen voor het eerst op onze website toen hij in juli 2021 met het ensemble Pentaichon naar het Gooikoorts festival (in Gooik) kwam optreden. We vertelden u toen uitgebreid over al de leden van deze groep, dus ook over Panos Skouteris . Belangrijk in dit kader is dat hij zich vooral toelegt op de traditionele Griekse muziek, met alles wat daar mee samenhangt, en dat hij zelf ook onderzoek doet en daarover publiceert. Hij speelt niet alleen klarinet, maar ook een hele reeks andere traditionele blaasinstrumenten, zoals gaida en tsambouna . Daarnaast verdiepte hij zich in de Byzantijnse muziek, al was het maar omdat die mede de grondslag vormt voor de dimotika .

Enkele maanden na dat optreden in Gooik, in september 2021, trok Panos Skouteris naar Rotterdam om daar de opleiding "Clarinet Performance" te gaan volgen aan de Codarts Universiteit. Dat zou hem zijn tweede bachelor diploma moeten gaan opleveren.

In de multinationale omgeving in Rotterdam, vol getalenteerde en gepassioneerde muzikanten, allemaal met een open geest, voelde hij zich natuurlijk al meteen als een vis in het water. Het resultaat was een duizelingwekkende reeks samenwerkingen. Daarom hebben we onze informatie over hem maar ondergebracht in aparte biografie van hem.

Voor zover nodig blijkt daaruit dat de omschrijving "bijzonder veelzijdig" in zijn geval allerminst overdreven is, en dat de deelnemers aan de workshops bij hem in goede handen zijn.

Er loopt dit seizoen trouwens nog een andere reeks workshops in dezelfde Art Base. Die is dan bedoeld voor zangers en zangeressen, en ze wordt geleid door Vanessa Kourtesi . Die reeks begint in oktober 2022 .

Voor zijn jongste project "Island Music" liet de Nederlandse componist en pianist Julian Schneemann zich inspireren door de traditionele muziek van Ierland en van Kreta .

Die wil hij met elkaar in dialoog laten gaan. Hij deed hiervoor een beroep op twee groepen muzikanten die deze tradities goed kennen of er zelfs in gespecialiseerd zijn.

Hij schreef de muziek voor dit project niet op z'n eentje, het is veeleer een samenwerkingsproject geworden. Hij liet de muzikanten van elke groep namelijk de muziek van de andere groep horen, met de vraag om "op zoek te gaan naar muzikale verbindingen". Samen gingen ze dan aan de slag, en het resultaat wordt omschreven als "eeuwenoude volksmuziek die wordt samengebracht in een nieuwe sound".

Een belangrijke trigger voor "Island Songs" was de vaststelling van Julian Schneemann dat deze eeuwenoude muziek op beide eilanden nog springlevend is, en dat ze daar nog altijd een onderdeel is van het dagelijkse leven. Als er enkele mensen toevallig bij elkaar komen, dan wordt er niet alleen gepraat en gekeuveld, zoals elders, maar het duurt er nooit lang voor de aanwezigen samen beginnen te zingen en muziek maken. Schneemann kon dat met eigen ogen (en oren) constateren tijdens zijn frequente bezoeken ter plaatse. Daarover zegt hij:

Het zal dan geen toeval zijn dat er voor deze reeks concerten gekozen werd voor een informele setting. Volgens het persbericht wordt het ...

Dat is in een (flinke) notendop wat u moet weten over "Island Songs". Het zal alleszins duidelijk zijn dat het hier niet gaat om nisiotika in de gebruikelijke betekenis van het woord. Letterlijk vertaald betekent dat ook wel "eilandmuziek", maar daar wordt specifiek de traditionele muziek van de Egeïsche eilanden mee bedoeld. Dat is hier dus niet het geval. En het wordt ook geen (evocatie van) een traditioneel Kretenzisch dorpsfeest of zo, het is wel degelijk een "nieuwe sound"; een hedendaagse dialoog tussen twee eeuwenoude vormen van muziekcultuur.

Voor het Kretenzische luik van de dialoog zorgen de jonge broers Adonis en Nikos Xylouris . En dat is een kolfje naar hun hand.

Julian Schneemann

Maar laten we beginnen bij het begin. Wie is de man die het initiatief nam en die uiteindelijk de muziek schreef?

De perstekst zegt over hem het volgende:

Als je het op die manier stelt, dan stond het eigenlijk in de sterren geschreven dat hij ooit deze twee sterke Europese vormen van volksmuziek zou samenbrengen in één project.

De Xylouris-familie : levende traditie

Het mag dan op het eerste gezicht enigszins verwonderlijk lijken dat twee belangrijke Kretenzische muzikanten als Adonis en Nikos Xylouris hiervoor naar het verre Nederland willen komen.

Zij torsen immers een zware naam op hun jonge schouders, en die naam willen ze niet te grabbel gooien.

Hun grootvader is niemand minder dan de wereldberoemde Psarantonis (°1942), die in feite Antonis Xylouris heet maar die liever zijn bijnaam gebruikt uit respect voor zijn legendarische broer Nikos Xylouris (1936-1980). Deze staat nog altijd bekend als de "Aartsengel van Kreta". Hij is dus de groot-oom van de twee medewerkers aan "Island Songs".

Tussen haakjes: naar aloude gewoonte kregen de jongens hun familienaam gewoon van hun vader, maar hun voornaam erfden ze van de generatie vóór hem.

Hun eigen vader is Yorgis Xylouris (°1965), zoon van Psarantonis en bekend als " Psaroyorgis ". Ook die heeft een wereldwijde reputatie opgebouwd, niet in het minst sinds hij in 2013 een duo vormde met de Australische drummer Jim White en met hem als "Xylouris White" overal een diepe indruk maakte.

Er zijn nog een heleboel andere muzikanten in de familie Xylouris, zowel in opgaande lijn als in de zijtakken. Maar het belangrijke in deze context is toch wel dat de leden van zo'n muzikale familie heel goed weten hoe de traditie eigenlijk werkt. Je leert het vak namelijk niet op school of uit de boekjes, maar "gewoon" in de praktijk. Het wordt letterlijk en figuurlijk "overgeleverd" van vader op zoon. Dat betekent ook dat dergelijke vaklieden een open oor moeten hebben, ze moeten immers leren "door absorptie".

Elke generatie voegt daar iets van zichzelf aan toe. Want alles wat leeft, verandert ook, en een levende traditie is geen uitzondering op die regel.

Zo staat grootvader Psarantonis bijvoorbeeld ook bekend als "de Jimi Hendrix van de Kretenzische lyra", niet omdat hij de kunst van het spelen van deze Amerikaanse gitarist zou hebben afgekeken, maar wel omdat hij zijn lyra zo virtuoos en - vooral - op een heel eigen manier bedient. De combinatie van dat lyra-spel met de onnavolgbare klanken die hij al zingend produceert maken zijn vertolkingen gewoonweg uniek. Dat is dus regelrecht het tegendeel van een slaafse reproductie van "de traditie".

Zijn zoon Yorgis heeft het dan van geen vreemden als hij met "zijn" laouto een paar dingen op hun kop zet. In een traditioneel Kretenzisch ensemble speelt de lyra namelijk de eerste viool, en de laouto moet deze begeleiden. Maar bij Psaroyorgis is het de laouto die de hoofdrol toebedeeld krijgt.

En dan is er nog de gevleugelde uitspraak van Psarantonis , ergens in 1988 toen hij in Australië op tournee was en daar vroeg dat drummer Jim White met hem zou meespelen. Die spartelde eerst wat tegen - hij kende immers niets van deze muziek en hij wilde niet afgaan - maar dan probeerde hij het toch, en zoon Psaroyorgis gaf aanwijzingen. Tot Psarantonis hem toesnauwde dat hij z'n bek moest houden, want "die man weet wat hij doet". Het volledige verhaal staat op onze april 2015 maandpagina , maar het bewijst nogmaals dat het bij deze mensen helemaal niet "volgens het boekje" moet zijn - als het maar met gevoel, kennis en respect gedaan wordt.

Adonis en Nikos Xylouris

De jongste telgen van de "Xylouris-dynastie", Adonis en Nikos, gaan dezelfde richting uit. Ze werden allebei in Australië geboren en ze groeiden daar ook op. Dat komt gewoon omdat vader Yorgis daar een tiental jaren heeft gewoond en er zijn vrouw leerde kennen. Zelfs bij onze tegenvoeters valt een appel nooit ver van de boom. De twee zonen (en hun zus, Apollonía) erfden het talent en de passie van de vorige generaties. Ze verdiepten zich natuurlijk in de cultuur van hun voorvaderen, maar tegelijk zijn ze toch ook kind van hun geboorteland. Adonis speelt laouto en mandoline , en Nikos legt zich toe op de lyra . Naast de Kretenzische traditie houden ze zich ook bezig met elektronische muziek.

Ze zijn nog maar pas achteraan in de twintig en ze hebben dus nog niet zo heel veel tijd gehad om een eigen carrière uit te bouwen. Recent (in het voorjaar van 2022) begonnen ze in Athene met een reeks concerten onder de titel "Ματιές στην Κρητική Μουσική" (Matiés stin Kritiki Mousiki). Een "matiá" is een blik die je op iets werpt, maar het woord is hier in het meervoud gebruikt en dat is niet zonder reden. De twee broers komen inderdaad zowat alle vormen van die "eiland-muziek" voorstellen, niet alleen de traditionele muziek maar ook heel verrassende vormen die op Kreta ontstonden. Het programma werd goed onthaald, en dat was beslist niet alleen vanwege hun familienaam.

Ook zij staan natuurlijk open voor allerlei samenwerkingen, maar dat verklaart nog altijd niet hoe ze in Nederland terecht kwamen voor het project van Julian Schneemann. Ze zijn daarbij echter niet over één nacht ijs gegaan, maar daarvoor moeten we enkele jaren terug in de geschiedenis.

Kreta en opera

Op een dag was Julian Schneemann in Griekenland, samen met zijn vader Bart, hoboïst van beroep. Het verhaal vertelt niet waarom ze daar waren, misschien op vakantie of zo, maar dat doet er even niet toe. Wat er wél toe doet is dat ze, als geboren en getogen musici, uiteraard over muziek praatten. Vader vroeg waar zijn zoon op dat moment zoal naar luisterde, en die liet hem twee dingen horen. Het ene was barokmuziek, het andere was Kretenzisch.

De barokmuziek was geschreven door de belangrijke Franse componist Jean-Philippe Rameau (1683-1764). De man liet een aantal muziek-theoretische geschriften na, plus tientallen opera's en andere werken.

De Kretenzische muziek waren traditionele nummers, maar dan in een uitvoering van Yorgis Xylouris , oftewel Psaroyorgis .

Twee totaal uiteenlopende genres dus, maar toen ze die zo naast elkaar hoorden, keken vader en zoon elkaar aan. Ze konden zien dat er éénzelfde gedachte bij hen was opgekomen: "Hier moeten we wat mee gaan doen!".

Op het eerste zicht is dat een ietwat raadselachtige opmerking, maar wat ze daarmee bedoelden wordt duidelijk als we doorspoelen naar oktober 2019. Toen stelde het prestigieuze "Nederlands Blazers Ensemble" (NBE) een nieuw project voor aan hun publiek. Op de affiche : "Rameau en de Grieken". Op het podium : het voltallige NBE, plus Yorgis Xylouris himself ( laouto ), bijgestaan door zijn twee zonen Adonis ( laouto ) en Nikos ( lyra en mandoline ). Op het programma : ouvertures van een aantal opera's van Rameau, speciaal hiervoor bewerkt door Julian Schneemann.

Nogal wat opera's van Rameau vertellen over onweer, oorlog en andere dramatische gebeurtenissen, en met zijn muziek roept hij dan telkens de bijbehorende sfeer op. Dat had Schneemann treffend gecombineerd met de opzwepende ritmes van de Kretenzische traditie. Het resultaat is niet meteen iets waarmee je een plaatselijk dorpsfeest zou kunnen opluisteren, maar de dansritmes zijn toch vrij duidelijk te herkennen.

Een Griekse krant had een verslaggever ter plaatse gestuurd en die rapporteerde enthousiast (en ook wel een beetje trots) dat "het Nederlandse publiek met open mond had geluisterd naar onze Xylourides".

Het NBE was daarmee uiteraard niet aan zijn proefstuk toe. Zij hebben zich integendeel een stevige reputatie opgebouwd met hun producties, niet alleen omdat die van hoge technische kwaliteit zijn, maar ook en vooral omdat ze vaak de grenzen van verschillende muziekgenres overstijgen.

Het was ook niet de eerste keer dat het NBE met Grieken samenwerkte. Al in april 2004 hadden ze bijvoorbeeld de klarinettist Manos Achalinotopoulos en de percussionist Vangelis Karipis te gast voor hun programma "Zeïbekiko: een Grieks feest". Meer nog: in maart 2010 kwam er daar een vervolg van, dat heel toepasselijk "Zeïbekiko II" gedoopt werd. Ook Achalinotopoulos en Karipis deden opnieuw mee.

Dat laatste is relevant, want dergelijke belangrijke Griekse muzikanten staan weliswaar open voor experimenten, maar ze hechten daarbij ook veel waarde aan kwaliteit. Het zijn met andere woorden geen gewone sessie-muzikanten die je zomaar voor eender wat kan inhuren. Het zegt dan iets over het NBE dat ze later weer terugkwamen.

Dat geldt ook voor de "Xylourides", en de reputatie van het NBE zal allicht een factor geweest zijn om mee te willen werken aan "Rameau en de Grieken".

Het is interessant dat het NBE deze reputatie vooral te danken heeft aan zijn artistiek leider, een zekere Bart Schneemann (°Melbourne 1954). En inderdaad, hij is "de vader van". Sinds hij in 1988 de leiding op zich nam heeft hij het ensemble getransformeerd van een weliswaar gedegen maar verder "gewoon" gezelschap tot een groep enthousiaste jonge musici met een open en onbevooroordeeld oor voor talloze muzieksoorten. Ook in Nederland groeien er kennelijk appelbomen, want die zelfde visie vinden we terug in het cv van zoon Julian. Dat is dan meteen een tweede "familiale connectie" in dit verhaal over het programma "Island Music".

Er zit nog een derde "familiekwestie" in verborgen, en die loopt via Australië. Toen Julian Schneemann aan de jonge broers Adonis en Nikos Xylouris vroeg of ze wilden meewerken aan een programma rond Ierse en Kretenzische muziek, wisten ze alvast welk vlees ze met hem in de kuip hadden. Maar als dat op zich al niet voldoende zou zijn geweest om "ja" te zeggen, dan was er nog iets anders. Hun moeder, Sheila, is weliswaar een geboren en getogen Australische, maar zij stamt af van ... Ierse immigranten, en bovendien komt ook zij uit zo'n aloude en uitgebreide muzikale familie. Het kan dan niet anders of haar kinderen hebben een flinke portie Ierse muziek met de moedermelk mee naar binnen gekregen. Het voorstel van Schneemann zal hen dan allicht als muziek in de oren geklonken hebben.

De "Ierse delegatie"

Vermits Adonis en Nikos Xylouris in zekere zin zelf "halve Ieren" zijn, waren ze misschien wel in staat geweest om in hun eentje (of tweetjes) zo'n dialoog tot stand te brengen tussen Kretenzische en Ierse muziek. Maar voor een dialoog is het toch een ietsje handiger als er twee gesprekspartners zijn.

Julian Schneemann laat de twee Kretenzers dus in muzikaal gesprek gaan met twee andere getalenteerde muzikanten, die bovendien allebei hun sporen ruimschoots verdiend hebben als het op Ierse muziek aankomt.

John Joe Kelly is zelf een Ier, en volgens het persbericht van "Island Music" is hij ...

De bodhrán lijkt tussen haakjes veel op een Griekse defi , maar hij wordt meestal bespeeld met een trommelstok. Dat zie je soms ook bij de tamboutsá oftewel de Cypriotische variant van de lijsttrommel. Een eeuwenoud instrument dus, wijdverspreid en met een verhaal op zich, maar dat is hier niet aan de orde. We waren gebleven bij de muzikanten van "Island Music".

In die rubriek hebben we last but not least nog de Nederlandse Emmy Storms , en dat is ...

Julian Schneemann maakt de vijf-tallige bezetting compleet door zelf mee te spelen op piano, en als componist heeft hij natuurlijk de artistieke leiding van het geheel.

Er zijn niet minder dan elf voorstellingen van dit nieuwe project, verspreid over heel Nederland.