Met dank aan Stratos Stabourlos van I Ellines © Luc Pardon 2003

Tzouras, ca. 1950, gebouwd in Turkije

De tzourás (klemtoon achteraan, meervoud: tzourádes) is nóg een lid van de familie van de tambouras of langhalsluit (en dus niet te verwarren met de zournas of schalmei). Meer bepaald is de tzouras het kleine broertje van de bouzouki , en het grote broertje van de baglamas . Met andere woorden, het zit er ergens tussenin, zowel wat de afmetingen als de klank betreft. Veel nauwkeuriger valt het niet te omschrijven, er zijn immers geen voorgeschreven afmetingen. Bij sommige exemplaren is het dan ook moeilijk uit te maken of je met een grote baglamas of een kleine tzouras te maken hebt.

Net als zijn broertjes is de tzouras van relatief recente datum. De tzouras zoals we die vandaag kennen wordt gebruikt in de rembetika, en die muziek is pas in de twintigste eeuw ontstaan. Daarmee is het een broekventje vergeleken bij de instrumenten die in de traditionele dorpsmuziek gebruikt worden. De meeste daarvan kunnen immers bogen op een geschiedenis van meerdere honderden of zelfs duizenden jaren. Maar als je de tzouras vergelijkt met een elektrische gitaar of een synthesizer, dan is het ineens wel een respectabel oudje. Of hoe alles relatief is.

Sommige auteurs zeggen dat de tzouras wel degelijk uit de Byzantijnse tijd stamt. De naam "tzouras" werd inderdaad gebruikt voor een lid van de familie der langhalsluiten. Of het al dan niet om hetzelfde instrument gaat hangt af van de definitie die je hanteert. Meer hierover leest u op onze pagina over de tambouras .

Ook Ilias Petropoulos geeft, in zijn gezaghebbende en (ook letterlijk) gewichtige werk "Rembetika Tragoudia", een hele reeks namen van langhalsluiten, waaronder de bouzouki, de tzouras en de baglamas, en hij zegt erbij dat deze allemaal verdwenen zijn op de bouzouki en de baglamas na . Met andere woorden, in de jaren 1970 zou de tzouras niet meer bestaan hebben. En inderdaad, in verklarende Griekse woordenboeken (tenminste in die waarover wij beschikken, zie onze bronnen ) zoek je het woord tevergeefs. Toch is de tzouras vandaag springlevend. Anders gezegd, het instrument is een tijdje "uitgestorven" geweest en daarna herboren als een nieuw instrument met een oude naam. Misschien gebeurde dat onder invloed van de recente "nostalgische" trend in de rembetika, die omstreeks 1970 op gang kwam en waarbij men teruggrijpt naar de oorspronkelijke muziek van het begin van de twintigste eeuw.

Maar er is nog een ander mysterie in verband met de tzouras. Petropoulos zegt dat een tzouras een "kleine baglamas " was. Tegenwoordig is het precies omgekeerd, en daarbij, kleiner dan klein, hoe kan dat? Toch zegt ook Markos Vamvakaris in zijn autobiografie dat, in zijn kindertijd op Syros (dus omstreeks 1910), een tzouras half zo groot was als een baglamas van die periode. En Gail Holst deelt ons mee dat een tzouras een "tiny" (zeer klein) Turks instrument was, "ongeveer zo groot als een Griekse baglamas" (dus ook zij kent de moderne tzouras niet). Op sommige websites vind je bovendien de stellige bewering dat "tzoura" een Turks woord is dat "klein" of "zeer klein" betekent, al hebben we zelf dat woord nergens in de Turkse woordenboeken kunnen vinden. Griekse woordenboeken geven wel een hele rits van betekenissen voor "tzoúra", die ook allemaal op iets kleins duiden.

Merkwaardig is trouwens ook dat in de meeste literatuur over Griekse traditionele instrumenten, die in de dimotika gebruikt worden, helemaal niet gesproken wordt over een tzouras als langhalsluit. Wel vind je daar hetzelfde woord tzouras in de betekenis van ... een "kleine klarino " (klarinet) of een "kleine flogera " (fluit). Allebei blaasinstrumenten die - zelfs na het genot van een flinke nargileh - in de verste verte niet lijken op een luit. Maar het zijn alweer mini-versies.

Daarnaast moet je bedenken dat een baglamas vroeger zeker groter was dan vandaag in Griekenland, en in Turkije is dat nog steeds het geval (zie ook onze pagina over de baglamas ). Er was toen dus wel degelijk ruimte om kleiner te gaan, vandaag zou dat wat moeilijker zijn. Mogelijke conclusie: de baglamas is "gekrompen", en de oorspronkelijke (kleinere) tzouras zou herboren zijn als de nieuwe (grotere) tzouras. Anders gezegd: baglamas en tzouras hebben misschien hun relatieve posities geruild tijdens de overgang van dorps- naar stadsmuziek. Markos Vamvakaris lijkt dat te bevestigen als hij zegt: "De baglamades noemde men [toen] tzourades ".