Een aantal Brusselse muzikanten, die zich toeleggen op de rembetika, komen regelmatig samen in de Art Base voor een gezellige jamsessie . Dat "Rebetiko Café" is inmiddels een vaste waarde geworden in het Brusselse muzieklandschap.

De laatste tijd zijn het telkens de "Kosmokrators" die het voortouw nemen en daarmee de avond op gang trekken.

Normaliter is de inkom dan gratis. Dat blijft ook zo, maar in januari 2018 beslisten ze wel om er een benefietavond van te maken. Sindsdien staat er dus een collectebus aan de ingang, met het verzoek om daar een geldelijke bijdrage naar keuze in te deponeren.

De opbrengst gaat telkens integraal naar een zorgvuldig geselecteerde organisatie. Het selectiecriterium is eigenlijk eenvoudig: het initiatief moet kleinschalig zijn, zodat de werkingskosten tot een minimum beperkt blijven en al het opgehaalde geld effectief terecht komt bij diegenen die het nodig hebben.

Deze keer is opnieuw "O allos anthropos" aan de beurt, een grassroots organisatie die in Athene gratis warme maaltijden verstrekt aan mensen die anders in de vuilnisbakken zouden moeten gaan zoeken om niet van honger om te komen.

Een concert met traditionele muziek onder de titel ''From the Islands to the Highlands of Greece" is wel erg veelomvattend. Die omschrijving dekt immers zowat heel Griekenland. Het blijft ook veelomvattend met de toevoeging dat het zal gaan over "Two different sides of Greece and the music trip between them".

Toch is dit een kolfje naar de hand van de twee muzikanten, die speciaal hiervoor naar België komen. Dat zijn:

• Glafkos Smarianakis : viool , zang
• Maria Ploumí : laouto , zang

Misschien doen hun namen wel een belletje rinkelen, want ze waren al eerder in de Lage Landen. Maar vooraleer we uw geheugen opfrissen, eerst nog even iets anders.

Tot enkele decennia geleden zou zo'n veelomvattend concert waarschijnlijk als "onmogelijk" bestempeld geweest zijn. De Griekse traditionele muziek verschilt namelijk grondig van streek tot streek, en vroeger werd die op ambachtelijke wijze doorgegeven. Je ging in de leer bij een plaatselijke meester, en die bracht je de knepen van het vak bij op de oude manier: hij of zij deed het voor, en jij probeerde het na te doen. Een goed muzikaal gehoor en flink wat talent waren basisvereisten, en daar moest je dan nog een heleboel inspanning en volharding bovenop doen. Later mocht je mee het podium op, als begeleider, en na verloop van tijd had je voldoende kennis en ervaring om eindelijk zelf aan de slag te kunnen.

Dat leerproces kan je geen tientallen keren doorlopen, voor elke streek apart, al was het maar omdat een mensenleven daar sowieso veel te kort voor is.

Maar de laatste jaren komt daar verandering in. Jonge, getalenteerde én gepassioneerde muzikanten gaan vaak al als kleuter naar een muziekschool. Daarna gaan ze naar de muziekhumaniora en vervolgens naar het conservatorium of de universiteit, of soms allebei. Met die stevige kennis van muziektheorie komen ze al meteen met een flinke voorsprong aan de start. Zij pikken de finesses veel sneller op dan iemand die louter op zijn of haar gehoor moet afgaan. En op die manier zijn ze dan wél in staat om de muziek van al die verschillende streken goed te leren spelen.

Het zijn twee van dergelijke rasmuzikanten die naar België komen om het publiek hier te laten kennismaken met de onmetelijke rijkdom van de Griekse traditionele muziek.

Bovendien zijn ze allebei virtuoos op hun respectievelijke elementen, de viool en de laouto.

En dan is er nog iets dat opmerkelijk is: die twee instrumenten spelen in heel Griekenland een belangrijke rol in de traditionele muziek, maar die rol is in elke streek anders. En toevallig of niet is dat nu precies wat deze muzikanten zo boeit. Ze doen daar al jarenlang onderzoek naar, en het is duidelijk de bedoeling om die veelzijdigheid en verscheidenheid ook aan het publiek te laten zien en horen. En ze hebben allebei heel wat ervaring met buitenlandse optredens, dus dit worden alleszins geen concerten die alleen maar voor musicologen toegankelijk zouden zijn - al kunnen die er allicht toch ook wel heel wat van opsteken.

Het minste wat je dan kan zeggen is dat dit zeer interessante en leerrijke concerten zullen worden. Bovendien is het leeuwendeel van de traditionele muziek ook feestmuziek. Het wordt dan "feesten om te leren". Meer moet dat niet zijn. Of wel?

Aan de kennis en kunde van de twee muzikanten hoeft alleszins niet getwijfeld te worden. In Griekenland zelf wordt dat alvast niet gedaan, wel integendeel. Dat blijkt ook als je even nagaat wie er straks voor u op het podium zal zitten.

Glafkos Smarianakis

Met de violist Glafkos Smarianakis ( Γλαύκος Σμαριανάκης ) konden liefhebbers van Griekse muziek in Brussel, Leuven en Gent al kennismaken in december 2017 , want toen trad hij daar op als lid van het "Meraki Trio" rond Semeli Papavasiliou.

In oktober 2018 was hij opnieuw in België (maar toen enkel in Brussel) met het trio "To Bam", waar ook Theodora Athanasiou en Charoula Tsalpará deel van uitmaken.

"To Bam" speelde traditionele feestmuziek, en met het "Meraki Trio" was het rembetika .

Twee heel uiteenlopende dingen dus. Maar Glafkos Smarianakis (°1990) bestudeert dan ook al vele decennia lang al deze verschillende speelstijlen, en bovendien is hij er al die tijd ook actief mee bezig geweest.

Dat zal al snel blijken als u "even" in onze biografie van hem gaat grasduinen. Daar vertellen we u niet alleen waar hij zijn muziektechnische kennis vandaan heeft, maar we geven ook enkele voorbeelden van de vele ensembles waarin hij meespeelt, Met elkaar zouden die een goed beeld moeten geven van zijn veelzijdigheid, en natuurlijk ook van zijn passie voor de muziek.

Maria Ploumi

Ook met Maria Ploumí ( Μαρία Πλουμή ) en haar talent kon het Brusselse publiek al kennismaken in oktober 2012 , toen ze daar met het Smyrna-kwartet op het podium zat. Die brachten toen een nogal ongebruikelijke mix van liederen uit Smyrna, Constantinopel, de eilanden van de Egeïsche Zee, Piraeus en Klein-Azië. Op het eerste zicht (en ook volgens "common wisdom" ) zijn dat totaal verschillende stijlen, maar er waren indertijd wel degelijk allerlei muzikale kruisbestuivingen tussen die stijlen en het was daarnaar dat dit viertal op zoek ging.

Nog geen maand later, in november 2012 , was Maria Ploumí er weer, maar dan samen met het "Merak Quartet". Die brachten een programma met muziek van Thracië, de Griekse eilanden en Klein-Azië.

En in juni 2013 kwam Maria Ploumí , samen met de gitariste Theodora Athanasiou , in Brussel hun project voorstellen dat "Xappy" gedoopt werd. Ze waren gefascineerd geraakt door de vaststelling dat hun beide instrumenten, dus gitaar en laouto , de ene keer als solo-instrument gebruikt werden en de andere keer voor de begeleiding zorgden, afhankelijk van de muziek. Het waren de grenzen van die veelzijdigheid die ze met dat project wilden aftasten.

En dat is nog lang niet alles. In oktober 2014 kwam Maria Ploumí mee naar Brussel (en in februari 2015 naar Nederland) toen de Cypriotische violist Michalis Kouloumis daar zijn eerste eigen album kwam voorstellen. Met de traditionele muziek van Cyprus als uitgangspunt probeerde hij aan te tonen hoeveel raakvlakken die eigenlijk wel heeft met de muziek van Klein-Azië. Maria Ploumi had ook meegewerkt aan het album zelf.

Dat is dan nog maar een kleine greep uit haar indrukwekkende staat van dienst. Wie er even onze biografie over haar op naslaat zal al snel merken dat ze nog heel wat andere pijlen op haar boog heeft ook.

Maar de rode draad is toch wel de drang om op zoek te gaan naar gemeenschappelijke elementen tussen allerlei verschillende muziekstijlen en -vormen. Dat vereist natuurlijk in de eerste plaats een grondige kennis van al die stijlen zelf, maar die bagage heeft Maria Ploumí inmiddels wel op zak. Ze geeft er nota bene zelf les in, al tien jaar lang, en dat zelfs op conservatoriumniveau.

De "Vereniging van Kretenzers in België" werd opgericht in 1981. Sindsdien heeft ze - zoals het elke goede Griekse vereniging betaamt - regelmatig een feest gegeven.

Meestal doen ze dat in november, ter herdenking van de verwoesting van het Arkadi-klooster op 8 november 1866, tijdens één van de vele opstanden op Kreta tegen de Turkse bezetting. Dit jaar houden ze hun feest wat later, en daarom maken ze er deze keer maar een Kerstfeest van.

Het basispatroon is natuurlijk wel altijd hetzelfde: muziek en dans en eten en drinken en een gezellige sfeer.

Uiteraard heeft de vereniging ook een eigen dansgroep, en het spreekt dan vanzelf dat die ook een voorstelling zullen geven. Zij demonstreren dan de traditionele Kretenzische dansen. Maar ook voor het publiek is er volop gelegenheid om hun beste beentje voor te zetten.

Voor de nodige muziek zijn er niet minder dan vier muzikanten uitgenodigd.

Dat zijn enerzijds de bekende "Liviakis Brothers" uit Genk (Belgisch-Limburg), oftewel Georgios Liviakis op Kretenzische lyra en Eleftherios (Lefteris) Liviakis op laouto . Zij werden in België geboren maar ze hebben wel hun roots op Kreta, in Chania om precies te zijn. Het spreekt dan haast vanzelf dat zij de traditionele muziek van Kreta op hun repertoire hebben staan, maar zij kijken nog verder dan dat. Ze spelen dus ook traditionele dansmuziek van de andere eilanden. En nog veel meer, want ze staan altijd open voor samenwerkingen met andere muzikanten. Daarbij gaat het dan soms in de richting van de laïka , soms nog wat verder. Maar in essentie zijn en blijven het toch fervente entertainers, en ze zijn dus pas tevreden als hun publiek het ook is.

Voor een breder repertoire heb je in principe ook meer instrumenten nodig, en dus spelen de twee broers soms in een grotere bezetting, met bijvoorbeeld een gitaar en/of een mandoline er bij. Dat deden zij bijvoorbeeld in januari 2017 voor het feest van de Griekse Gemeenschap in Genk.

Dat neemt niet weg dat goede muzikanten met twee veelzijdige instrumenten als lyra en laouto toch heel wat andere dansen kunnen spelen als het publiek dat vraagt. En dat zal ongetwijfeld het geval zijn.

De twee broers staan er niet alleen voor, want er komen nog twee andere muzikanten over, deze keer rechtstreeks uit Chania zelf. Dat zijn Antonis Anagnostakis (Αντώνης Αναγνωστάκης, lyra en zang) en Vardís Karadakis (Βαρδής Καραδάκης, laouto en zang).

Met z'n vieren speelden ze in maart 2019 al eens in Halle en in Dranouter, toen onder de naam "Sarikia".

Met dergelijke muzikanten is de vraag dan altijd of het hier gaat om een feest met live-muziek, of om een concert met dansgelegenheid. Maar daar zal wel niemand van wakker liggen ...

Onder de titel "Mandolin’s reis naar Griekenland" komen de Kretenzisch-Antwerpse zusjes Elina en Maria Markatatou met een vervolg op hun project "Four Traditions of Mandolin", dat zij al in maart 2018 voorstelden.

Die eerste aflevering was gebaseerd op de thesis waarmee zij hun bachelor diploma behaalden aan het Koninklijk Conservatorium van Antwerpen. Daarvoor onderzochten ze de rol die hun geliefkoosde instrument, de mandoline , speelt in vier totaal verschillende stijlen binnen de Griekse muziek: Smyrna, Athene, de Eptanisa en Kreta.

De academische resultaten van dat onderzoek hadden ze toen voor een breder publiek uitgewerkt tot een indrukwekkende voorstelling, compleet met stukjes muziektheater en dans. Dat laatste was dan wel niet bedoeld om het spektakelgehalte te verhogen of zo. Wel integendeel, de visuele elementen waren bewust discreet gehouden, en ze dienden in de eerste plaats als illustratie bij de muziek, die zonder meer de hoofdrol speelde. Meer over dit project leest u op onze maart 2018 maandpagina .

Die voorstelling werd trouwens ook buiten België opgevoerd, een eerste keer in juli 2018 in Iraklio (Kreta), en in maart 2019 reisden ze er zelfs mee naar Odessa (Oekraïne), op uitnodiging van de plaatselijke "Hellenic Foundation for Culture". Dat zegt toch wel iets over de kwaliteit van hun werk.

En dat het inhoudelijk - dus in wetenschappelijk opzicht - ook wel goed zit, blijkt gewoon al uit het feit dat er tussendoor, in november 2018, nogmaals een voorstelling in Antwerpen gegeven werd, maar deze keer in het Koninklijk Conservatorium zelf, en dus voornamelijk voor een academisch publiek.

Toen lichtten zij bovendien al een tipje van de sluier van hun verdere onderzoek op. Want na hun bachelor gaan ze nu voor een doctoraat. Ze blijven bij het zelfde onderwerp, maar dat gaan ze nu (nog) dieper en grondiger uitspitten. Het onderzoeksproject heet officieel "The four traditions of mandolin music in Greece" en het loopt van 2019 tot 2023. Maar ze hebben niet gewacht op de formele goedkeuring om alvast overal in Griekenland op zoek te gaan naar materiaal voor hun thesis.

In het kort gezegd willen zij in de eerste plaats het repertoire van de verschillende tradities in kaart brengen, niet alleen hoe dat er vandaag uitziet, maar ook hoe het in de loop van de tijd evolueerde. Daarmee hopen ze dan ook zicht te krijgen op de evolutie van de speeltechnieken. Dat alles is van cruciaal belang, want de tradities werden vele decennia lang mondeling doorgegeven, en elke virtuoze speler droeg wel een steentje bij. Maar er staat dus weinig of niets van op papier. En veel oude muzikanten, die het nog allemaal meegemaakt hebben, zijn er niet meer. Het is dus in feite "nu of nooit".

En er is nog iets anders. De mandoline speelt namelijk een belangrijke rol in vele belangrijke werken van belangrijke Griekse componisten. Jawel, dat is drie keer "belangrijk" na elkaar in één zin, maar het zou alleszins interessant zijn als we bijvoorbeeld zouden weten hoe een klassiek geschoolde componist als Manos Hadjidakis "zomaar ineens" een mandoline in zijn meer populaire muziek is gaan gebruiken - en dan niet op de manier zoals hij dat allicht tijdens zijn studies had geleerd, maar wel op een manier die beter aansloot bij wat er toen in Griekenland gangbaar was. Van wie heeft hij dat geleerd? Of heeft hij misschien zelf een eigen stijl gecreëerd? Maar op welke basis dan?

Kortom: vragen genoeg om Maria en Elina Markatatou bezig te houden tot in 2023 - en misschien nog lang daarna.

Ook in Griekenland zelf beseft men het belang van dit onderzoek. Overal waar ze gaan, krijgen ze de enthousiaste medewerking van archivarissen, bibliothecarissen, verzamelaars en natuurlijk ook van muzikanten zelf.

Zoals gezegd hadden ze in november 2018 al wat nieuw materiaal gepresenteerd, maar intussen hebben ze nog veel meer verzameld, en dat wordt dan natuurlijk het uitgangspunt van hun nieuwe voorstelling onder de titel "Mandolin’s reis naar Griekenland".

Het is (ons) niet bekend of ze al ontdekt hebben wie het nu eigenlijk was die aan mijnheer (of mevrouw) Mandolin indertijd het bevel gaf om naar Griekenland te reizen, en ook niet of er daar aan toegevoegd werd "gaat en vermenigvuldigt u".

Op het eerste deel van die vraag is er allicht geen echt antwoord te vinden. De mandoline werd meer dan waarschijnlijk door allerlei verschillende muzikanten naar de verschillende streken van Griekenland gebracht. Dat is ook zo gegaan met de politiki lyra bijvoorbeeld, en het is ook op die manier dat de bouzouki in de Ierse folkmuziek zijn intrede deed. Over die specifieke voorgeschiedenissen is het een en ander bekend, en om een indruk te krijgen kunt u onder meer terecht in onze instrumentenrubriek (bijvoorbeeld bij de " politiki lyra " en de " bouzouki "). En wie weet? Misschien kunnen we binnen een aantal jaren ook iets in die zin toevoegen aan onze pagina over de mandoline .

Maar goed, er is dan misschien niemand geweest die expliciet tegen de mandoline gezegd heeft "ga naar Griekenland en vermenigvuldigt u", maar toch is dat precies wat dit instrument met veel enthousiasme gedaan heeft. En net als de vinken, die Charles Darwin indertijd op de Galapagos-eilanden aantrof, paste ook de mandoline zich telkens weer aan aan de nieuwe muzikale biotoop waarin ze terecht kwam. Het gevolg is die grote verscheidenheid aan stijlen en speeltechnieken waar we het eerder al over hadden, en het gevolg daarvan is dan weer dit nieuwe concert in Antwerpen. We vermoeden dat het niet het laatste in de reeks zal zijn...

De muzikanten die hieraan meewerken zijn:

• Elina en Maria Markatatou : mandoline
• Barbara Bergillos Castillo : viool
• Beatriz Laborda Gonzalez : cello
• Sandra Vives Caudeli : piccolo (kleine dwarsfluit)
• Manolis Fragkiadakis : gitaar en zang
• Lydia Stavraki : zang

Deze jonge muzikanten zijn stuk voor stuk oude bekenden. De vier eersten studeerden samen aan het Conservatorium van Antwerpen en ze werken daarnaast al minstens met elkaar samen sinds het "Mare Nostrum" debuutconcert van "BelGriego" in mei 2017 (op zich ook al een interessant project van de zusjes Markatatou).

Ook de fluitiste Sandra Vives Caudeli was één van hun medestudenten aan het Conservatorium van Antwerpen. Zij behaalde er recent haar master in dwarsfluit. Tegenwoordig woont en werkt ze trouwens in de Scheldestad, waar ze onder meer les geeft. Maar net als de violiste en de celliste van het gezelschap werd ook zij in Spanje geboren, en het was pas nadat ze daar hun muziekstudies afgerond hadden dat ze naar Antwerpen kwamen om zich daar verder te vervolmaken. Ook dat hebben ze gemeenschappelijk met de zusjes Markatatou.

De twee anderen komen voor de gelegenheid uit Nederland afgezakt. Gitarist Manolis Fragkiadakis (of Fragiadakis) speelde trouwens ook al mee met de eerste aflevering van de "Four Traditions of Mandolin" in maart 2018 . Hij is een geboren en getogen Kretenzer die informatica studeerde aan de universiteit van Piraeus en die vervolgens naar Leiden kwam om in die richting verder te studeren. Momenteel is hij bezig aan zijn eigen doctoraat, met als onderwerp (in essentie) de ontwikkeling van software voor de analyse van gebarentalen. Maar daarnaast is hij ook een uitstekende gitarist met een passie voor de rembetika en nog veel meer.

Zangeres Lydia Stavraki werd geboren in Thessaloniki, en na haar studies daar kwam ze naar Rotterdam om er zang te studeren aan de gerenommeerde CODARTS universiteit. Zij zingt niet alleen Grieks maar ook jazz.

Die twee zijn tussen haakjes ook bekend als (twee derden van) het "Trio Harmani", dat rembetika speelt en daar regelmatig mee in Nederland optreedt, maar dat in juni 2019 ook naar Brussel kwam.

Het ensemble dat "Mandolin’s reis naar Griekenland" zal begeleiden is dus in verschillende opzichten een internationaal en/of multicultureel gezelschap, met eigen invalshoeken en met temperamenten die al even verschillend zijn als de speelstijlen van de mandoline.

Het "Serenade Ensemble" hoeven we eigenlijk niet meer voor te stellen.

We schreven bijvoorbeeld al uitgebreid over hen naar aanleiding van hun optredens in november 2018 en sindsdien traden ze regelmatig op, zowel in België als in Nederland.

Het ensemble werd opgericht door enkele Griekse en Turkse studenten die elkaar ontmoetten tijdens hun studies aan de gerenommeerde CODARTS Universiteit in Rotterdam.

Dat waren dan meer bepaald:

• Duygu Alkan : zang
• Vanessa Kourtesi : zang
• Andrianna Petala : ney , zang
• Dimitra Metzaki : outi , zang
• Nick Avgoustidis : outi , zang

Intussen is er heel wat veranderd.

Vanessa Kourtesi bijvoorbeeld zingt ook in "The Circle Orchestra" en die hebben zelf een flink gevulde agenda, met heel wat optredens in Griekenland en elders. Het is dus niet zeker dat zij er deze keer bij zal zijn. Dat is nog al gebeurd, en dan steken de andere leden van het "Serenade Ensemble" een tandje bij - en dan blijkt dat ze allemaal - stuk voor stuk - meer dan behoorlijk kunnen zingen.

Daar komt nog bij dat het niet bepaald ongebruikelijk is dat studenten ooit eens afstuderen. En het komt ook vaak voor dat buitenlandse studenten weer naar huis gaan zodra ze hun diploma op zak hebben.

Naar aanleiding van hun vorige optreden in Rotterdam - nog maar pas in oktober 2019 - vertelden we al dat de andere zangeres van het oorspronkelijke "Serenade Ensemble", Duygu Alkan, in juni (2019) haar master diploma had behaald aan de CODARTS en dat het dus best mogelijk was dat ze er toen al niet meer bij zou zijn.

Ook Adrianna Petala, een andere sleutelfiguur van het ensemble (ook al zijn ze dat eigenlijk allemaal) is inmiddels afgestudeerd, en blijkbaar is zij inderdaad teruggekeerd naar Griekenland. Maar toch zal zij er deze keer wel degelijk bij zijn in Rotterdam. Kennelijk had ze nog iets te doen in Nederland en daar werd dan gebruik van gemaakt om nog snel even een optreden met het "Serenade Ensemble" te regelen.

Misschien heeft zij (samen met de rest van het ensemble) in maart ook nog iets te doen in Brussel: een workshop en een concert geven, bijvoorbeeld. Veel meer weten we nog niet (stand 16.11.2019), maar we hebben het toch al maar gepubliceerd, zie onze maandpagina voor maart 2020 .