Savina Yannatou (Σαβίνα Γιαννάτου) is goed op weg om één van de meest internationale en veelzijdige zangeressen van Griekenland te worden. Reeds een aantal jaren toert zij rond in Europa - op festivals en in concertzalen - al dan niet met haar vaste begeleidingsgroep Primavera en Salonico. En ook dit jaar doet Savina Yannatou een heleboel landen aan en doorkruist zij de VS, Europa, waaronder dit najaar ook België en Nederland, en Australië.

Savina Yannatou voelt zich duidelijk goed in haar schik op het domein van de wereldmuziek en brengt met verve een aantal liederen uit het Middellandse-Zeegebied, telkens gezongen in de oorspronkelijke taal. Eén van haar twee recentste cd's, Terra Nostra uit 2002, is weer gedeeltelijk in de mediterrane trant, aangevuld met andere wereldmuziek.

Op dit concert zouden haar in principe de volgende muzikanten vergezellen: Kostas Vomvolos ( kanonaki , accordeon en tambouras ), Yannis Alexandris ( oud , gitaar en tambouras ), Michalis Siganidis (contrabas), Kyriakos Gouventas ( viool ), Lefteris Angouridakis (percussie) en Charis Lambrakis (ney, een van oorsprong Persische rietfluit), zijnde de zes instrumentalisten van Primavera en Salonico .

Achteraf bleek dat de ney-speler in diezelfde periode elders moest optreden en dus niet meegekomen is. En in plaats van Lefteris Angouridakis zorgde Kostas Theodorou voor de percussie. Deze multi-instrumentalist kunnen we volgende maand met zijn eigen composities en op de contrabas horen op het Brugges Festival. (Zie onze november-pagina ).

Een biografie van Savina Yannatou vindt u in onze rubriek " Achtergrond ". Deze biografie werd intussen geactualiseerd met een update van haar meest recente werk.

Op het laatste nippertje komt er in Nederland nog een mini-concertje bij in het kader van het Music Meeting festival.

Dit "concert" belooft een unieke belevenis te worden. Op het eiland Karpathos ligt, zo'n beetje aan het eind van de wereld, een bergdorp, Olympos genaamd. Door de geïsoleerde ligging hebben de bewoners eeuwenlang hun oude tradities bewaard. Zowat het halve dorp, zijnde veertien muzikanten en dansers, komt naar Nederland om er een (dorps)feestje te bouwen. Het halve dorp, want er wordt op u gerekend om de rol van dorpeling te spelen en plaats te nemen aan de tafeltjes die op het gelegenheids-dorpsplein opgesteld staan.

De muzikanten zijn:

• Yannis Pavlidis , lyra , tsambouna (doedelzak), zang
• Michalis Zografidis , lyra , zang
• Yannis Katiniaris , lyra , tsambouna , luit
• Antonis Zografidis , tsambouna
• Yorgos Zografidis , luit

We hebben ook de namen van de dansers doorgekregen. Het zijn: Foula Zografidi, Sofia Zografidi, Yorgos Zografidis, Anezoula Katiniari, Manolis Kanakis, Kosmas Sakelis, Popi Sakeli, Anna Kavoukli, Maria Kavoukli, en last but not least Elias Vasilaras, die de leiding heeft.

Het eiland Karpathos werd tot voor kort genegeerd door het toerisme, misschien omdat het vlakbij Kreta en Rodos ligt, allebei trekpleisters van formaat. Dat heeft er zeker toe bijgedragen dat de oude tradities en gebruiken er lang bewaard gebleven zijn. Wat allicht ook meegespeeld heeft is dat het moeilijk toegankelijk is, vooral het noorden. Het dorpje Olympos, gelegen op de flank van de 720 meter hoge berg Profitis Ilias, werd pas enkele jaren geleden met de buitenwereld verbonden door een geasfalteerde weg. Het leven gaat er veelal nog zijn gang zoals het dat al duizenden jaren doet. De bewoners zijn daar behoorlijk trots op, en het lijkt er dan ook op dat de hamburgercultuur hier geen kans krijgt. Of het ook nog zo blijft nadat de laatste toeristen met hun videocamera's naar huis zijn? Wie weet, maar laat dergelijke overwegingen in elk geval de pret niet bederven. Respect voor tradities betekent niet dat je per se de was met de hand in een riviertje moet doen...

De instrumenten ( tsambouna , lyra en luit ), die u tijdens het concert/feest te horen krijgt, zijn in elk geval typisch voor de traditionele Griekse eilandmuziek. De tsambouna of doedelzak werd vroeger in heel Europa bespeeld (en dus zeker niet alleen in Schotland). In Griekenland komt het instrument in twee uitvoeringen voor, de gaida op het vasteland en de tsambouna op de eilanden. Ook de lyra komt men in verschillende vormen tegen, die van Karpathos is peervormig en lijkt het meest op de Kretenzische lier , maar is wat eenvoudiger van uitvoering. Het derde instrument, de laouto of luit, is pas in het begin van de vorige eeuw (rond de Eerste Wereldoorlog) in zwang geraakt, maar heeft zich intussen wel een vaste plaats verworven. Een andere nieuwkomer, de viool , is ook hard op weg om een aantal meer traditionele instrumenten naar het museum te verwijzen, maar het noorden van Karpathos heeft ze nog niet kunnen overtuigen. (Meer over deze en nog vele andere instrumenten leest u in onze rubriek Achtergrondinformatie -> Instrumenten ).

Yannis Pavlidis wordt als de beste lyraspeler en zanger van het dorp beschouwd. Aan hem werd in 2002 een volledige cd gewijd met "Ολυμπίτικα" (Olymbitika, liederen van Olympos). Deze uitgave zou een eerste cd zijn in een toekomstige reeks van traditioneel klank- en beeldmateriaal die door de Universiteit van Thessalië wordt uitgegeven, onder impuls van haar vorige rector Pantelis Lazaridis. Op deze cd legt Pavlidis de essentie van de muziek van de Dodekánisa bloot en vertolkt er liederen op die minder bekend zijn. De instrumentatie, dezelfde die u op de concerten te horen krijgt, is de "λυροτσάμπουνα" (lyrotsambouna), zoals de Grieken de combinatie van lyra en tsambouna noemen, en een "λαούτο" ( laouto ) die voor de diepere bastonen zorgt. Yannis Pavlidis heeft in 1998 eveneens meegewerkt aan de reeks cd's "Έλληνες Ακρίτες"(Ellines Akrites - Hoeders van het Hellenisme), meer bepaald aan de nummers 10 en 11. De muziek en zang van Karpathos vertoont ontegensprekelijk gelijkenissen met de bij ons meer bekende Kretenzische muziek. De eilanden liggen immers op een boogscheut van elkaar. Er is dansmuziek bij en luistermuziek en, net als op Kreta en bijvoorbeeld Kalymnos (zie onze november '99 pagina ), zingen de dorpelingen mekaar om beurten verzen toe die gebaseerd zijn op aloude teksten of die ter plaatse geïmproviseerd of aangepast worden naargelang de actualiteit.

Michalis Zografidis , de tweede lyraspeler van deze kompania uit Karpathos, is ook niet zomaar de eerste de beste. Ook hij heeft reeds een eigen cd op zijn actief staan: de in 1993 verschenen cd "Music of the Aegean Sea: Karpathos". Bovendien werd hem gevraagd om de lyra en zang van Karpathos te vertegenwoordigen op een datzelfde jaar verschenen cd die de verschillende soorten lyra -muziek van Griekenland bundelt.

Een tsambouna , die door Antonis Zografidis (die ook meekomt) gebouwd werd, is te zien in het Brusselse Muziekinstrumentenmuseum (MIM).

De muzikanten van Olympos in het algemeen zijn wijd en zijd vermaard. Ze halen een zeer hoog niveau en zijn daarom ook op de nabijgelegen eilanden veel gevraagd. Je zou het dan ook semi-professionelen kunnen noemen: de meesten hebben in het dagdagelijkse leven een "gewoon" beroep, maar ze verdienen een aardige zakcent met hun muziek.

Een aardige zakcent kosten ook de klederdrachten van de dansers, vooral dan die van de meisjes. Die dragen namelijk (een deel van) hun bruidsschat met zich mee, in de vorm van gouden munten. Dit gebruik kwam overal in Griekenland in zwang na de Onafhankelijkheid . Onder de Turkse overheersing was het immers veel te gevaarlijk om uiterlijke tekenen van welstand te tonen, het had de aandacht van de belastingcontroleurs kunnen trekken. Na de Onafhankelijkheid bestond dat gevaar niet meer, maar het waren wel woelige jaren en er waren nogal wat andere kapers op de kust. Er waren ook nog geen banken om je geld veilig te beleggen, die kwamen er pas omstreeks 1850. De beste manier om je bezit te beveiligen was dus om het goed zichtbaar overal mee te dragen. Op die manier liet je de "sociale controle" van het dorp in je voordeel werken. Zeker de ongetrouwde meisjes werden scherp in de gaten gehouden, zowel door hun eigen familie als door mogelijke huwelijkskandidaten.

Tot vrij recent, en op sommige plaatsen zeer recent, werden huwelijken in Griekenland immers door de ouders geregeld. De bruidegom had weinig of geen inspraak, en de mening van de bruid werd al helemaal niet gevraagd. De bruidsschat (prika) vormde een belangrijk onderdeel van het contract. Ze moest door de ouders van het meisje geleverd worden, en de grootte van de prika bepaalde in grote mate de aantrekkelijkheid van de bruid als huwelijkskandidate. Een man met veel dochters zat dan ook met een ernstig probleem. De prika werd pas in 1983 bij wet verboden. De gouden munten waren intussen wel vervangen door koelkasten, tv-toestellen en andere huishoudelijke voorwerpen, die gelukkig niet meer om de hals gedragen werden.

Het nieuwe programma van Palio-Paréa voor het theaterseizoen 2003-2004 heet Φωνές (Fones) , wat stemmen betekent. Vorige maand deden we de essentie van dit programma uit de doeken.

De titel duidt op een gedicht dat de Griekse dichter Konstantinos P. Kavafis in 1894 schreef en dat door Palio-Paréa op muziek werd gezet. Het resultaat is onder meer te horen op hun tweede cd Yesterdays uit 1998. De muziek werd gecomponeerd door Mattie Tans, zanger en gitarist van de groep.

Palio-Paréa wil een Griekse muzikale stem geven aan gevoelens van liefde en angst, twijfel en berusting, verzet en overgave.

Ze wordt "de godin van de Griekse pop" genoemd en scoort de ene hit na de andere. Naast popster is ze ook fotomodel, en ze prijkte al op de cover van (de Griekse edities van) bladen als Madame en Esquire. Ze is getrouwd met de vier jaar jongere Griekse topvoetballer Demis Nikolaïdis. Als dat geen onfeilbaar recept is voor een heleboel aandacht in de media, wat dan wel?

Haar cd-single "Γειά" (Gia) werd in 2001 in Griekenland uitgebracht en kende een enorm succes. Dit jaar werd hij in West-Europa gelanceerd. De campagne wordt ondersteund met videoclips op TMF, MTV, JimTV en andere tv-stations. Ook op de radio hebben de dj's hem ontdekt. De single, zoals die bij ons verkrijgbaar is in de betere cd-winkel, bevat zowel de originele als de Grieks-Engelse versie en - zo zegt men ons - gaat vlot van de hand.

Bij ons (België/Nederland) was ze nog nooit live te horen. Wie weet komt dat nog, in afwachting moet u voor een echt concert nog naar Duitsland. Maar op weg daarheen holt ze wel even langs een hele rits radio- en tv-studio's in België, en bij haar aankomst op Zaventem maakt ze wat tijd vrij voor haar fans.. Men vraagt ons te helpen om zoveel mogelijk volk op te trommelen, en dat doen we bij deze en met veel plezier - zie onder. Het kan platenmaatschappijen en concertpromotoren alleen maar in de goede richting inspireren..

Meer over Despina Vandi (Δέσποινα Βανδή) leest u in onze rubriek " Achtergrond ", waar u een korte biografie kunt vinden en een beschrijving van haar muziek.

Het begrip "Griekse muziek" is een vlag die vele ladingen dekt. Trouwe bezoekers van deze site weten dat wel, en ze weten ook dat wij regelmatig aandacht besteden aan alle soorten Griekse muziek. We hopen stiekem dat we u op die manier kunnen aanzetten om ook eens een keertje te gaan luisteren naar iets wat u nog niet kent. Wie weet doet u zo de Ontdekking van uw Leven. Wél proberen we steeds om u zo correct en zo objectief mogelijk te informeren, zodat u zelf kunt beoordelen of die Ontdekking er in zit of niet. De rest is kwestie van smaak, uw smaak, en daar komen wij niet tussen.

Het is in die optiek dat we deze maand, met Despina Vandi , ook Griekse popmuziek in onze agenda opnamen. Om dezelfde reden besteden we regelmatig aandacht aan klassieke (Westerse) muziek van Griekse componisten, die vaak internationaal hoge toppen scheren en in wiens muziek je soms meer, soms minder, hun Griekse roots hoort doorklinken.

Zo brengt het Asko Ensemble uit Amsterdam hedendaagse klassieke muziek van diverse componisten. In oktober zullen zij o.m. werk uitvoeren van de op Cyprus geboren Yannis Kyriakides en de Griekse controversiële componist Jani Christou .

Het concert in Paradiso wordt hier en daar aangekondigd als "Eigentijdse Griekse en Cypriotische Muziek". En dat is het ook, minstens in de zin van "eigentijdse muziek, geschreven door een Griek en een Cyprioot (en nog een paar anderen)". Liefhebbers van hedendaagse klassieke Griekse componisten zoals Skalkottas (zie onze februari '03 en oktober '99 pagina's) en Xenakis zullen wellicht aan hun trekken komen, en voor melomane amateurs van vernieuwende, al dan niet Griekse, multimediale genres is het - voor zover wij weten - misschien zelfs een aanrader. Maar wie traditionele Griekse volksmuziek verwacht zal waarschijnlijk bedrogen uitkomen.

Yannis Kyriakides werd op Cyprus geboren maar ruilde zijn geboorteland al snel voor Engeland en nadien Nederland. Zijn werk kenmerkt zich door multimediale projecten en live elektronische muziek. Van hem worden de volgende werken uitgevoerd: Subliminal: The Lucretian Picnic (een project voor het Festival in de Branding - Den Haag oktober 2003). De muziek wordt gecombineerd met elektronica en videobeelden. Het tweede werk van hem dat wordt uitgevoerd heet RHOmbos en werd gecreëerd voor het Holland Festival in juni 2001 in Amsterdam. Het werd geschreven voor film en live ensemble in combinatie met choreografie.

Jani Christou (1926-1970) werd in Caïro geboren uit Griekse ouders. Hij reisde zowat heel Europa af en studeerde naast muziek en orkestratie, ook filosofie, psychologie en metafysica en dat wordt gereflecteerd in zijn composities. Het werk dat het Asko Ensemble van hem zal uitvoeren is: Anaparastasis III (The pianist) , een werk uit 1968 voor een acteur en instrumentaal ensemble. Opnieuw wordt de grens tussen verschillende disciplines verlegd, in dit geval is het eerder muziektheater dan louter een concert.

U merkt het, het betreft hier eigentijdse muziek die niet meer als "klassiek" kan bestempeld worden, maar toch vanuit de klassieke muziek vertrekt. Bovendien komen, buiten de geciteerde componisten van Griekse oorsprong, ook niet-Griekse componisten aan bod.

De dirigent van het Asko Ensemble is Ilan Volkov en Grigoris Semitekolo neemt de piano voor zijn rekening. In Paradiso is er naast de genoemde musici ook nog een violiste te horen en in Den Haag twee cellisten en een percussionist.

De vzw Kapa houdt zich al jaar en dag - sinds 1990 om precies te zijn - bezig met Griekse dansen. Als de naam Kapa niet meteen een belletje doet rinkelen: de groep is ook bekend als "de dansgroep van Kalitsa", en Kalitsa is dan weer bekend als de energieke dame die zowat heel Vlaanderen (Grieks) leerde dansen.

Naast danslessen organiseert de vzw regelmatig allerlei activiteiten met veel aandacht voor de tradities die bij de Griekse dans horen. Zo ook dit dansfeest, waar muziek van Thracië , Macedonië en Epirus in de schijnwerpers geplaatst wordt.

Voor de muziek doet Kapa deze keer beroep op het ensemble Panselinos uit Marseille. De muzikanten van dit ensemble leggen zich toe op de traditionele muziek van de Balkan, en meer bepaald de muziek van Griekenland, Joegoslavië, Turkije, Bulgarije, Roemenië, Hongarije,... Ze spelen, met elkaar en met anderen, in meerdere ensembles, waarbij elk ensemble zich toelegt op de muziek van een bepaald land. Voor Panselinos is dat dus Griekenland. Dat is allemaal niet zonder belang, want de drie genoemde regio's liggen in het noorden van Griekenland, daar waar de huidige landsgrenzen pas zeer recent en op vrij arbitraire wijze getrokken werden, en waar de bewoners de laatste twee eeuwen bijna even vaak van nationaliteit wisselden als een moderne politicus van ideologie (zij het iets minder pijnloos, wel integendeel). De sporen van dat bewogen verleden vind je uiteraard ook terug in de muziek, en ook daar zijn geen scherpe grenzen te trekken.

Wie over deze problematiek meer wil weten moet maar eens een kijkje nemen in onze eigen " Geschiedenis van Albanië " waar we het onder (veel) meer hebben over Epirus en de " kwestie Noord-Epirus " (of Zuid-Albanië, al naargelang het standpunt). Over Thracië kunt u bijvoorbeeld meer lezen op onze februari 2003 pagina , waar we over deze streek wat uitleg schreven naar aanleiding van de optredens van het multi-etnische orkestje Lalitades . Of nog in onze biografie van Thimios Gogidis , de gedreven muzikant uit Oost-Roemelië , waarbij we (voorlopig nog) achteraan een beknopte historische en geografische oriëntatie van Thracië en wat uitleg over de Thracische muzikale traditie plaatsten. En wat Macedonië betreft: u herinnert zich wellicht nog het vrij actuele geschil rond de nieuwe naam voor de voormalige Joegoslavische deelstaat FYROM en het Griekse standpunt in deze materie? Opnieuw een getuigenis van de woelige geschiedenis van de Balkan en de daarmee gepaard gaande gevoeligheden.

Het Griekse woord pansélinos - de naam van deze groep muzikanten - betekent "volle maan", een onderwerp dat veelvuldig bezongen wordt in de Griekse volksmuziek. Het ensemble bestaat (bij ons weten) uit de volgende personen:

• Georges Mas ( klarinet , saxofoon, zang)
• Lionel Romieu ( gitaar , outi , trompet, zang)
• Benoit Capron ( accordeon )
• Nicolas Marinoni (traditionele slaginstrumenten, o.m. toumbeleki , defi , ..)

Georges Mas is autodidact, zoals dat eigenlijk hoort. In november 2002 verzorgde hij, samen met o.m. Lionel Romieu, een muziekstage in Brussel. Hij speelt regelmatig op feesten van Griekse, Bulgaarse en Joegoslavische gemeenschappen. Voor een Fransman is dat toch wel een referentie die kan tellen. Het zal wel geen toeval zijn dat het ensemble Panselinos uitgerekend Marseille als thuisbasis heeft, al eeuwenlang een multiculturele smeltkroes bij uitstek.

De Amsterdamse Concertzender viert in oktober zijn twintigste verjaardag en heeft die maand bijzondere programma's op de agenda staan. Eén daarvan is een thema-avond rond de rembetika . U krijgt een historisch overzicht gepresenteerd en tal van muziekfragmenten te horen om alles te illustreren.

Zo krijgt u Markos Vamvakaris te horen en Vasilis Tsitsanis, maar ook de niet te evenaren Iordanis Tsomidis en Pitsa Papadopoulou.

De rembetika-stijl wordt in dit programma duidelijk in een breder kader geplaatst. Volgens puristen zijn zelfs de composities van Vamvakaris en Tsitsanis - die door velen, ook in Griekenland, nochtans als dé authentieke vertolkers van de rembetika worden beschouwd - geen zuivere rembetika-liederen meer, maar laïka. De originele rembetika-liederen onderscheidden zich door het gebruik van de drómoi (de oosterse toonladders of makams) en die toonladders werden in een later stadium vervangen door meer westerse toonladders. En ook de teksten werden thematisch grondig hervormd. Maar muziek is nu eenmaal dynamisch, en maar goed ook, en ondergaat continu invloeden van buitenaf. Dat maakt de definiëring, in dit geval van rembetika, tot een rekbaar begrip.

Het programma laat overigens nog andere "groten" horen, die nu niet meteen in verband worden gebracht met rembetika, maar er toch op de een of andere manier door beïnvloed werden: Mikis Theodorakis, Manos Loïzos en Charis Alexiou , die in haar beginperiode toch wel wat rembetika-liederen heeft vertolkt. Op de publiciteit van de Concertzender staat ook nog ene "Artery" vermeld. We vermoeden dat hiermee Artemis bedoeld werd, de bijnaam van Anestis Delias. Diens levensloop was in elk geval wel typisch voor het (al dan niet geromanceerde) beeld van de rembetika als marginaal verschijnsel. Hij werd in 1912 geboren in Klein-Azië, kwam na de Megali Katastrofi in 1922 in Athene terecht en begon in 1928 aan een steile muzikale carrière in de schimmige wereld van de tekés (de kroegen). Hij werd verliefd op een prostituee en raakte door haar verslaafd aan harddrugs. Op een koude winterochtend in 1941, onder de Duitse bezetting , werd hij op straat gevonden, met zijn bouzouki in de armen, dood. Hij had de dertig niet eens gehaald.

Het "Centre Hellénique et Interculturel ", of kortweg "Elliniko Kentro", van Brussel staat in voor de overdracht van het Griekse culturele erfgoed aan de (kinderen van de) Griekse Gemeenschap. In dat kader organiseert het centrum allerlei cursussen zoals taalcursussen, danslessen en muziekworkshops en vervolmaakt hiermee de vorming van de jonge Grieken. Het is de Brusselse tegenhanger van het Luikse Centre Agora en heeft trouwens dezelfde voorzitter.

Ook filhellenen zijn er welkom, het is immers de bedoeling om openingen te creëren tot interculturele uitwisselingen.

Op het programma van deze avond staan:

• Een korte uitleg over de activiteiten van het centrum,
• Dansvoorstellingen door de verschillende dansgroepen van het Centrum,
• Gevolgd door een dansavond met een Grieks orkest dat populaire muziek speelt
• Typische gerechten.