Het Griekse muziekseizoen 2002-2003, georganiseerd door het agentschap Sferra, is heel verrassend, afwisselend en vooral grensoverschrijdend. Dit concert is er één van. De andere vier concerten zijn: Rembetiki Kompania en Nikos Xydakis in oktober 2002, Brave Old World en het Smyrna trio in november en Lalitades in februari 2003.

Aan beide zijden van de Grieks-Albanese grens wordt een meerstemmige vocale muziekvorm beoefend die sterke gelijkenissen vertoont. Niet zo verwonderlijk als men weet dat de landsgrens tussen het huidige Albanië en Griekenland niet altijd gelegen heeft waar zij nu ligt. Het zuiden van Albanië heeft immers ooit deel uitgemaakt van de provincie Epirus, ten noordwesten van Griekenland. Dat de kwestie bij de Grieken zeer diep ligt bewijst het feit dat het zuiden van Albanië in één adem genoemd wordt met andere " chamenes patrides "(verloren gebieden) zoals de kusten van Klein-Azië, een deel van Thracië en het gebied rond de Zwarte Zee (Pontos) in het huidige Turkije, Anatoliki Romilia (dat nu in Bulgarije ligt) en het noordelijke deel van het eiland Cyprus dat door Turkije bezet wordt.

Zelfs bij minder bewogen grensgebieden is er sprake van kruisbestuiving tussen de diverse culturen en talen. Het is dus niet verwonderlijk dat er bij grensverschuivingen nog meer wederzijdse invloeden te bespeuren vallen. Niet in het minst omwille van het feit dat er steeds "bevolkingsminderheden" in het "verloren gebied" achterblijven. Zo leeft er in Zuid-Albanië een Griekse bevolkingsgroep samen met de Albanezen, met wie zij een gemeenschappelijke muzikale traditie delen.

Bovendien zijn er van oudsher, om verschillende redenen en door diverse oorzaken, Albaniërs naar Griekenland getrokken. (Zie bijvoorbeeld bij Thanasis Moraïtis op onze januari 2001 pagina , waar we het hebben over de Arvanieten). En dit migratieproces heeft eigenlijk nooit opgehouden, tenzij tijdens het communistisch regime en het daarmee gepaard gaande veertig jaar durende isolement. Na het opengaan van de grenzen heeft deze emigratiegolf massale proporties aangenomen die tot op heden nog steeds voortduurt. Belangrijk om te vermelden is dat er een beduidend verschil bestaat tussen Noord-Albanië en het multiculturele Zuid-Albanië, waar bevolkingsgroepen reeds eeuwen in harmonie leven. Niet alleen is de bevolking verschillend, maar daarmee gepaard gaande ook hun geloofsbelijdenis, cultuur en muziek. In Noord-Albanië bestaat bijvoorbeeld geen meerstemmigheid. En wij hebben in ieder geval zelf kunnen constateren dat Albaniërs uit Zuid-Albanië op meer "goodwill" kunnen rekenen in Griekenland dan die afkomstig uit Noord-Albanië. En zelfs tussen Albaniërs onderling bestaat er een soort "rivaliteit".

Maar er is meer dan dat. De polyfone zang zoals die in Zuid-Albanië (of voor de Grieken dus nog steeds Noord-Epirus) en in Epirus (of eigenlijk, naar analogie van het voorgaande, Zuid-Epirus) gezongen wordt, is een uniek fenomeen en zou enkel in die streek, onder die vorm, bestaan. Bovendien gaat deze polyfonie (meerstemmigheid) terug tot ver voor onze jaartelling en heeft zij door de eeuwen heen bijna geen veranderingen ondergaan. Het repertoire omvat klaagliederen, met als thema de definitieve scheiding (dat kan zijn bij een overlijden, bij emigratie of zelfs bij een huwelijk) maar ook uitbundige bruilofts- en drinkliederen. Bij een huwelijk werden er inderdaad, afhankelijk van het moment, zowel klaagliederen als vrolijke liederen gezongen. Voor de moeder betekende het immers vaak het definitieve afscheid van haar dochter en voor de bruid zelf het definitieve verlaten van de ouderlijke haard. Maar voor de schoonfamilie was het een feest. Andere polyfonieën zijn episch en/of hebben een historische inhoud. Vaak zijn de melodieën erg weemoedig en emotioneel geladen.

De Grieks-Albanese polyfonie klinkt naar onze westerse normen nogal bizar. Verschillende stemmen leiden in al hun dissonantie tot een harmonieuze samenzang. Elke stem heeft een typische inbreng en functie. Zo is er een ison (de diepe ondertoon) aangegeven door één of meerdere isokrátes - zoals de isokrátis in de Byzantijns-orthodoxe kerkgezangen de bastoon aanhoudt. Maar de eerste plaats wordt ingenomen door de partís (hij die de toon neemt en het eigenlijke thema zingt). De andere stemmen zetten in na het eigenlijke motief. De derde stem is de giristís of klóstis (spinner, die acrobatische toeren uithaalt). Verder is er soms nog een ríchtis (die zich met een aparte stem opwerpt) en de vrouwelijke stem is de laliá (spreekstem), die zich evenals de giristís om het centrale thema heen spint. Als er geen vrouw in het gezelschap is, wordt de laliá soms door een man gezongen, die dan wel de typisch scherpe vrouwenstem imiteert.

Het ensemble Tirana beheerst deze traditie en bestaat uit vijf (soms zes) Albanese mannen en één Griekse vrouw. Er wordt in het Albanees en het Grieks gezongen. U kon deze meesters van de polyfonie eerder aan het werk zien in mei 1999 in de (Antwerpse) Singel. De namen van de vertolkers zijn: Irini Qirjako, Niko Vasili, Sezai Kellici, Ylber Gjini, Luan Sula en Dionis Delia.

Indien u geïnteresseerd bent in de historische achtergrond van het Grieks-Albanese grensgebied en de wederzijdse invloeden, dan kunt u in onze rubriek " Achtergrond " een beknopte geschiedenis van Albanië (en Noord-Epirus) vinden.

Vijf professionele Nederlandse musici, die zich uitsluitend op de Griekse muziek hebben toegelegd en bovendien vaak optreden, dat is in een paar woorden gezegd waarvoor Palio-Paréa staat. De groep speelt niet alleen covers, maar ook en vooral hun eigen repertoire; muziek en teksten speciaal voor hen geschreven.

Elk jaar in deze periode zijn er overal Griekse feesten waar het aansnijden van de traditionele "Vasilopita" (Nieuwjaarsgebak) centraal staat. Deze traditie wordt door alle Grieken, zowel in familiekring in Griekenland als in de verschillende Griekse gemeenschappen van de diaspora, in stand gehouden.

De legende van "Aï Vasilis" verhaalt dat Basilius de Grote (ca.330-379), toenmalig Bisschop van Caesarea in oostelijk Klein-Azië, aan de rijken van de stad gevraagd had om goudstukken en sieraden af te staan om ze aan de strenge gouverneur van Cappadocië te schenken. Die was namelijk van plan de stad in te nemen en te plunderen. Zijn oproep vond gehoor en er werd een ware schat ingezameld. De gouverneur, Elvinos genaamd, schaamde zich diep toen de bisschop hem al deze kostbaarheden wou overhandigen. Hij weigerde, uit eerbied voor de bisschop, de geschenken in ontvangst te nemen en liet de stad ongemoeid. Basilius had nu wel het ene probleem opgelost, maar hij had nu een ander: hij stond immers voor de onbegonnen taak om iedereen terug te geven waar hij recht op had. Hij had immers niet bijgehouden wie er precies wat had gegeven. Daarom bedacht hij een ingenieus plan. Hij liet kleine broden bakken en stopte in ieder broodje een deel van de kostbaarheden. De volgende dag, na de misviering, werden de broden uitgedeeld. Als bij wonder vond iedereen in zijn broodje precies terug wat hij gegeven had!

Volgens een andere versie van het verhaal was iedereen gewoon blij met hetgeen hij in zijn broodje vond, ongeacht of het wel dat was wat hij gegeven had. Deze versie is misschien wat minder spectaculair, maar daarom niet minder wonderbaarlijk, zeker als de mensen in die tijd leken op die van vandaag...

"Ayos Vasilios" (Sint-Basilius), die op 1 januari gevierd wordt, heeft dus zijn naam aan de "Vasilopita" gegeven. Op Nieuwjaarsdag, eigenlijk vanaf middernacht op Oudejaarsavond, komt de versgebakken Nieuwjaarscake op tafel en wordt het nieuwe jaar ingeluid. De vrouw des huizes heeft er een muntstukje in verstopt en wie dat muntje in zijn stuk taart terugvindt, is de geluksvogel van het jaar. Het aansnijden en verdelen van de Vasilopita verloopt volgens een vast ritueel. Er worden door het gezinshoofd of patriarch evenveel stukken gesneden als er aanwezigen zijn, plus een paar extra porties voor de Panaya (Onze-Lieve-Vrouw), het huis, de afwezige familieleden, enz... Na het snijden krijgt ieder zijn of haar stuk en er worden wensen uitgesproken. Het snijden en uitdelen gaat in volgorde van belangrijkheid. De Vasilopita symboliseert de welvaart en het succes van de familie in het nieuwe jaar.

Ayos Vasilios is voor de Griekse kinderen wat Sinterklaas voor de westerse kinderen is; hij brengt hen ook nog geschenkjes.

Het Muziekcentrum Dranouter organiseert een Grieks weekend met alles erop en eraan. Het hele weekend lang kunt u zich onderdompelen in Griekse sferen, met aangepaste hapjes en drankjes en de bijbehorende muziek.

Op zaterdagavond zetten ze een heel menu op tafel: ouzo als aperitief, meze als voorgerecht, en een lamsbout "mikrolimano" met in olijfolie en citroen gebakken aardappeltjes. Vergeet niet een plaatsje te laten voor het nagerecht, want dat is Griekse yoghurt met vijgen en honing.

Een kopje koffie toe moet u dan weer op de been brengen voor het optreden van het groepje "Ypsilon", een duo (zanger en bouzouki ) dat onlangs opgericht werd door jonge Grieken uit Limburg. Zanger Dimitris Gounakis heeft ooit samengewerkt met I Ellines. De bouzouki speler is Andreas Serifis .

Op zondagmiddag zou er nog een klein optreden of dansact voorzien worden.

De organisator, 't Folk Muziekcentrum Dranouter, is een "uitloper" van het bekende folkfestival. Men wilde immers de ongedwongen sfeer van het festival bestendigen. En dat doen ze wel heel grondig: zowat elk weekend zijn er wel optredens, voorstellingen, happenings,...

Ter gelegenheid van het Griekse voorzitterschap van de Europese Unie de komende 6 maanden, organiseert de Euro-Helleense Vereniging - in aanwezigheid van de ambassadeurs van Griekenland en Cyprus - een uitzonderlijk Nieuwjaarsconcert. Dit concert is eveneens opgedragen aan Cyprus, het eiland is immers toetredend lid van de EU.

Centrale gaste is de Belgisch-Griekse Ismini Giannakis . Zij werd bij ons geboren en heeft hier ook haar studies volbracht. Deze 32-jarige sopraan heeft reeds op verschillende plaatsen in Europa opgetreden, waaronder de Koninklijke Muntschouwburg, en is een beloftevolle artieste. Samen met Carmen Rotaru aan de piano, zullen werken van Mozart, Verdi, Constantinidis en anderen vertolkt worden.

Yannis Constantinidis (1903-1984) is een Griekse componist en tijdgenoot van Nikos Skalkottas. Beide grote hedendaagse componisten hebben muziek gestudeerd in Berlijn. Constantinidis studeerde er van 1923 tot 1930. Nadien keerde hij terug naar Athene. Zoals bij vele Griekse klassieke componisten werd zijn werk sterk beïnvloed door de Griekse volksmuziek en dansen van de Griekse eilanden.

Hij heeft tevens gewerkt onder het pseudoniem Kostas Yannidis. Na zijn dood, behaalde Marinella in 1998 platina met de opname van een live cd met als titel "I Marinella tragouda kai thymatai" (Marinella zingt en haalt herinneringen op). Op deze cd zingt zij onder meer vijf liederen die door Constantinidis gecomponeerd werden.

Indien u van klassieke muziek met een Grieks tintje houdt, dan kan u volgende maand in Nederland ook nog terecht op twee concerten van de formatie Palmos , met het "Cycle Concert" van Nikos Skalkottas.