De Belgische klarinettist, fluitist, componist Nathan Daems is hard op weg om een bekende naam te worden op de Vlaamse muziekpodia. Hij is dan ook bijzonder actief, met verschillende groepjes. Met het "Nathan Daems Quintet" speelt hij jazz, met het "Antwerp Gipsy-Ska Orchestra" brengt hij Balkanmuziek, met het "Ragini Trio" lonkt hij naar de Indische muziek die hij in jazz-arrangementen giet, en met zijn op-één-na-laatste project, "Black Flower", legt hij zich toe op Ethio-jazz.

Dat laatste is interessant omdat het zijn aanpak illustreert. De Ethio-jazz is een stijl die in de jaren '60 en '70 erg populair was in Ethiopië. Een plaatselijke muzikant, Mulatu Astatke (°1943), vermengde er westerse jazz (en pop, rock, funk en soul) met elementen uit de traditionele muziek van zijn thuisland. Het genre lijkt de laatste tijd aan een revival toe, die op gang kwam nadat de bekende regisseur Jim Jarmusch het gebruikte in zijn film "Broken Flowers" (2005). Op die manier bereikte het ineens een veel breder publiek en het maakte vooral furore bij liefhebbers van dansbare wereldmuziek. Op die manier kwam ook Nathan Daems er mee in aanraking. Hij raakte er meteen door gefascineerd en besloot er zijn eigen ding mee te doen. Dat houdt in dat hij er flarden dub, americana en afrobeat doorheen mengt, in die mate dat hij zelf het resultaat liever niet meer als Ethio-jazz omschreven ziet. De Vlaamse muziekrecensenten lijken zich daar niet al te zeer aan te storen, en het publiek ligt er al helemaal niet van wakker.

Het uitdeinende succes van Ethio-jazz (en zijn derivaten) is allicht toe te schrijven aan de pentatonische toonschalen waarop de traditionele Ethiopische muziek gebaseerd is. Mulalu Astatke is een westers geschoold muzikant en hij heeft bewust geprobeerd om de traditionele elementen te combineren met de twaalftonige westerse muziek zonder daarbij echter de eigenheid van het origineel te verliezen. Dat is min of meer hetzelfde als water en vuur samenvoegen, geen gemakkelijke opgave dus, maar hij lijkt er prima in geslaagd, en het pentatonische karakter komt er luid en duidelijk doorheen. In doorsnee westerse oren klinkt dat erg melancholisch, erg oriëntaals - en dus ook erg exotisch, en dat lijkt een breed publiek aan te spreken.

Nathan Daems heeft daar niet op gewacht om in de ban te raken van de oriëntaalse muziek. Het was eerder omgekeerd. Hij was daar immers al lang door gefascineerd en het was precies daarom dat de Ethio-jazz hem meteen aansprak.

Dat alles vinden we klaarblijkelijk ook terug in zijn nieuwste project, het "Nathan Daems Karsilama Quintet" , dat opgezet is rond de Griekse en Turkse zigeunermuziek. Zoals hij het zelf uitdrukt: "De muziek klinkt door haar Arabische roots heel oriëntaals en is tegelijk heel vurig en biedt een grote vrijheid op het vlak van improvisatie door de invloed van de zigeuners". En het persbericht voegt daar nog aan toe: "Dit repertoire reisde 50 jaar geleden samen met de Turkse migranten naar onze contreien en wordt vandaag op een boeiende en persoonlijke manier geassimileerd door Nathan Daems. [Hij] brengt een repertoire met nieuwe composities en traditionals".

Voor dit project deed hij een beroep op muzikanten waarvan hij naar eigen zeggen "droomt om mee te spelen". Concreet ziet zijn kwintet er als volgt uit:

• Tcha Limberger : viool
• Dimos Vougioukas : accordeon
• Tristan Driessens : outi
• Niki Aleksandrov : percussie
• Nathan Daems : saxofoon, ney , Turkse kaval

De naam van het ensemble, Karsilama Quintet, is allicht vooral gekozen omdat het exotisch klinkt, want het valt niet te verwachten dat ze zich zullen beperken tot de volksdans in 9/8 maat die onder de naam karsilama bekend is, zowel in Turkije als in Griekenland.

De naam is zonder enige twijfel Turks. Het Turkse woord karşılama betekent eigenlijk "onthaal", of ook "compensatie". Het is afgeleid van karşı (de overkant), en als je iemand onthaalt, dan sta je er uiteraard recht tegenover, met het gezicht naar de bezoeker toegekeerd. Dat is ook precies hoe deze dans uitgevoerd wordt, door twee personen die tegenover elkaar staan en kleine pasjes uitvoeren. Dat is in elk geval het basispatroon, er zijn - uiteraard - streekgebonden verschillen.

De karsilama zou ontstaan zijn in het noordwesten van Turkije en daar komt hij ook nog steeds veel voor. Zijn aanwezigheid in Griekenland wordt doorgaans op rekening geschreven van de bevolkingsuitwisseling van 1922. De dans zou dan meegekomen zijn met de Griekse vluchtelingen uit Klein-Azië. Dat is echter niet de enig mogelijke verklaring, want de Griekse καρσιλαμάς wordt vooral gedanst in die delen van Griekenland die ofwel kort bij Klein-Azië liggen, ofwel er van oudsher goede verbindingen mee hadden: Thracië, Cyprus en de meest oostelijk gelegen Egeïsche eilanden bijvoorbeeld. Daar zou hij dus ook gewoon "inheems" kunnen zijn. Er is (in bepaalde streken) trouwens ook een goed-Griekse benaming voor deze dans, namelijk antikristós (αντικρυστός), en dat woord is afgeleid van het Oud-Griekse αντίκρυ dat "tegenover" betekent. Dat zou er dan kunnen op wijzen dat de dans al veel langer in Griekstalige kringen gedanst wordt (anders zou het allicht bij het "vergriekste" leenwoord karsilamas gebleven zijn) en misschien is het zelfs niet overdreven om de oorsprong bij de Oude Grieken te gaan zoeken - een theorie die in Griekenland uiteraard veel aanhangers kent.

Feit is wel dat de dans eigenlijk a-typisch is voor Griekenland, waar de meeste traditionele dansen eigenlijk reidansen zijn. Dat zou dan weer op import kunnen wijzen, maar het kan evengoed een "her-import" zijn.

Niet dat het er allemaal veel toe doet, ook al omdat - zoals gezegd - het niet te verwachten is dat de karsilama (de dans) een belangrijke rol zal spelen in de Karsilama (het project) van Nathan Daems.

Het is dan ook niet om die reden dat we dit project - zij het na enige aarzeling - een plaatsje gaven op onze website over Griekse muziek. De voornaamste reden is dat ook de Griekse accordeonist Dimos Vouyoukas deel uitmaakt van het kwintet, en bovendien zou hij specifiek aan boord gehaald zijn om voor de Griekse invloeden te zorgen. Dat is hem wel toevertrouwd. De man beschikt immers over een diepgaande encyclopedische kennis van de muziek van het Oostelijke-Middellandsezeegebied, de Balkan en alles wat daar in de buurt ligt. Meer nog: hij kan die kennis ook nog communiceren, niet alleen tijdens seminars en workshops naar zijn leerlingen, maar ook gewoon op het podium naar zijn collega's toe. Het zou overigens niet de eerste keer zijn dat hij in een jong groepje gaat meespelen en daar dan spontaan de leiding toegeschoven krijgt.

Dat zal hier misschien iets minder uitgesproken het geval zijn, ten eerste omdat de andere muzikanten zelf ook wel zwaargewichten zijn, en ten tweede omdat ze met z'n allen vier dagen in residentie gaan alvorens het project op het publiek los te laten. Er is dus voldoende tijd om elkaar te vinden.

Het resultaat gaat op zaterdag 6 december in première in Oostende, maar eerst is er nog een avant-première in Antwerpen. De details staan hieronder.

De "Stringless" komen terug naar de Art Base, bijna dag op dag elf maanden na hun eerste geslaagde optredens daar, in februari 2014 .

Dat zal nogal wat mensen blij maken, zowel diegenen die dat eerste optreden meemaakten als diegenen die het gemist hebben.

Want inderdaad, ook wie er de eerste keer bij was, die zal allicht een tweede portie Stringless niet afslaan. De meisjes maakten immers niet alleen indruk met hun uitstekende stemmen en hun verrassende repertoire, maar ook met de professionele en verzorgde presentatie. Ze ondersteunen hun liedjes namelijk met een choreografie die tot in de puntjes afgewerkt is. Het is allemaal eerder discreet - enkele handgebaren of een paar danspasjes - maar dat maakt het er alleen maar sterker op, want het leidt de aandacht niet af van de muziek. En het verloopt allemaal perfect synchroon, wat verraadt dat er hier heel hard aan gewerkt is.

Het voordeel voor ons is dat we kunnen verwijzen naar het stukje dat we toen over deze a capella groep schreven. Dat staat nog steeds op onze februari 2014 maandpagina, en daar kunt u nalezen waar de naam van de groep vandaan komt, wat er zoal in hun repertoire zit, en wat hun drijfveren zijn om polyfonische bewerkingen te maken van niet-polyfonische liedjes.

Daar moet u dan wel kijken naar drie van de zes groepsleden, want ze komen niet allemaal mee naar Brussel. De drie meisjes die wél de reis maken zijn:

• Albena Kutova
• Alexia Chrisomalli
• Vasiliki Alexiou

Net als in februari 2014 - toen ze maar met z'n vijven naar Brussel kwamen - hebben de thuisblijvers ook deze keer een goede reden, en die reden is dezelfde als elf maanden geleden: er zijn namelijk nog meer kleine Stringlesjes op komst ...

Ter compensatie van de "ontbrekende" stemmen zullen de drie dames zich uitzonderlijk van enkele "surrogaat-stemmen" (lees: instrumenten) bedienen. Dat kan interessant worden, vooral voor hun polyfonische bewerkingen van niet-polyfonische liederen. Eerst maken ze een bewerking waar de instrumenten vervangen worden door stemmen, en vervolgens wordt de rol van zo'n stem dan gespeeld door een instrument ...

De Art Base haalt opnieuw Dimitris Mystakidis en Ourania Lampropoulou naar Brussel. We schrijven Lampropoulou met een p, en niet Lambropoulou met een b zoals gewoonlijk, omdat Ourania sedert 2010 in Parijs woont en haar naam op die schrijfwijze in Frankrijk bekend is.

Deze concerten zijn een vervolg op de optredens in mei 2014 . Het thema is namelijk hetzelfde: enerzijds de traditionele plattelandsmuziek van de kusten van Klein-Azië en van het oostelijke Middellandse-Zeegebied, en anderzijds de stadsmuziek zoals die daar aan het begin van de vorige eeuw in alle stedelijke centra te horen was. Dat is natuurlijk wel een zeer uitgebreid repertoire, meer dan uitgebreid genoeg om er tientallen concerten mee te vullen, en het programma zal dus zeker niet hetzelfde zijn als vorige keer.

De muzikale reisleiders zijn wel dezelfde, namelijk:

• Dimitris Mystakidis : zang, gitaar
• Ourania Lampropoulou : santouri

Voor meer uitleg over deze twee zwaargewichten kunnen we dan ook verwijzen naar onze mei 2014 pagina.

Ourania Lampropoulou geeft op zaterdag 10 januari en op zondag 11 januari opnieuw een workshop Rembetiko , die net als vorige keer uit twee delen bestaat. ( Zie elders op deze maandpagina).

Twee muzikanten, een Griekse en een Chileen, komen naar Brussel voor een eenmalig concert in de Art Base. Het zijn:

• Elina Skarpathioti : zang
• Nicolás Miquea : gitaar en zang

In dit concert staat het politieke lied centraal, maar daarom is het nog geen politiek concert. Als deze muzikanten al een boodschap hebben, dan is het vooral deze: het politieke lied is een volwaardige kunstvorm, gebaseerd op het werk van kwalitatief hoogstaande dichters en getalenteerde componisten.

Uiteraard kunnen dergelijke liederen niet los worden gezien van de context waarbinnen ze ontstonden - welke kunstvorm kan dat wel? - en dan is het interessant dat het concert zal putten uit twee bronnen, namelijk Zuid-Amerika en Griekenland. Geografisch konden die nauwelijks verder uit elkaar liggen, maar desondanks zijn er toch ook merkwaardige gelijkenissen. En dat is meteen ook wat de twee muzikanten, die dit concert zullen verzorgen, bij elkaar bracht voor dit project. Aan hun samenwerking is een heel verhaal voorafgegaan.

Elina Skarpathioti (Ελίνα Σκαρπαθιώτη) is Atheense met Kretenzische roots. Ze begon op haar vijfde met pianolessen en dat mondde later uit in een diploma van het Filippos Nakas Conservatorium, plus een diploma muziektheorie van datzelfde gerenommeerde instituut, plus nog enkele diploma's van andere instellingen in Griekenland. Ze zou daarnaast ook een BA economie behaald hebben aan de universiteit van Athene, aangevuld met een graduaat "business administration" van de University of Technology in Sydney (Australië), maar dat hebben we niet bevestigd gekregen. Vast staat wel dat zij piano studeerde aan de Indiana University in Bloomington (USA), en dat ze daar ook nog eens een studie etnomusicologie bovenop deed. Blijkbaar had ze dan nog altijd tijd over, want ze werd aangesteld als assistent-professor muziektheorie, en ze mocht ook studenten begeleiden die zich voorbereidden op opera-voorstellingen.

Daarnaast werd ze ook lid van het "Latin American Popular Music Ensemble", een ensemble dat binnen de Indiana University School of Music actief is. Dat ensemble is bedoeld als een creatieve workshop waar de leerlingen hun theoretische kennis in de praktijk brengen. Die workshop telt mee als onderdeel van het curriculum, onder meer in het kader van de studierichting piano. Het was dus niet zomaar uit verveling dat Elina Skarpathioti er lid van werd, maar het zou wel een beslissende invloed hebben op haar latere carrière, ook al besefte ze dat toen nog niet. Ze wist enkel dat ze behoorlijk onder de indruk was van enkele liederen van de Chileense dichter en songschrijver Victor Jara, die ze met het ensemble aanleerde.

Terug in Griekenland begon ze eerst aan een carrière als klassieke pianiste. Met haar karrenvracht diploma's en de bijbehorende kennis kon ze overal aan de slag, en dat deed ze dan ook.

Zo speelde ze in het symfonisch jeugdorkest van het "Tsakalov Conservatorium" in Ioannina. Dat conservatorium is genoemd naar Athanasios Tsakalov, één van de oprichters van de Filiki Eteria en dus meteen ook een drijvende kracht achter de Onafhankelijkheidsstrijd van 1821. Zoals bekend ligt Ioannina in Epirus, net niet in het uiterste noorden van Griekenland. Dat was lang een achtergebleven gebied, en het conservatorium, samen met het gelijknamige culturele centrum waar het een onderdeel van is, wilde daar wat aan doen.

Aan het andere uiteinde van het land, in het uiterste zuiden, op Kreta, ging Elina Skarpathioti pianoles geven aan het Stedelijk Conservatorium van Iraklio. Ze werd ook lid van het strijkkwartet dat daar deel van uitmaakt. Dat mag raar klinken, want een piano wordt doorgaans niet gestreken, maar dat kwartet - dat bestaat uit docenten van het conservatorium - brengt kamermuziek in al zijn vormen. Strijkers zijn dan niet altijd voldoende, en in dergelijke gevallen vragen ze versterking aan andere collega's, waaronder dus Elina en haar piano.

Ook in Athene werd ze gevraagd, onder meer voor het begeleiden van grote namen uit de Latijns-Amerikaanse klassieke muziek. Ook dat is niet zo raar als het misschien klinkt. Griekenland wordt vaak ten onrechte vereenzelvigd met sirtaki, en op dezelfde manier is - bijvoorbeeld - Brazilië niet alleen samba. Er bestaat in dat deel van de wereld inderdaad ook een bloeiende vorm van westerse klassieke muziek. Die deed er oorspronkelijk haar intrede samen met de Spaanse en Portugese veroveraars en ze is sindsdien uitgegroeid tot een volwaardige en zelfstandige kunstvorm, compleet met allerlei stromingen en vertakkingen. Het continent telt heel wat internationaal gerenommeerde orkesten en er zijn belangrijke solisten die over heel de wereld optreden.

Ze worden ook naar Griekenland uitgenodigd, en dan is het vaak Elina Skarpathioti die aan de piano zit. Zo begeleidde ze onder meer de Cubaanse gitarist en componist Jose Manual Lezcano (in juli 2012) en de Braziliaanse tenor Adriano Pinheiro (in augustus 2012).

Elina Skarpathioti beheerst niet alleen haar piano, ze zingt zelf ook uitstekend, en ze zingt ook graag. Het is dan niet zo raar dat ze haar werkterrein uitbreidde van de klassieke muziek naar de liedkunst. Ze begon bij het Franse chanson, en ze legde de lat al meteen flink hoog: Edith Piaf, Charles Aznavour, Serge Gainsbourg enzovoorts. Ze bewees dat ze bij de tijd was door ook het bekende nummer "Je veux" van Zaz te coveren, een liedje dat in 2010 ook in Griekenland furore had gemaakt. Samen met het Atheense groepje "Parfum Grec" trad Elina op in heel het land.

Het lag dan voor de hand dat iemand als Elina, een Griekse met een achtergrond klassieke muziek en met belangstelling voor kwaltitatief goede liederen, vroeg of laat bij grote Griekse componisten als Manos Hadjidakis en Mikis Theodorakis zou uitkomen. Ze voelde zich bijzonder aangetrokken door de meer "monumentale" werken van Theodorakis. Zo zong ze in 2012 bijvoorbeeld zijn "Epitafios" en zijn "Epifania".

Het is in dat kader dat ze meewerkte aan het digitaliseren van het archief van Mikis Theodorakis, dat hij al een hele tijd geleden wegschonk aan de bibliotheek van het Megaron Mousikis in Athene. Door in dat archief te grasduinen wilde ze zich beter kunnen inwerken in de muziek, en als je dan toch bezig bent, dan kan je de stukken net zo goed even op de scanner leggen, moet ze gedacht hebben.

Tijdens dat inscannen liep ze ook tegen een biografie aan van Victor Jara (1932-1973), de Chileense leraar, dichter en singer-songwriter wiens liederen ze in Amerika had leren kennen. Daarin stond ook te lezen hoe deze man aan zijn eind was gekomen: gearresteerd, gemarteld en vermoord door het regime van dictator Augusto Pinochet.

Het laatste stukje van de puzzel viel op zijn plaats toen ze recent in aanraking kwam met het repertoire van de wereldberoemde Argentijnse zangeres Mercedes Sosa (1935-2009), de "stem van de stemlozen". Ook die kwam in aanvaring met de Argentijnse dictatuur, maar zij bracht het er levend van af, ook al moest ze daarvoor haar land ontvluchten.

Zonder het te willen had Elina Skarpathioti daarmee kennis gemaakt met het werk van twee van de voornaamste en meest populaire vertegenwoordigers van het "Nueva Canción" , een muzikale stroming die in de jaren '60 en '70 van de vorige eeuw in Chili onstond en van daaruit al snel heel Zuid-Amerika en vervolgens Spanje en Portugal veroverde. Het was een reactie op de dominante positie van de Amerikaanse en Europese muziek in Latijns-Amerika, en daarom greep het terug naar de plaatselijke muzikale tradities. Tegelijk was het ook een socio-politieke beweging, die opkwam voor de lagere klassen en daardoor ook in aanvaring kwam met de economische belangen van buitenlandse multinationals en hun plaatselijke vertegenwoordigers. Vandaar ook dat de verschillende dictaturen dit verfoeilijk kwaad met wortel en tak probeerden uit te roeien.

Het is een fascinerende geschiedenis, maar Elina Skarpathioti is muzikante in hart en nieren en ze realiseerde zich dat dit genre niet alleen politiek belangrijk is, maar dat het ook in artistiek opzicht van een uitzonderlijk hoge kwaliteit is, zowel de muziek als de teksten. Dat was voor haar een openbaring, en daarmee was de trein vertrokken.

Ze begon zich in het Nueva Canción te verdiepen en kreeg daarbij de enthousiaste steun van de Latijns-Amerikaanse muzikanten waar ze al mee samengewerkt had. Zo gaf ze in juli 2013 een concert in Barcelona, samen met de eerder genoemde Cubaanse gitarist José Lezcano. Later speelden ze hetzelfde concert in Iraklio op Kreta. Enkele maanden later, in september, kwam ze met een meer uitgebreid repertoire, waarin ook liederen uit Peru en Cuba opgenomen waren, begeleid door twee of drie Argentijnse muzikanten. Ze begonnen met een reeks van zes (!) concerten in Iraklio, gevolgd door een heleboel optredens in Athene, van oktober tot december 2013.

Eén daarvan was een benefietoptreden als steunbetuiging aan de ERT. Zoals bekend werd deze staatszender van de ene dag op de andere opgedoekt door de toenmalige eerste minister Samaras, maar de werknemers weigerden zich daar bij neer te leggen en bleven gewoon uitzenden. Net als vroeger programmeerden ze ook nu nog veel muziek, zij het dat ze daarvoor afhingen van sympathiserende muzikanten die niet bang waren om op de "zwarte lijst" van de regering te komen.

In april 2014 stond Elina dan op een podium in Belo Horizonte, in Brazilië. Daar presenteerde ze dan wel een programma onder de titel ... "À Moda Grega", met liederen van onder andere Manos Hadjidakis en Mikis Theodorakis. Ze werd daarbij begeleid door ... plaatselijke muzikanten. Het was overigens niet al Grieks wat er de klok sloeg. Ze zong er ook enkele nummers die speciaal voor haar geschreven waren door Makely Ka. Deze Braziliaanse componist, zanger en muzikant (°1975) had in de zomer van 2013 enkele optredens in Griekenland gegeven en daar was het Elina geweest die hem begeleidde. Ze waren aan de praat geraakt en merkten dat ze in veel opzichten op dezelfde golflengte zaten. Het gevolg was een hechte vriendschap - en allicht had hij ook wat deuren geopend voor haar optreden in zijn thuisland.

De Braziliaanse pers besteedde er nogal wat aandacht aan. Ze meldden dat Elina van Kreta afkomstig is ("het vaderland van bekende muzikanten als Psarantonis"), en Theodorakis situeerden ze ten behoeve van hun lezers als "de auteur van Zorba, o grego".

Het is interessant dat ze Elina omschreven als "zangeres, pianiste en journaliste", want ook dat laatste is correct. Ze schrijft inderdaad regelmatig voor Griekse kranten, meestal over onderwerpen die met Latijns-Amerika te maken hebben. Het hoeft dan niet altijd muziek te zijn, want in mei 2014 was ze opnieuw (of nog) in Brazilië voor een reportage over dat land in het kader van de Mundial. De Griekse ploeg zou daar immers gaan spelen en de krant "Kathimerini" had haar gevraagd om eventuele supporters wegwijs te maken in Braziliaanse toestanden.

Toch schrijft ze bij voorkeur over muziek. In oktober 2014 deed ze voor de krant "Avgi" een interview met de Braziliaanse cellist en componist Jacques Morelenbaum (°1954), naar aanleiding van een reeks optredens van hem en zijn echtgenote Paula in de Half Note Club in Athene. Aan haar vragen is duidelijk te merken dat ze weet waar ze het over heeft, iets wat niet altijd vanzelfsprekend is bij (onder meer) Griekse muziekjournalisten. Maar Elina houdt nu eenmaal niet van half werk en ze had haar huiswerk gemaakt.

Het was overigens niet haar eerste uitstapje in de wereld van de jazz. Goed tien jaar eerder had ze zich, in het kader van haar pianostudies, gebogen over het werk van de Amerikaanse pianist, contrabassist en componist Charles Mingus (1922-1979). Het is algemeen geweten dat die zich vooral had laten inspireren door Duke Ellington (onder andere omdat Mingus dat zelf altijd zei), maar Elina zocht uit welke invloeden er precies waren en schreef daar dan meteen ook maar een artikel over, dat aanvaard en gepubliceerd werd in het vakblad "Polyphonia".

Toch blijft haar voorkeur tegenwoordig uitgaan naar het "Nueva Canción", maar ook daar verlegt ze haar grenzen. In augustus 2014, pas teruggekeerd uit Brazilië, trad ze op met de Braziliaanse gitarist Robertinho de Paula. Op het programma stond nu ook samba, bossa nova, Música Popular Brasileira, Clube da Esquina - allemaal varianten die van elkaar verschillen maar die ook gelijkenissen vertonen, zodat er geen scherpe lijnen te trekken zijn.

Ergens in de tweede helft van 2014 trok ze naar Berlijn. Daar ontmoette ze de Chileense singer-songwriter, dichter en gitarist Nicolás Rodrigo Miquea (° Talcahuano 1981). Op zijn dertiende (in 1994) publiceerde hij zijn eerste dichtbundel. Later studeerde hij muziek in Valparaíso (Chili) en aan de "Eastman School of Music" in Rochester (New York). Vervolgens zette hij zijn studies verder in Duitsland, aan de "Musikhochschule Franz Liszt" in Weimar, en tenslotte aan de "Hochschule für Musik und Theater" in Rostock. Daar zette hij in september 2013 een voorlopig punt achter zijn opleiding. Die was hij begonnen als klassieke muzikant maar hij was geëindigd bij zijn Chileense erfgoed. Onderweg heeft hij prijzen, beurzen en onderscheidingen bij de vleet verzameld, en hij heeft een paar eigen cd's uitgebracht waarin hij zijn muzikale ideeën vorm geeft.

Tijdens zijn studies in Duitsland werkte hij mee aan een hele reeks concerten en festivals, vaak met een uitgesproken benefietkarakter, soms ook min of meer politiek getint. Zo nam hij in september 2013 deel aan een hommage aan de Chileense president Salvador Allende in Berlijn, naar aanleiding van de veertigste verjaardag van diens gewelddadige dood in 1973.

Een jaar later, in november 2014, werkte hij mee aan een festivalletje van een plaatselijke radiozender "multicult.fm", en daar stond hij samen op het podium met ... Elina Skarpathioti.

Het is (ons) (nog) niet bekend hoe Elina in Berlijn terechtkwam, maar het heeft er allicht mee te maken dat er daar een grote internationale gemeenschap aanwezig is, waarin de Latijns-Amerikaanse landen sterk vertegenwoordigd zijn. Er zijn ook nogal wat Zuid-Europeanen neergestreken, uit Griekenland maar ook uit Spanje en Portugal. Uiteraard wordt er daar stevig aan politiek gedaan, waarbij allerlei groeperingen ter linkerzijde van extreem-rechts een grote rol spelen.

Het lijkt er op dat Elina Skarpathioti hier een nieuwe stap heeft gezet in haar speurtocht naar de wortels van het "Nueva Canción". Tot dan toe had ze het verschijnsel in de eerste plaats benaderd als een professionele muzikante. De sociale context had haar uiteraard niet onberoerd gelaten maar ze had toch vooral oog gehad voor de artistieke kwaliteiten van het genre. Dat aspect speelt nog steeds een voorname rol in het concert dat ze samen met Nicolás Miquea in Brussel zal geven, maar er is meer. Zoals het aangekondigd staat op de website van de Art Base: "Their aim is to present this highly artistic repertoire, sometimes introvert and sometimes more outspoken, with the affinities between the music and poetry of Latin America and Greece, and even bring up the similarities of the political struggles of these people then and now."

Dat laatste zinnetje is belangrijk. Het is inderdaad overduidelijk dat er overeenkomsten zijn tussen de politieke situatie van "toen", maar het lijkt wat vergezocht om dat te willen doortrekken tot het "nu". Toch is het dat niet.

Om bij "toen" te beginnen: het "Nueva Canción" ontstond in de jaren '60 en '70 als rechtstreeks gevolg van de verschillende dictaturen die in Zuid-Amerika welig tierden, en ook Griekenland had in die periode zijn eigen dictatuur, het Kolonelsregime, dat van 1967 tot 1974 het land regeerde.

De overeenkomsten gaan nog dieper dan dat. Al deze dictators waren weliswaar "producten van eigen bodem" maar achter de schermen werden ze ijverig gemanipuleerd door buitenlandse (lees: Amerikaanse) belangen. Het instrument voor deze manipulatie was de Amerikaanse inlichtingendienst CIA, maar in Zuid-Amerika handelde die op bevel van het Witte Huis, in Griekenland lijkt het er op dat ze min of meer op eigen houtje bezig geweest zijn. Er zaten immers heel wat Grieks-Amerikanen bij de CIA, ook aan de top (onder meer Thomas Karamessines, de man die de leiding had over de operatie om Salvador Allende in Chili uit het zadel te lichten), en er waren anderzijds nogal wat Grieks-Amerikaanse miljonairs met grote zakenbelangen in Griekenland en met goede connecties in de Verenigde Staten. Wat er ook van zij, zowat heel Griekenland is er rotsvast van overtuigd dat de CIA ook bij hen achter de militaire staatsgreep zat. Het regime had in elk geval openlijk de steun van de Verenigde Staten.

De volgende vaststelling is dan dat deze manipulatie bedoeld was om de zakelijke belangen van invloedrijke ondernemers te beschermen. Deze "belangen" waren gebaseerd op uitbuiting, zowel van de natuurlijke rijkdommen als van de bevolking, en men moet dan geen "rooie rakker" zijn om dergelijke uitwassen van het kapitalisme te veroordelen. Dat neemt niet weg dat de steun aan de rechtse dictators aan het Amerikaanse publiek verkocht werd als een strijd tegen het oprukkende communisme. Ook de Griekse Kolonels beweerden dat zij "op het nippertje" een communistische staatsgreep hadden kunnen verijdelen, maar de "tien vrachtwagens vol bewijzen", die ze daarvoor beweerden te hebben, zijn nooit voorgereden.

Tot zover de gelijkenissen van "toen", maar hoe zit het dan met het "nu" ? Tegenwoordig zijn de dictators wel weer opgeborgen, maar ze zijn vervangen door regeringen die hun bevelen evengoed van buitenaf krijgen. Zo doet de Griekse regering van Samaras bijvoorbeeld niet veel meer dan de richtlijnen van de troika in wetteksten gieten. Die worden dan vervolgens door het parlement "goedgekeurd", maar dat is enkel een schijnvertoning. Die richtlijnen zijn niet bedoeld om het land er weer bovenop te helpen, maar integendeel om de economie volledig te ontmantelen - of als ze daar al niet uitdrukkelijk voor bedoeld zijn, dan hebben ze toch minstens dat gevolg. Het resultaat is een nooit geziene economische, sociale en politieke puinhoop. En de enige die daar wel bij vaart, dat is de Duitse economie. Het invloedrijke Duitse weekblad Der Spiegel publiceerde recent (op 24.11.2014) nog een artikel dat de massale uitbuiting daar aan de kaak stelde. In Duitsland zijn er bijna twee miljoen mensen die voor minder dan vijf euro per uur werken, schreef het blad, en daar zal ook het minimumloon (dat pas op 1.1.2015 van kracht werd) niets aan veranderen, want "Hungerlöhner stützen die deutsche Wirtschaft". Der Spiegel is wel van linkse signatuur maar opnieuw moet men geen rabiate marxist zijn om die uitbuiting af te keuren.

Die hongerloners worden dan wel vooral gerecruteerd uit de "nieuwe" Europese landen, zoals Polen, maar Duitsland vist daarnaast ook actief in de vijver van hooggeschoolden in de Zuid-Europese landen, die in eigen land geen enkel uitzicht op werk hebben. Ze leren snel Duits en kunnen dus actief aan de slag, ook in kennisjobs. Ook zij stellen dan geen al te hoge eisen, met als gevolg dat ook in die sectoren de lonen onder druk staan, wat dan uiteraard de Duitse (export)economie ten goede komt. Op die manier is er de laatste jaren een aanzienlijke immigratiegolf op gang gekomen, onder meer vanuit Portugal, Spanje en Griekenland. Moet men dan een cynicus zijn om te denken dat de economische ontmanteling van die landen wel degelijk bewust nagestreefd werd en wordt? In Griekenland is Angela Merkel in elk geval niet bepaald populair.

Wie dan, zoals Elina Skarpathioti, in een multi-culturele smeltkroes als Berlijn terechtkomt, die wordt daar uiteraard met de neus bovenop gedrukt, bovenop al die kromme situaties. Daar zit namelijk iedereen bij elkaar, zowel de "hongerloners" als de "kennismigranten". En dat is dan nog niet alles. Een artikel in "Die Welt" van december 2012 vestigde de aandacht op nog een ander verschijnsel. Rijke Spanjaarden en Grieken kopen namelijk de Berlijnse immobiliënmarkt leeg. Ze zijn daarbij weinig kritisch (soms gaan ze zelfs niet ter plaatse kijken wat ze kopen), en ze leggen vaak de volledige aankoopprijs in contanten op tafel. Ze zien het duidelijk als een veilige belegging - en nog een goede ook, want ook de huurprijzen stijgen voortdurend, dus een hoog rendement is verzekerd. Sommigen kopen iets om er hun studerende kinderen in onder te brengen, zodat ze geen kamer hoeven te huren.

Het zal duidelijk zijn dat deze rijken op deze manier hun zwart geld buiten bereik van hun plaatselijke fiscus willen houden, terwijl er anderzijds miljoenen gewone landgenoten zijn die al jarenlang zonder werk (en dus zonder inkomsten) zitten, en die niet veel anders kunnen doen dan hopen dat de crisis voorbij zal zijn tegen de tijd dat ze door hun spaargeld heen zullen zitten. Opnieuw: niet alleen rabiate leninisten zullen het hier moeilijk mee hebben.

Uit de activiteiten van Elina Skarpathioti als journaliste zal duidelijk zijn dat ze geen uitgesproken politieke voorkeur heeft (ze schreef zowel voor de "Kathimerini", zowat de officieuze spreekbuis van de regering, als voor de "Avgi", die ostentatief links is), maar dat belette niet dat de politieke en sociale context van het "Nueva Canción" voor haar blijkbaar veel meer tastbaar is geworden tijdens haar verblijf in Berlijn.

Mogelijk zijn de eerste kiemen voor dit (al dan niet recent verworven) inzicht gelegd tijdens haar eerder genoemde optreden voor de ERT, in oktober 2013. Het was Elina Skarpathioti toen opgevallen dat "haar" Nueva Canción liederen voor heel wat bijval en ontroering hadden gezorgd bij het personeel. Die respons heeft blijkbaar een diepe indruk gemaakt op haar. En het zal haar allicht ook nog meer aan het denken gezet hebben toen enkele dagen later de oproerpolitie binnenviel in de bezette gebouwen van de ERT en deze met veel machtsvertoon ontruimde.

In dat opzicht stond het al geruime tijd in de sterren geschreven dat zij vroeg of laat ook op het podium aandacht zou gaan besteden aan de sociale context van die liederen waar ze als muzikante zoveel bewondering voor heeft. Haar verblijf in Berlijn, en vooral haar ontmoeting met Nicolás Miquea daar, was dan niet meer dan een katalysator.

Toen zij dit concert inplanden voor 17 januari konden zij niet weten dat er amper een week nadien, op 25 januari, vervroegde verkiezingen zouden plaatsvinden in Griekenland. Net als in 1967 wijst alles op een overwinning voor een linkse partij, en net als toen worden alle middelen uit de kast gehaald om dat te verhinderen. De Europese politici (met de Duitsers op kop) voorspellen doemscenario's en de Europese pers bestempelt de gedoodverfde winnaar braafjes als "extreem links". Het is allemaal zo "déjà vu" voor wie ook maar een beetje vertrouwd is met de Zuid-Amerikaanse strategie van de CIA. Alleen een militaire staatsgreep lijkt nog niet aan de orde. Maar toen we de laatste hand legden aan dit artikel (op 5.1.2015) liep wel het bericht binnen dat in Griekenland het leger gemobiliseerd werd, kwestie van "op alles voorbereid te zijn". Bedoeld was dan wel - althans officieel - niet het "rode" maar wel het "witte gevaar", zijnde het winteroffensief dat inderdaad Griekenland momenteel in de ban houdt. Wordt vervolgd?

In de marge van haar concerten met Dimitris Mystakidis (zie hoger ) zal Ourania Lampropoulou een workshop geven over de rembetika uit de periode tussen de twee wereldoorlogen.

Deze workshop wordt twee keer gegeven, op zaterdag en op zondag. Hij is niet alleen bedoeld voor muzikanten maar ook voor zangers, en dan zowel voor diegenen die zich al met de rembetika bezighouden als voor zij die plannen in die richting hebben.

Op de website van de Art Base (zie onder) vindt u een vrij gedetailleerd overzicht van hetgeen er op het programma staat.

Let op: voor de sessie van zaterdag moet u niet in de Art Base zelf zijn, het juiste adres staat hieronder. Die van zondag is wel op de gewone locatie.

Elke sessie duurt drie uur.

De Griekse muzikante Chrysa Karaïskou (Χρύσα Καραΐσκου) liet zich een eerste keer in de Art Base opmerken toen zij in november 2012 de kanonaki speelde tijdens de concerten van het Merak Ensemble. Nadien, in juli 2014 , stond ze daar onopvallend achter de bar tijdens het optreden van Agathonas Iakovidis . De meeste bezoekers zouden haar allicht niet opgemerkt hebben, als Agathonas haar niet op het podium had geroepen om een liedje te zingen. Toen bleek overduidelijk dat dit geen serveerster was die toevallig ook nog wat kan zingen, maar integendeel een geschoolde en getalenteerde zangeres die toevallig drankjes uitschonk, ter vervanging van haar vriendin die daar normaal de dorstigen laaft.

Nadien bleek hoe dat kwam. Net als veel van haar landgenoten zag Chrysa Karaïskou het in Griekenland niet meer zitten en ze verhuisde naar Brussel, in de hoop daar een betere toekomst te kunnen uitbouwen. Dat lijkt redelijk te lukken, maar toch vond de Art Base haar bereid om bij hen een aantal workshops te komen geven.

Er zijn twee reeksen van acht voorzien, die min of meer parallel lopen:

• Tijdens een eerste reeks workshops - acht keer 90 minuten - zullen de deelnemers onder haar leiding niet alleen de liederen van Klein-Azië en Centraal-Griekenland bestuderen, maar ook die van de rembetika , met focus op de polyfonie.
• Tijdens een tweede reeks - eveneens acht keer anderhalf uur - komt dan het hele makam -systeem aan bod, de bouwstenen van de oosterse muziek, zeg maar. De reeks loopt van de Ottomaanse muziek tot aan de Griekse traditionele muziek.

Chrysa Karaiskou is daar de geknipte persoon voor. Zij staat te boek als een jong (°1986) en veelbelovend talent met een gedegen opleiding achter de rug. Zo behaalde ze een diploma aan het departement traditionele muziek van de gerenommeerde universiteit van Epirus en dat vulde ze aan met een hele reeks cursussen en workshops.

In het rijtje van haar leermeesters vinden we onder meer Apostolos (Tolis) Tsardakas en Evgenios Voulgaris, bij ons o.a. bekend van hun optredens met Apsilies in april 2011 . Ze zijn allebei docent aan de universiteit van Epirus in Arta, waar Chrysa Karaïskou zich specialiseerde in kanonaki .

Zij ging ook in de leer bij Ömer Erdoğdular en diens zoon Ahmet Erdoğdular die haar inwijdden in de finesses van de Ottomaanse traditionele muziek, en Göksel Baktagir (in april 2006 in Gent met het Turks-Israëlische ensemble 'Yahudije') bracht haar de kneepjes van kanonaki bij zoals die in Turkije gespeeld wordt.

Bovenop dat alles kan ze ook uitstekend dansen. Toen ze nog in Griekenland woonde gaf ze trouwens dansles bij verschillende verenigingen. Ze beperkte zich daarbij niet tot de dansen van Griekenland zelf, maar ook daar keek ze over de grenzen heen, vooral dan richting Klein-Azië.

Zoals hoger gezegd is Chrysa Karaïskou recent in Brussel neergestreken en het was dan eigenlijk voorspelbaar dat dit niet zonder gevolgen zou blijven voor het muzikale leven van de Belgische hoofdstad.

Er ontstonden al minstens twee nieuwe groepjes. Wat verder naar onderen op deze pagina leest u meer over één van beide, maar hier hebben we het over het eerste optreden van het andere groepje. Dat werd "Modal Trio" gedoopt en het bestaat uit vertrouwde gezichten:

• Chrysa Karaïskou : zang en kanonaki
• Dimos Vougioukas : accordeon
• Benjamin Clement : gitaar

Zij brengen een repertoire dat bestaat uit traditionele Griekse muziek: van de eilanden, maar ook uit Thracië, Macedonië, Klein-Azië en centraal Griekenland. Het programma wordt dan ook aangekondigd als " a musical trip to Greek tradition ".

De komst van Chrysa Karaïskou naar Brussel resulteerde niet alleen in een reeks workshops en al minstens één nieuw groepje , maar het bracht ook nieuw leven in een bestaande brouwerij. Er is immers een tijd geweest dat het rembetiko -groepje Vinylio niet weg te denken was uit onze Agenda , maar de vlam leek er de laatste tijd toch wel een beetje uit. Nu nemen ze de draad (en de instrumenten) weer op, in een licht gewijzigde samenstelling:

• Giannis Sarris : bouzouki , zang.
• Chrysa Karaïskou : kanonaki , zang
• Renaud Dardenne : gitaar

Het repertoire blijft hetzelfde als vroeger, gesprokkeld uit de onuitputtelijke bron van de rembetika . Met Chrysa Karaïskou en haar kanonaki aan boord zullen er allicht wel wat meer oosterse klanken te horen zijn, en zal het dus af en toe de richting van de smyrneïka uitgaan.

Een recital met klassieke muziek is beslist geen uitzondering op deze website over "Griekse muziek". Wij definiëren "Griekse muziek" immers als "muziek geschreven door Grieken". De nationaliteit van de uitvoerder(s) doet er dan niet toe.

We nemen dit specifieke recital dan ook niet op omdat Yiannis Giagourtás , de klassieke gitarist die dit recital zal verzorgen, een Griek is, maar wel omdat er blijkbaar muziek van Griekse componisten op het programma staat. Volgens de perstekst zal hij immers "stukken ten gehore brengen van onder andere Theodorakis, Ginastera, Regondi en Rodrigo". De drie laatsten zijn dan wel respectievelijk een Argentijn, een Italiaan en een Spanjaard, maar Mikis Theodorakis is ontegensprekelijk een Griek. En op het repertoire van Giagourtás staat ook werk van Giorgos Koumendakis (°1959) en Kyriakos Tzortzinakis (1950-1989), misschien vallen die wel binnen de rubriek "onder andere" van de perstekst. We wilden dit recital toch maar het voordeel van de twijfel gunnen.

Yiannis Giagourtas (Γιάννης Γιαγουρτάς) werd in 1981 geboren in Alexandroupoli, in het uiterste noord-oosten van Griekenland, amper 40 km verwijderd van de grens met Turkije. Het was daar ook dat hij zijn studies klassieke gitaar begon, aan het plaatselijke conservatorium. Later zette hij die verder aan het conservatorium van Thessaloniki en eindigde aan het bekende "Odeon Athenaeum" in Athene. Tussendoor behaalde hij ook nog een diploma van de faculteit "Accounting and Finance" van de Technische Hogeschool in Serres.

Toch besloot hij verder te gaan in de klassieke muziek. Dus trok hij naar de Academia Chigiana in Siena (Italië), daar deed hij een "Master of Music in Performance" van het DIT College of Music and Drama in Dublin (Ierland) bovenop, en hij rondde af met een master van het Koninklijk Conservatorium in Den Haag.

Dat was in 2013, en hij is voorlopig niet van plan om daar weg te gaan. Toen hij in 2011 besloot om naar Den Haag te gaan studeren, was dat vooral om praktische redenen, zoals de internationale reputatie, maar ook de centrale ligging in West-Europa. Dat bood meer kansen op werk, dacht hij, en dat was niet onbelangrijk want sinds hij in 2009 uit Griekenland wegging, was er daar de crisis losgebarsten en dan is cultuur één van de eerste slachtoffers. Maar hij is Den Haag ook steeds meer gaan appreciëren naarmate hij er langer woont, zegt hij. De voornaamste reden? "De mensen houden er van (klassieke) muziek".

Van zijn kant heeft hij gemerkt dat de klassieke muziek van Griekse componisten nog steeds onderbelicht is in het buitenland. Dat vindt hij jammer, want hij voelt zich dan wel in de eerste plaats wereldburger maar hij is en blijft toch een Griek, en "wij moeten ons helemaal niet schamen" als het op klassieke muziek aankomt, zegt hij. Met zijn recitals wil hij daar wat aan doen, vandaar dat hij er zo vaak mogelijk werk van Griekse componisten in opneemt.

Eén werk dat deze keer niet zal te horen zijn is één van de pakweg 250 composities van Theodore Antoniou, een werk dat speciaal voor Yiannis Giagourtas geschreven werd. Dat is immers een concert voor gitaar en strijkkwartet, en dat laatste zal er in de Regentenkamer (deze keer) niet bij zijn.

Het is wel het vermelden waard, want Antoniou (°1935) is een componist en dirigent van wereldformaat. Hij gaf en geeft les aan een hele reeks Amerikaanse, Duitse en Griekse universiteiten, en hij is ook al sinds 1989 de voorzitter van de "Enosi Ellinon Mousourgon", de vereniging van Griekse componisten. Ook zijn voorgangers op die stoel waren zwaargewichten, waarvan Manolis Kalomiris allicht de meest bekende zal zijn. Het is dan niet niks als iemand als hij een werk schrijft voor een jonge, nog relatief onbekende gitarist. Hij heeft de lat ook meteen maar erg hoog gelegd. Volgens Giagourtakis is dit werk één van de moeilijkste en meest veeleisende stukken die hij ooit heeft ingestudeerd ...

De Griekse dansgroep Kalitsa werd boven de doopvont gehouden op 12 maart 1990. De belangstelling was groot en al in 1994 werd beslist om de activiteiten onder te brengen in een vzw , die " Kapa " genoemd werd. Beide namen verwijzen naar de stichtster, Kalitsa Pantazis , die nog steeds bezielster en voorzitster is, maar inmiddels bijgestaan wordt door een heel team. Zij is trouwens een schoolvoorbeeld van appels die niet ver van bomen vallen, want met haar dansgroep zette zij het initiatief verder van haar vader Nikos Pantazis . Die had in Antwerpen een restaurantje maar vond desondanks nog de tijd om her en der Griekse danslessen te gaan geven, tot in het verre Limburg toe. Hij begon daar al mee in 1964.

Een eenvoudig rekensommetje leert dat een vereniging, die opgericht werd in 1990, er in 2015 een eerste kwart eeuw heeft opzitten. Met andere woorden, 2015 is een jubileumjaar voor Kapa , en dat jaar wordt met het nodige feestgedruis ingezet op 31 januari.

Eerst is er een algemene vergadering, die uiteraard enkel bedoeld is voor de leden, maar daarna gaan de deuren open en is iedereen welkom.

Rond 19u30 wordt de vasilopita aangesneden (het traditionele Griekse nieuwjaarsgebak). Dat gaat gepaard met een kleine receptie, waar ook het programma van het jubileumjaar zal voorgesteld worden.

Aansluitend, rond 20u30, begint er dan een dansavond. De live-muziek zal daarbij verzorgd worden door Nikos Gounakis , de bekende Kretenzische lyra-speler, en zijn muzikanten. Dat wordt door "dj Kalitsa " aangevuld met muziek uit alle streken van Griekenland.

Zoals hoger gezegd leidde de recente komst van Chrysa Karaïskou naar de Belgische hoofdstad al minstens tot het ontstaan van twee nieuwe groepjes, plus een nieuw elan voor het bestaande groepje Vinylio.

Eén van de twee nieuwe groepjes heet eenvoudigweg "Trio Aman" en het zal dan meteen duidelijk zijn dat hun repertoire bestaat uit smyrneïka , de stadsmuziek van Klein-Azië die samen met de vluchtelingen naar Griekenland kwam in de nasleep van de Megali Katrastrofi van 1922.

Dit "Trio Aman" bestaat uit:

• Margarita Dakou : viool
• Giotis Damianidis : gitaar
• Chrysa Karaïskou : kanonaki , zang

Ook Giotis Damianidis (Γιώτης Δαμιανίδης) woont en werkt tegenwoordig in Brussel (vandaar ook dat we zijn naam "à la Belge" transcriberen, anders zouden we het bij "Yotis" houden), maar hij groeide op in Thessaloniki. Hij studeerde daar ook aan het conservatorium en hij speelde elektrische gitaar in een hele reeks plaatselijke groepjes, vooral rock en blues. Nadien ging hij naar Rotterdam, waar hij jazzgitaar studeerde aan het Codarts en vervolgens kwam hij naar Brussel om er zijn studies af te ronden aan het Koninklijk Conservatorium.

Ook in Brussel speelde hij in allerlei groepjes - in minstens acht verschillende, zonder het "Trio Aman" mee te rekenen. De meeste daarvan zijn actief in de hoek van de jazz, maar andere doen aan afro beat, fusion , funk en rock. Met één van die groepjes, "Zoula" genaamd, speelde Damianidis dan toch rembetika . Het zal niet verbazen dat Giannis Sarris daar de bouzouki bedient, ook die is immers uiterst actief in de Brusselse muziekscène, onder andere in Vinylio.

Over Chrysa (of Chryssa) Karaïskou leest u elders op deze pagina meer.

Over de violiste Margarita Dakou hebben we (nog) geen informatie.