Sokrátis Málamas (Σωκράτης Μάλαμας) zou je kunnen omschrijven als een zanger-gitarist die zijn liedjes zelf schrijft. Zo zijn er natuurlijk meer, ook in Griekenland, maar hij wordt wel beschouwd als één van de belangrijkste vertegenwoordigers van het genre.

Hij begon gewoon als gitarist in allerlei "kentra" (nachtclubs). Na een tijdje begon hij zelf te schrijven en toen hij wat materiaal bij elkaar had ging hij bij de platenmaatschappijen aankloppen. Die zagen er geen brood in en hij wou het eigenlijk al opgeven. Toen hoorde Nikos Papazoglou hem bezig en diens reactie was kort en krachtig: "de studio in en opnemen!". En zo verscheen in 1989 de eerste plaat van Malamas.

Verschillende van zijn liedjes zijn intussen gaan behoren tot wat je het culturele erfgoed van de Grieken zou kunnen beschouwen.

Op deze reeks concerten treedt Sokratis Malamas op met de volgende bezetting:

• Sokrátis Málamas, zang en gitaar
• Maria Loúka, zang
• Dimítris Anagnostópoulos, bouzouki en gitaar
• Damien (Damianós) Dudu, viool
• Níkos Paraoulákis, ney (Perzische rietfluit)
• Yánnis Papatriandafýllou, contrabas

Over Sokratis Malamas valt uiteraard nog veel meer te vertellen. Nog net op tijd hebben we voor u een biografie klaargestoomd.

Tot nader order is het lijstje van optredens hieronder compleet.

Deze interculturele avond, georganiseerd door het Centre Hellénique et Interculturel de Bruxelles (Elliniko Kentro) , wordt opgeluisterd met Griekse livemuziek.

Zoals gewoonlijk krijgt u een demonstratie van de dansgroep van het centrum, maar u kunt er zelf ook dansen. Bovendien zijn er Griekse mezedes en wijnen te verkrijgen.

Dit concert met nazit in het theatercafé biedt u een Compleet Middagje Uit.

Het programma heet " Randevou " en wordt gespeeld door het trio Palio-Paréa aangevuld met gastspeler Takis Sideris. (Zie ook onze september-pagina ).

De Nederlandse omroep Concertzender besteedt vrij veel aandacht aan wereldmuziek. Op vrijdag is zelfs de hele avond, van 18u tot middernacht, hieraan gewijd. Achtereenvolgens hoort u verschillende programma's, onder andere een actualiteitenrubriek. Enkele van die programma's worden de woensdag nadien herhaald.

Eén van de programma's heet Metamorfosen. Daarin krijgt u niet alleen veel muziek maar ook uitleg over de herkomst, geschiedenis, stijlen e.d. van die muziek.

Deze keer is de uitzending gewijd aan de rembetika .U weet wel: de muziek van de marginalen die in de Griekse steden van het begin van de twintigste eeuw de eindjes aan elkaar probeerden te knopen, de muziek die later in gekuiste vorm door de burgerij geadopteerd werd, de muziek waarvan de populariteit omgekeerd evenredig lijkt met de voorspoed in Griekenland. Alsof de rembetika de Grieken hun miserie deed vergeten tijdens perioden van oorlog en dictatuur. Of misschien is het niet alsof ?

Eerder, in september , was er al een uitzending over de muziek van Noord-Griekenland. Wie deze gemist heeft kan misschien nog terecht op de website van de Concertzender (zie onder).

Later, in november , volgt er dan nog een uitzending over de endechna , het artistieke of kunstlied.

De samensteller is telkens Marcel Blok .

Het Festival Voix de Femmes is een Franstalig festival met Luik (Liège) als thuisbasis. Het festival is reeds aan haar zevende editie toe. Het programmeert veel muziek, theater en dans waarbij uitsluitend vrouwelijke artiesten de hoofdrol spelen. Maar het festival heeft meer te bieden dan kunst en cultuur.

Voix de Femmes (Vrouwenstemmen) 2005 geeft negen dagen lang vrouwen uit verschillende culturen een stem, en die stem klinkt niet alleen op muzikaal gebied. Naast podiumkunsten en concerten zitten er tentoonstellingen, workshops, ontmoetingen en lezingen in het aanbod. Stuk voor stuk evenementen die worden naar voor gebracht door bewogen vrouwen met een boodschap, door kunstenaressen met een politiek, sociaal of maatschappelijk engagement.

Het festival gaat van start op vrijdag 28 oktober en het loopt tot zaterdag 5 november in drie steden: Luik (Liège), Brussel en Antwerpen.

Zoals gebruikelijk lichten we er voor u de Griekse deelneemsters uit en dat zijn:

Nena Venetsanou , die het festival in Brussel mag openen, met haar programma Café Greco op zaterdag 29 oktober en Martha Frintzila op vrijdag 4 november met een programma rond Rembetiko. Over dit laatste optreden vindt u meer gegevens op onze november-pagina .

Dat Nena Venetsanou een geëngageerde vrouw is, dat wisten lezers van onze site natuurlijk al langer. Desgewenst leest u er maar even onze biografie van Nena Venetsanou op na. En dat zij stem heeft, dat staat als een paal boven water.

In haar programma Café Greco heeft Nena Venetsanou vier andere dames uitgenodigd die samen met haar liederen zullen vertolken over ballingschap. Het zijn zangeressen en instrumentalistes met verschillende culturele achtergronden, die alle vier - om diverse redenenen - hun land van oorsprong hebben verlaten om elders een nieuw leven op te bouwen. Niet uit zwakte, maar vaak precies om hun boodschap beter te kunnen uitdragen.

Deze vrouwen zijn:

• Nena Venetsanou , zang en gitaar, met begeleidend orkest
• Alis Fouroutzian , zang en piano. Zij werd in Athene geboren maar is van Armeense origine.
• Angelina Tkatcheva , Russisch cimbaal of cymbalon (zie santouri ). Angelina komt uit Wit-Rusland maar woont en werkt sedert 1989 in Griekenland. Zij treedt vaak op met Ross Daly , zo bijvoorbeeld in Brussel in juni 2000 .
• Kamilya Jubran (ook wel Joubran geschreven), zang en ud ( outi ) is Palestijnse, maar haar (voor)ouderlijke huis bevond zich in 1948 plots in de nieuwe staat Israël. In 2002 week Kamilya uit naar Frankrijk en Zwitserland.
• Sara Alexander , zang en accordeon. Zij werd in Jeruzalem geboren en groeide op in de kibboets. Na de Zesdaagse Oorlog (1967) verlaat zij Israël om zich in Frankrijk te vestigen.

Deze vijf persoonlijkheden ontmoeten elkaar in een Grieks kafeneion , ontmoetingsplek bij uitstek, en doen hun verhaal door middel van hun liederen of muziek.

Café Greco is ook de titel van het laatste album van Nena Venetsanou en de derde cd van een reeks van drie. U leest er alles over in de biografie die we over Nena Venetsanou schreven.

Op het programma van dit festival staan nog tal van andere voorstellingen die raakvlakken hebben met de Griekse muziek in de meest brede zin. Voor de geïnteresseerden onder u, een kleine greep uit het aanbod:

• Traditions d'Anatolie, met de Turkse zangeres Gülcan Kaya, die traditionele liederen brengt uit Anatolië
• Officina Zoé, met "pizzica Salentina", liederen uit Puglia (Zuid-Italië)
• en veel, veel meer.

Er staan ook ontmoetingen gepland, met alle artiesten samen of met slechts een paar van hen. Aan de volgende ontmoetingen neemt Nena Venetsanou deel:

• Rencontres: Cultures en résistance, op 31 oktober, van 10 uur tot 16 uur
• Rencontres artistiques: Cultures, traditions, modernités, op 4 november, van 15 uur tot 17 uur

Deze ontmoetingen gaan ongetwijfeld door in het Frans.

En er is de finale, de slotavond , op 5 november vanaf 20 uur, met muziek en dans met alle artiesten.

Deze driedaagse dansstage wordt georganiseerd door de vzw Kapa, een vereniging die in Antwerpen en ver daarbuiten zeer bekend is onder Griekenlandliefhebbers.

Kalitsa Pantazis, de bezielster van vzw Kapa, heeft voor deze stage Vasilis Terzis uitgenodigd. Vasilis Terzis komt uit Serres (Macedonië). Hij zal uiteraard focussen op de muziek, zang en dans van zijn geboortestreek, en hij zal het daarbij ook hebben over de (dans)traditie van de Vlachen . Een woord(je) toelichting over dit laatste, omdat hierover misschien minder bekend is.

De Vlachen

Dit van oorsprong nomadische herdersvolk is op de Balkan onder verschillende namen bekend. De niet-Vlachische Grieken noemen hen meestal gewoon Vlachen, of Koutsovlachen, terwijl buitenlandse etnologen spreken over Aromoenen. Maar er zijn nog andere namen, met Walachen en Aroemenen als meest voorkomende.

In Griekenland bevinden de Vlachen zich vooral in het Noorden, met name rond het Pindos- en Rodopi-gebergte en de uitlopers ervan, zoals de Agrafa. Met hoeveel ze zijn is moeilijk vast te stellen, niet in het minst omdat er geen officiële cijfers zijn. De schattingen lopen uiteen van 200.000 tot 700.000. Buitenlandse waarnemers neigen naar het eerste, kleinere aantal.

In onze geschiedenis van Epirus hebben we dit volk al eerder vernoemd, omdat zij vaak worden verward met de Sarakatsanen, die net als zij nomaden zijn. In feite zijn het semi-nomaden, want ze pendelden als het ware tussen twee woonplaatsen: in de zomer lieten ze hun kudden grazen op de hoogvlakten maar in de winter viel daar niet te overleven, dus zochten ze lager gelegen vlakten op. Na de Tweede Wereldoorlog gaven meer en meer van hen deze levenswijze op en zochten werk in de steden. In de jaren zestig van de vorige eeuw werden ook de laatsten van hen gedwongen zich op een vaste plaats te vestigen. Anders had de Griekse staat immers geen adres om belastingbrieven naartoe te sturen.

De levenswijze van Vlachen en Sarakatsanen lijkt zo sterk op elkaar dat er vaak geen onderscheid gemaakt wordt. Ook de andere Grieken halen ze vaak door elkaar. Het belangrijkste verschil is misschien wel de taal. De Sarakatsanen spreken Grieks, meer bepaald een dialect dat uit Epirus afkomstig lijkt, terwijl de Vlachen het Vlachisch of Aromoens als moedertaal hebben. Het is in elk geval een Romaanse taal, dus verwant aan bijvoorbeeld het Frans of Italiaans. Ze lijkt ook sterk op het Roemeens. Tot zover zijn zowat alle geleerden het eens. Maar dan komt natuurlijk de vraag of het Vlachisch een aparte taal is dan wel een dialect van het Roemeens, en daarover is het laatste woord nog lang niet gezegd. De Vlachen zelf liggen er niet echt van wakker. En in elk geval spreken ook zij perfect Grieks, in zoverre zelfs dat het Vlachisch langzaam maar zeker aan het uitsterven lijkt. Dat komt mede doordat het eigenlijk nooit een geschreven taal is geweest. Pas relatief recent is men het Vlachisch gaan opschrijven en daarbij gebruikt men nu eens Griekse en dan weer Latijnse letters.

De Vlachen zouden hun oorsprong ergens in Walachije vinden, een oude landstreek rond de Karpaten. De historische vorstendommen Walachije en Moldavië vormden later het huidige Roemenië. Een andere theorie zegt dat het nakomelingen zijn van Romeinse soldaten die, verkleumd door de ijzige koude in de dik besneeuwde bergen van de Pindos, de heirbanen moesten bewaken en die buiten de diensturen hun stoere mannenhart verloren aan de plaatselijke Griekse schonen.

Behalve Vlachen en Sarakatsanen wonen er nog andere bevolkingsgroepen in Griekenland, zoals Pomaken, Arvanieten, zigeuners, Slavo-Macedoniërs en nog een paar andere groepen. Buitenlanders gebruiken hiervoor gemakkelijk de term "minderheden" maar die benaming ligt nogal gevoelig in Griekenland zelf. Daar zijn vele redenen voor, onder andere het feit dat Griekenland in het verleden meer dan eens door mensenrechtengroeperingen op de vingers getikt - en door internationale rechtbanken veroordeeld - werd voor de behandeling van deze minderheden. De situatie is gelukkig sterk verbeterd, maar de term veroorzaakt nog steeds enige irritatie, zeker als hij door buitenlanders gebruikt wordt. Een andere - en niet minder belangrijke - reden is dat men in Griekenland bij het horen van de term "minderheid" zowat automatisch denkt aan de moslims in het noordoosten van het land. Die hebben weliswaar de Griekse nationaliteit, maar ze worden nog steeds als "Turken" beschouwd, met alle negatieve bijbetekenissen die daar in Griekenland aan verbonden zijn. Om de associatie met deze moslims te vermijden horen de andere bevolkingsgroepen zich toch maar liever niet als "minderheid" bestempeld. Het is dan ook niet verwonderlijk dat er bij hen een sterke behoefte bestaat om hun Griek-zijn te benadrukken.

Een ander element dat meespeelt in het zelfbeeld van deze mensen is het feit dat zowat al deze bevolkingsgroepen in feite tot de onderste lagen van de bevolking behoorden. Zolang ze geïsoleerd in hun natuurlijke omgeving bleven was er niets aan de hand. Maar bij contact met de buitenwereld ondervonden ze een soort gevoel van minderwaardigheid, als gevolg van hun lagere economische status. Daarbij kwam dat ze voor die buitenwereld duidelijk als "anders" herkenbaar waren, aan hun uiterlijk, hun kleding, en/of hun taal. Ze kregen dus onvermijdelijk het misprijzen van die buitenwereld over zich heen bij elk contact. Toevallig of niet: er is in het Grieks nauwelijks verschil tussen het woord voor Vlach en het woord voor idioot, en andere Grieken durven nogal eens het tweede gebruiken als ze het eerste bedoelen, met een intonatie die alle mogelijke twijfel wegneemt. Men heeft het wel eens vergeleken met de situatie van de Vlamingen in België bij het begin van de vorige eeuw, ook wat de taal betreft. Vlaams was immers de taal van "onnozele boertjes", Frans de taal van de elite, en dat werd je als Vlaming bij elke gelegenheid duidelijk gemaakt.

En inderdaad zie je bij bevolkingsgroepen als de Vlachen dezelfde reactie als indertijd in Vlaanderen: een sterke neiging om "erbij te horen" en dus Grieks te gaan praten. Die neiging werd in het verleden ook aangemoedigd door de Griekse Staat, die om onder meer politieke redenen liever een homogene bevolking zag. Tot op zekere hoogte is dat te begrijpen, want Griekenland ligt tenslotte op de Balkan en dat wordt niet voor niets "het kruitvat van Europa" genoemd. Onrust stoken bij de buren is er maar één van de geliefkoosde bezigheden, naar het aloude recept van de Romeinse veldheer Julius Caesar: "verdeel en heers". Met een homogene bevolking binnen je grenzen valt er niet veel te verdelen. Maar de assimilatiepolitiek, die daartoe van hogerhand gevoerd werd, was niet altijd even netjes of zachtzinnig.

Een fraai - of juist niet fraai - staaltje van "verdeel en heers" politiek zien we tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen het Griekse grondgebied bezet was door de drie Asmogendheden Duitsland, Italië en Bulgarije. Alledrie deden ze hun best om onrust te stoken. Bulgarije probeerde in Kastoria en omgeving bij de Slavo-Macedonische bevolking een etnisch bewustzijn aan te wakkeren. Men probeerde hen ervan te overtuigen dat ze in feite Bulgaren waren, waardoor het natuurlijk voor de hand lag dat zij bij Bulgarije zouden ingelijfd worden, uiteraard samen met dat deel van Griekenland waar ze woonden. In Epirus recruteerden Duitsers en Italianen onder de Chams of Tsamiërs (moslim-Albanezen) om een soort "vijfde colonne" te vormen. En de Italianen probeerden in Thessalië een "Vlachische Republiek" te promoten. Enkelen schaarden zich achter dit streven maar de overgrote meerderheid voelde zich toch te zeer Grieks en deed niet mee. Er waren zelfs serieuze wrijvingen tussen de Grieks-gezinde meerderheid en de collaborerende minderheid.

Een en ander leidde na de oorlog tot repressie en net als in andere Europese landen was die ook in Griekenland niet bepaald fraai. Vooral de etnische minderheden betaalden het gelag. Andere collaborateurs, waaronder handelaars en officieren, werden nogal eens ongemoeid gelaten (wat, tussen haakjes, mee aanleiding was tot de bloedige Burgeroorlog ). Een rechtbank in Thessaloniki veroordeelde bijvoorbeeld een Vlach omdat hij "ingegaan was op Roemeense propaganda". Zijn misdaad: hij had zijn kinderen naar een Roemeense school gestuurd en hij was regelmatig gezien toen hij Roemeense kerkdiensten bijwoonde.

Die Roemeense kerken en scholen, betaald door de Roemeense staat, bestonden in Griekenland al lang voor de oorlog. Al sinds de oprichting van de Roemeense staat, in 1860, werden er heel wat middelen besteed aan het voeren van een soort cultuurpropaganda. Daarmee probeerde men natuurlijk de Vlachen voor zich te winnen. Tussen de twee Wereldoorlogen veranderde de politiek: Roemenië moedigde de Vlachen nu eerder aan om van Griekenland naar Roemenië te emigreren. Ook dat was uiteraard niet ingegeven door pure naastenliefde. De emigranten moesten het aandeel van de Roemeense bevolking in de zuidelijke Dobrogrea gaan versterken. Tussen 1923 en 1938 gingen zo'n 10.000 Vlachen hierop in. Relatief gezien is dat heel weinig, zeker als je bedenkt dat de economische situatie in Griekenland toen niet bepaald rooskleurig was waardoor talloze Grieken naar het buitenland moesten uitwijken om niet van honger om te komen. In Amerika bijvoorbeeld kwamen tussen 1918 en 1924 zowat 70.000 Grieken toe, dat is 10.000 per jaar. De Roemeense propaganda kan dus moeilijk een succes genoemd worden. En bovendien: de achterblijvers beschouwden de emigranten als landverraders en tot op de dag van vandaag worden de Vlachen niet graag met Roemenië geassocieerd. Het zou ook de reden zijn dat sommigen liever niet horen praten over het Vlachisch als Roemeens dialect en het dus ook liever met Griekse letters geschreven zien dan met Latijnse.

Met andere woorden, het "heulen met de vijand" bleef in de meeste gevallen beperkt tot een minderheid binnen een bepaalde groep. Toch kreeg de hele groep na de oorlog het etiket van misdadiger opgeplakt. Dat werkte natuurlijk de stigmatisering in de hand en dat versterkte dan weer de neiging bij de betrokkenen om toch maar vooral niet "anders" te zijn dan de anderen. Daar bovenop kwam nog de algemene vervlakking van de maatschappij in de laatste decennia, het afglijden naar de "hamburgercultuur". Het spijtige gevolg van dit alles was dat er een onvervangbaar stuk cultuur en traditie verloren dreigde te gaan.

De laatste jaren zie je dat de Vlachen, maar ook de andere bevolkingsgroepen als Sarakatsanen en Arvanieten, zich toch weer bewust worden van hun eigenheid. Ze staan daarbij wel voor een moeilijke opgave: hun eigenheid bewaren zonder hun anders-zijn al te zeer in de verf te zetten. Dat leidt nogal eens tot ideologische acrobatieën die voor een buitenstaander soms nogal merkwaardig overkomen. Zo zijn er bijvoorbeeld Vlachische intellectuelen die proberen aan te tonen dat het Vlachisch in feite een Grieks dialect is dat teruggaat op het Dorisch, en er zijn Arvanieten die zeggen dat zij in feite de enige echte Grieken zijn en dat al de rest latere immigranten zijn en in feite verwijfde oosterlingen.

Hoe dan ook, je kan bij al die bevolkingsgroepen zowat dezelfde argumenten horen om hun Grieks-zijn te benadrukken. Zo wijzen ze allemaal op de heldhaftige rol die voorouders van hen tijdens de Griekse Onafhankelijkheidsstrijd gespeeld hebben, en ze beklemtonen dat ze altijd trouwe volgelingen van de Orthodoxe Kerk zijn geweest en dat nog altijd zijn. In het geval van de Vlachen zal men u er bijvoorbeeld op wijzen dat Rigas Fereos een Vlach was, evenals vooraanstaande politici zoals Kolettis en Averof. Ook in de Griekse letterkunde hebben Vlachische Grieken een prominente rol gespeeld en als u denkt dat het allemaal simpele herders waren dan moet u maar eens in Metsovo, een Vlachisch stadje, gaan kijken naar de statige herenhuizen van succesvolle handelaars aldaar. Een onvoorbereide buitenstaander fronst bij al dat verbaal geweld wel eens de wenkbrauwen, maar na het lezen van het bovenstaande kunt u het hopelijk toch wel wat beter plaatsen.

Terug naar de dansstage nu.

De dansleraar

Uit de aard van de zaak spitst een dansstage zich vooral toe op de dansen, maar er wordt eveneens uitgeweid over de traditionele klederdracht, de muziek en zang. Zoals gezegd zal het daarbij niet uitsluitend over de Vlachen gaan. Docent Vasilis Terzis houdt zich reeds meer dan twintig jaar met de tradities uit de streek van Serres bezig.

In 1984 sloot hij aan bij een van de Vlachische dansgroepen in Serres en daar kreeg hij de microbe te pakken. Hij studeerde Lichamelijke Opvoeding en Atletiek aan de Demokritos Universiteit van Thracië, in Komotini, en in 1987 begon hij zelf dansles te geven. Dat doet hij nog steeds, sinds enkele jaren zelfs bij Dora Stratou in Athene, waar hij als gastdocent de dansen van "zijn" streek mag aanleren. Dat gebeurt in het kader van een reeks korte seminaries die telkens op een bepaalde streek of zelfs een bepaald dorp focussen. Die worden al sinds 1988 georganiseerd. In het begin hadden ze een unieke formule: in plaats van met de dansleraars naar het dorp te gaan lieten ze gewoon het (halve) dorp naar Athene komen. De mensen vertelden over hoe het vroeger was en lieten de onderzoekers proeven van plaatselijke pita's en wijn die ze hadden meegebracht. Om economische redenen heeft men die aanpak moeten laten varen en de seminaries gingen alleen nog over de didactiek van de dans. Sinds 2000 is er weer behoorlijk wat aandacht voor cultuur en traditie. Vasilis Terzis is van in het begin al een paar keer bij deze nieuwe formule betrokken geweest. De stage bij Kapa heeft een vergelijkbare opzet. Je zou met andere woorden kunnen zeggen: u moet niet naar Athene, Athene komt naar u.

Vasilis Terzis is ook de dansleraar van Laïliás, de "Vereniging van Vlachen en sympathisanten uit Serres en omgeving". Tussendoor doet hij onderzoek naar de dansen, de muziek en de tradities van de verschillende bevolkingsgroepen die in Serres te vinden zijn. Behalve Macedoniërs zijn dat niet enkel Vlachen, maar ook Thraciërs, Pontiërs, Klein-Aziaten, Epiroten, Kretenzers en noem maar op. Overal gaat hij op zoek naar wat er nog rest en dat probeert hij voor het nageslacht te redden.

Vasilis zou een uitstekend docent zijn met - goed om weten - zeer veel geduld. En hij kan ook goed zingen, wat zijn lessen een extra dimensie geeft.

Het programma :

• Vrijdag 21 oktober, van 20 uur tot 22 uur: Introductie en uiteenzetting (kostuums, muziek en andere tradities)
• Zaterdag 22 oktober, van 14u30 tot 19 uur: Dansstage. Vanaf 19 uur: gezellig samenzijn met een buffet waarbij eenieder iets meebrengt.
• Zondag 23 oktober, van 11u30 tot 17 uur: Dansstage.

Na een hele poos van stilte pakt het Centre Hellénique de Culture et de Formation Agora opnieuw uit met een traditioneel Grieks feest.

Begin 2005 nam een nieuw bestuur de werking van het cultuur- en vormingscentrum over en kwam er een wissel in de ploeg permanenten. Even werd het stil, maar nu zijn we blij u toch opnieuw een Griekse activiteit in Luik te kunnen aankondigen.

De formule van de Griekse feesten in de Agora blijft ongewijzigd: zeer democratische prijzen - men vraagt één symbolische euro als inkomprijs - en er heerst steeds een zeer gemoedelijke sfeer.

Muziek en zang zijn verzekerd met Stelios op de bouzouki .

Voor een maaltijd vraagt men om, indien mogelijk, te reserveren. Gewoonlijk zijn er brochetjes, mezze, feta,...