Kypourgos
Home Nieuws Agenda MaandOverzicht Praktisch Achtergrond
Links Biografie Geschiedenis Instrumenten

Inhoudsopgave

Vorige pagina
Kaiti Koullia

Volgende pagina
Athiná Lambiri


Biografieën van de website over Griekse Muziek

Nikos Kypourgos

Nikos Kypourgos (Νίκος Κυπουργός) (ook Kipourgos geschreven, klemtoon op de laatste lettergreep) is een man met vele gedaanten en niets aan hem is gewoontjes. Hij verzorgde tientallen jaren lang de arrangementen voor Manos Hadjidakis maar behield toch zijn eigen stijl. Hij heeft onwaarschijnlijke hoeveelheden film- en theatermuziek gecomponeerd maar dan van het soort dat prijzen wint en op cd uitgebracht wordt. Hij schrijft kinderliedjes waarvan de critici zeggen dat het een feest is voor kinderen van alle leeftijden en een must-have voor elke muziekliefhebber. Hij is enorm productief maar dat gaat niet ten koste van de kwaliteit, wel integendeel. Hij werkt samen met de (halve) wereld maar in plaats van conflicten op te wekken draagt iedereen hem op handen. Kortom, de man is moeilijk in twee woorden te vatten. We hebben dat dan ook niet eens geprobeerd.

De beginjaren

Nikos Kypourgos werd geboren in Athene op 21 april 1952. Zijn vader is afkomstig van Kalavrita, op de Peloponnesos, en de familie van zijn moeder zijn vluchtelingen uit Oost-Roemelië (Anatoliki Romilia), dat tegenwoordig in Bulgarije ligt.

Toen hij dertien was begon hij met gitaarlessen aan het conservatorium van zijn geboortestad, later deed hij daar muziektheorie bovenop. Van 1970 tot 1979 studeerde hij notenleer, contrapunt, fuga en hedendaagse muzieksystemen bij Yannis Papaïoannou (1910-1989), niet die van de rembetika maar wel de grote componist en muziekpedagoog die zowat alle groten van de hedendaagse Griekse muziekwereld onder zijn hoede heeft gehad (en die in 1953 in Brussel met zijn "Symfonie nr.3" de achtste prijs compositie won van de prestigieuze Koningin Elisabeth wedstrijd).

Tussen de muzieklessen door studeerde Kypourgos eerst rechten en daarna politieke wetenschappen aan de universiteit van Athene.

In 1979 vertrok hij naar Parijs waar hij zijn muziekstudies verder zette bij een aantal grote namen. Zo studeerde hij aan de Ecole Normale bij Max Deutsch (1892-1982), de Franse componist en dirigent van Oostenrijkse afkomst en aan de Sorbonne bij Iannis Xenakis (1922-2001), de in Roemenië geboren Franse Griek. Maar hij volgde ook seminaries bij Pierre Boulez, Witold Lutoslavski en anderen. Ook het lijstje van de vakken die hij in Parijs studeerde is lang en indrukwekkend: muziekanalyse, compositie, elektro-akoestische muziek, muziekpedagogie, ... maar ook etnologie en etnomusicologie.

Kypourgos de componist van hedendaagse klassieke muziek

Al meteen in het jaar dat hij in Parijs toekwam (1979) vond de jury van de prestigieuze International Rostrum of Composers (IRC) zijn werk "Knots" (Knopen) goed genoeg om het een prijs toe te kennen.

De teksten van dit werk zijn van Ronald David Laing (1927-1989), de controversiële psycholoog en filosoof die met zijn eerste werk "Divided Self" (1960) het hele gevestigde denken over schizofrenie op zijn kop zette. Het is niet alleen om die reden dat "RD Laing" door sommigen van zijn collega's zelf als knettergek beschouwd wordt, maar ook omdat zijn boeken een kruidige mengeling zijn van psychoanalytische vaktermen, Oosterse mystiek, existentialisme en linkse politiek. Hij publiceerde Knots in 1970 in versvorm en bereikte daarmee een groter publiek, al is dat relatief want het blijft psychologische vakliteratuur en dus zwaar verteerbaar voor de doordeweekse poëzieliefhebber. De jonge Kypourgos maakte er een "koor-spel" van, waarin hij zestien stemmen met klinkers en medeklinkers laat jongleren.

Zoals gezegd viel hij daarmee in de prijzen van de IRC wedstrijd. Die wordt georganiseerd door de International Music Council, het adviesorgaan inzake muziek van de UNESCO. Er werken ook meer dan dertig radiostations aan mee en de bekroonde werken worden dus over de hele wereld uitgezonden.

Kypourgos ging nog een tijdje door met zijn "taalkundige muzikale experimenten", wat resulteerde in een aantal hedendaags-klassieke werken, onder meer "Ode aan Pindaros" (vijf stemmen en koor, 1981), "Symfonique" (vier stemmen en koor, 1981), "Chenille" (kamermuziek, 1983) en nog een paar andere. We vernoemen nog zijn opera "Digenis Akritas en de Amazonenkoningin" die in 2001 in het Irodion in Athene opgevoerd werd en waar onder meer Lizeta Kalimeri aan meewerkte.

Een van zijn laatste werken op dat gebied was een orkestraal werk voor de opening van de Olympische Spelen in Athene in 2004.

Om het lijstje volledig te maken zouden we er nog meer kamermuziek, een ballet, een operette en een orkestsuite moeten aan toevoegen maar dat doen we toch maar even niet.

Voor vele anderen zou dat voldoende zijn om een carrière als componist van hedendaags-klassieke muziek te vullen, maar niet voor Nikos Kypourgos .

Kypourgos de componist van kinder-, theater- en filmmuziek

Al vroeg begon hij zich bezig te houden met de Gebrauchsmusik ("gebruiksmuziek"), de stroming die muziek aanduidt die voor een bepaald doel geschreven werd. De term heeft na de Tweede Wereldoorlog een pejoratieve bijklank gekregen, wordt zo'n beetje als synoniem beschouwd voor "goedkoop", maar dat trok Kypourgos zich niet aan. Hij wordt in Griekenland als één van de belangrijkste vertegenwoordigers ervan beschouwd.

Om te beginnen componeerde hij een deel van de muziek voor "Edo Lilipoupoli" ("Hier Liliputstad") in 1980, een succesvolle reeks radio-uitzendingen. Die resulteerden in een plaat met kinderliedjes, meteen ook de eerste plaat van Savina Yannatou . Het werk wordt beschouwd als een mijlpaal in de Griekse muziekgeschiedenis.

In 1985 komt er een vervolg, "Nanourismata" (Wiegeliedjes), eveneens met Savina Yannatou . Het zijn bewerkingen van Griekse traditionele wiegeliedjes.

Een hele tijd later, in 2001, kwam "Mystika tou Kipou" ("Tuingeheimen") uit. In feite bevat die ook kindermuziek maar ze spreekt ook grote mensen aan. Zozeer zelfs dat ze in minder dan geen tijd in de top-10 stond en daar wekenlang bleef. Van één recensent kreeg ze de topquotering "mag in geen enkele verzameling ontbreken".

Onder de noemer "Gebrauchsmusik" vallen natuurlijk ook zijn talloze composities voor film, voor tv-series en voor theater, zowel klassieke drama's als werk van moderne toneelschrijvers. Alles samen gaat het om een honderdtal werken, te veel dus om op te noemen. Je vindt zijn naam dan ook op de programma's van zowat alle grote toneelgezelschappen in Griekenland. En ook op (bijna) alle filmfestivals komt men de naam van Nikos Kypourgos tegen.

Je zou verwachten dat zijn activiteiten rond hedendaags-klassieke muziek zouden afstralen op zijn film- en theatermuziek, maar dat is beslist niet het geval. Als een vlinder fladdert hij doorheen het rijkgeschakeerde Griekse muzieklandschap en kiest de stijl die het beste bij de film past. De ene keer is dat misschien inderdaad eerder Westers-klassiek, maar met evenveel gemak gaat hij de Byzantijnse toer op, zoekt aansluiting bij de rembetika of leunt aan bij de traditionele muziek (de dimotika ).

Een goed voorbeeld van dit laatste is de film "Rom" van Menelaos Karamangiolis uit 1989. Het thema is de evolutie van de zigeuners in Europa en dan vooral in Griekenland, gezien door de ogen van vier verschillende personages: een onderwijzer, een fotograaf, een oude vrouw en een jong meisje. Die vier draden worden door elkaar heen geweven, vermengd met scenes uit het dagelijkse leven van de zigeuners. Nikos Kypourgos schreef de muziek, gebaseerd op traditionele zigeunermuziek uit Hongarije en Griekenland. Later werd er een cd uitgebracht met, behalve de filmmuziek, ook nog een paar andere liedjes die hij nadien schreef.

Met al die werken heeft hij tientallen prijzen bij elkaar geraapt. Om er een paar te noemen: vier keer de Staatsprijs van het Griekse ministerie van cultuur, vijf keer de prijs voor de beste filmmuziek op het filmfestival van Thessaloniki (onder meer voor "Rom") en (tot nu toe) één keer op dat van Valencia, ...

Nog veelzeggender misschien is het feit dat veel van zijn filmmuziek ook op plaat uitgebracht wordt. Niet alle filmmuziek is sterk genoeg om los van de film een eigen leven te leiden, die van Kypourgos duidelijk wel.

Voor vele anderen zou dat voldoende zijn om een carrière als componist van film- en theatermuziek te vullen, maar niet voor Nikos Kypourgos .

Kypourgos de Hadjidakis-specialist

We hebben het nog niet gehad over zijn jarenlange samenwerking met de grote Griekse componist Manos Hadjidakis (1925-1994). Nikos Kypourgos verzorgde voor hem de arrangementen van zijn werken, hij werkte mee aan radioprogramma's van Hadjidakis op de ERT (de Griekse staatszender) en hij was ook actief in de kleine maar prestigieuze platenmaatschappij van Hadjidakis , Sirios genaamd.

Zo was Kypourgos onder meer de rechterhand van Hadjidakis toen die naar het Brugges Festival kwam, nu alweer zoveel jaren geleden. Als er tijdens de repetities iets niet vlotte klonk het "Nikooo !!". Waarop Nikos uit de coulissen geschoten kwam, het probleem even bekeek, ter plekke de partituren aanpaste en dan weer verdween om rustig verder van zijn koffie te genieten.

De samenwerking was zo intens en zo langdurig dat Kypourgos tegenwoordig zo'n beetje als dé Hadjidakis-specialist bij uitstek beschouwd wordt. In juni 2003 kreeg Nikos Kypourgos dan ook de verantwoordelijkheid voor de posthume première van "Amorgos", een werk dat bij de dood van Hadjidakis in 1994 onvoltooid was gebleven. Hadjidakis had er dertig jaar aan gewerkt, Kypourgos heeft het moeten vervolledigen zonder aan de geest van het stuk te raken. Maria Farantouri , die het vocale gedeelte voor haar rekening mocht nemen, was een en al lof.

Een ander voorbeeld is het project "De wereld en Manos Hadjidakis " dat in 2004 - tien jaar na de dood van de componist - bewerkingen van Hadjidakis bracht. Deze werden vertolkt door zangers en muzikanten uit negen of tien landen waaronder ook het Vlaamse ensemble Olla Vogala onder leiding van Wouter Vandenabeele. De producent was Jo Van Driessche, van het Brugges Festival (iets meer info op onze april 2005 pagina). Het idee hiervoor kwam van Yorgos Hadjidakis, de zoon van zijn vader, en voor de supervisie deed die een beroep op Nikos Kypourgos . Die moest als waakhond fungeren en zorgen dat de geest van Hadjidakis behouden bleef. Dat deed hij tot ieders tevredenheid.

Nikos is trouwens ook artistiek directeur van het Manos Hadjidakis Ensemble. Dat werd indertijd opgericht door Hadjidakis zelf, met zorgvuldig geselecteerde musici van topklasse. Na de dood van de componist beslisten ze om samen te blijven. Ze voeren voornamelijk werk van Hadjidakis uit en blijven trouw aan de principes van hun leermeester, die hoge eisen stelde aan de omkadering van zijn concerten: repetities, keuze van de zaal, orkestratie, ... Op het eerder genoemde Brugges Festival mochten we meemaken hoe Hadjidakis het publiek verbood te applaudisseren om de concentratie niet te verstoren.

Het Ensemble kan bovendien een beroep doen op zangers en zangeressen van topklasse. Niet zo moeilijk als je bedenkt dat een flink deel van de huidige top ooit met Hadjidakis hebben samengewerkt en soms zelfs hun carrière aan hem te danken hebben. Vandaar dat op de affiches van het Ensemble regelmatig namen prijken als Maria Farandouri , Elli Paspala , Nena Venetsanou , Andreas Karakotas, Savina Yannatou , Alkinoos Ioannidis , Dimitra Galani , ...

Het is, tussen haakjes, geen kinderspel om van zo'n verzameling zwaargewichten voldoende respect te krijgen om jarenlang als artistiek directeur aanvaard te worden. Kypourgos slaagt daar blijkbaar zonder moeite in en wat meer is, hij wordt niet alleen aanvaard, maar iedereen is vol lof over hem.

Voor vele anderen zou dat voldoende zijn om een carrière als Hadjidakis-specialist te vullen, maar niet voor Nikos Kypourgos .

Kypourgos de endechna -componist

Hij heeft namelijk ook een indrukwekkend palmares bij elkaar geschreven op het terrein van de endechna (de kunst- of luistermuziek). Zijn naam kom je dan ook op een heleboel cd's tegen van bekende namen uit die tak van de Griekse muziek.

Zijn naam staat nog al eens - in kleine lettertjes - als componist of arrangeur vermeld op een hele reeks platen van ronkende namen. Zowat alle groten hebben Hadjidakis gezongen, veel kans dus dat de arrangementen van Kypourgos waren. Daarnaast heeft hij ook een twintigtal eigen platen waarop grote namen meedoen. Die worden nogal eens uitgegeven bij Sirios, het label van wijlen Manos Hadjidakis .

Vaak gaat het om filmmuziek, zoals bijvoorbeeld "Black out" (1998) waar niemand minder dan Eleftheria Arvanitaki een nummer op zingt, of "Oxygono" (2003) met naast Arvanitaki ook Afroditi Manou en Manolis Lidakis .

Het lijkt wel of Kypourgos zich recent meer gaat toeleggen op de luistermuziek. Het begon in 2001 met de plaat "Mystika tou Kipou" (Tuingeheimen) die we hierboven al noemden als de plaat met kinderliedjes voor grote mensen die de top-10 haalde. Even terzijde: kipouros betekent tuinier en ook al is het een andere stam, de woordspeling zal weinig Grieken ontgaan zijn.

Op Mystika tou Kipou staan vijfentwintig liedjes, een selectie uit de liedjes die Nikos Kypourgos in bijna evenveel jaar schreef voor allerlei voorstellingen van kindertheater (naast al zijn andere werk!). Die liedjes worden gebracht door niet minder dan twintig (!) zangers en zangeressen, en de lijst leest als een "Who's who" van de hedendaagse Griekse muziekscène. Zet u maar schrap, hier komen ze: Chronis Aidonidis , Charis Alexiou , Nena Venetsanou , Dimitra Galani , Savina Yannatou , Doros Dimosthenous , Christos Thiveos , Alkinoos Ioannidis , Lizeta Kalimeri , Melina Kana , Charos en Panos Katsimichas, Vassilis Papakonstantinou, Elli Paspala , Dionysis Savvopoulos , de bariton Spyros Sakkas , Maria Farantouri , Thanassis Papakonstantinou, contratenor Aris Christofellis en Psarantonis .

Het is haast onwaarschijnlijk dat iemand er in slaagt om zo'n duizelingwekkende en uiteenlopende reeks sterren te overtuigen om mee te doen aan een plaat met eigen liedjes. Het spreekt boekdelen over het respect dat Kypourgos in Griekenland geniet.

Wat meer is, de formule werd verdergezet en de sterren bleven meedoen.

In februari 2003 stond Kypourgos in het prestigieuze Megaro Mousikis in Athene met zijn voorstelling "Kipotheatro" (Tuintheater). Voor die gelegenheid had hij de selectie uit zijn werk uitgebreid. Naast de kinderliedjes uit Tuingeheimen zat er ook filmmuziek in (onder meer uit "Rom"), theatermuziek (onder meer geschreven voor stukken van Shakespeare en Lorca), ... De liedjes bestrijken allerlei perioden en genres: klassiek, hedendaags klassiek, traditionele muziek, jazz en rock. In september 2003 werd Kypourgos uitgekozen om hiermee "Monologues 2003", een reeks theatervoorstellingen in het kader van de Culturele Olympiade muzikaal te openen, en in februari 2004 werd het twee dagen na elkaar opgevoerd in het Megaro Mousikis in Thessaloniki. Enkele maanden later verscheen het op cd.

Ook nu weer een duizelingwekkende reeks uitvoerders. Afgezien van enkele agenda-conflicten bleef de lijst grotendeels ongewijzigd. In Thessaloniki en op de cd zijn het : Chronis Aidonidis , Maria Farantouri , Savina Yannatou , Alkinoos Ioannidis , Doros Demosthenous, Lizeta Kalimeri en Nicola Floci.

Behalve een stelletje uitgelezen muzikanten waren er nog enkele opmerkelijke deelnemers, onder meer de band Gyro-Gyro, met elektrische gitaar, synthesizer, elektrische bas en percussie. Daarnaast ook het Bulgaarse vocale vrouwenkwartet "Camea". Maar de show werd toch gestolen door het twaalfjarige Albanese jongetje Nicola Floci.

Ter illustratie van de veelzijdigheid en de productiviteit van de man nog het volgende. Kypourgos was het Camea kwartet toevallig tegengekomen op een festival in Sofia. Hij was meteen onder de indruk van de vier prachtige en uitstekend geschoolde stemmen en vroeg ze om mee te willen doen. In februari 2003, tijdens de première van "Tuintheater" in Athene bleken de dames ook in de smaak van het publiek te vallen. Kypourgos schreef dan maar vier composities, gebaseerd op evenveel hymnen uit de Bulgaars-Orthodoxe Kerk, die de meisjes a capella zongen. De productie werd in Athene opgevoerd ... met Pasen van hetzelfde jaar.

Ondanks alles heeft Nikos Kypourgos toch nog dingen gemeen met gewone stervelingen. Hij woont niet op de Olympus maar heeft een huis op de Lykavittos heuvel in Athene. Hij is gehuwd en heeft een dochter, Lydia. Alhoewel, gewoon ... Het was de geboorte van zijn dochter die de inspiratie leverde voor de verzameling wiegeliedjes "Nanourismata" met Savina Yannatou , en dochter Lydia zong in 1997 mee op vaders plaat "Aenigma Est" met theatermuziek.

 

Inhoudsopgave

Vorige pagina
Kaiti Koullia

Volgende pagina
Athiná Lambiri

Valid XHTML 1.0 Strict!

[Home]  [Nieuws]  [Agenda]  [Overzicht]  [Praktisch]  [Achtergrond]

Please contact our Webmaster with questions or comments.