De Culturele Vereniging van Thracië uit Brussel blijft ons verbazen. Ieder jaar kondigen zij ons hun jaarlijks Kerstfeest zo mogelijk nóg vroeger aan.

Vorig jaar werd het Kerstfeest opgeluisterd door het Thracisch orkest I Apodimi uit Stuttgart. Dit vijfkoppige orkest bracht zowel een laïka als een dimotika -programma, waarbij de voorkeur van het talrijk opgekomen publiek duidelijk uitging naar het laatste. Vooral de klarinettist, afkomstig uit Thracië, stal de show. Hij wist feilloos in te spelen op de dansende menigte en begaf zich al spelende tussen het publiek. Toen de man even wou pauzeren was de pret er voor velen uit. De dansvloer bleef zelfs eventjes leeg, maar toen riepen zijn collega's hem opnieuw ter hulp en het feest was meteen weer in volle gang.

Dit jaar worden Thimios Gogidis en orkest uitgenodigd voor de Thracische muziek, en daarmee is de ambiance verzekerd. Thimios Gogidis is een rasechte Thraciër en weet met zijn accordeon telkens weer het publiek voor zich te winnen. Hij komt met een orkest bestaande uit vijf personen speciaal over uit Thessaloniki.

De drie dansgroepen van de vereniging zorgen iedere keer weer voor een ontroerend spektakel. Vorig jaar vond er een soort aflossing van de wacht plaats in het bestuur van de vereniging. Er kwam een nieuw bestuur dat met frisse moed en nieuwe ideeën aan de slag ging. Ook twee van de drie dansgroepen, die van de jeugd en de volwassenen, kregen een nieuwe leraar. Die werden tot voor kort opgeleid door één van de twee neven van Kariofyllis Doïtsidis , de meester- outi speler en zanger uit het Evros -gebied. Maar die droegen de fakkel over aan een waardige opvolger, die zelf opgeleid werd binnen de Thracische Vereniging van Brussel. De aanpak was lichtjes anders, zoals uit het optreden van vorig jaar duidelijk bleek, de choreografie was iets spectaculairder dan we gewend waren, maar daarom niet minder mooi.

Bij de allerkleinsten is het nog steeds dezelfde lerares die er met onuitputtelijk geduld in slaagt om haar liefde voor de Thracische cultuur op deze kinderen over te brengen. Zij zingen met aandoenlijk enthousiasme de traditionele kálanda , de kerstliedjes die vroeger van deur tot deur werden gezongen - een traditie die tot op vandaag misschien alleen nog in Thracië bewaard is gebleven.

De wijnen en het eten worden aan tafel opgediend door een aantal kelners die onvermoeibaar de zaal op en neer hollen en daarbij alle stereotiepen op zijn kop zetten. De mediterrane glimlach en de grapjes blijven wel overeind. En bij de gebruikelijke tombolaverkoop wint iedereen wel iets, en bovendien maakt u nog kans op het groot lot: een vliegtuigticket naar Griekenland, of wat dacht u?

Nikos Zournatzidis ( Νίκος Ζουρνατζίδης ) is zeker geen beginneling op het gebied van Pontische dansen. Wel integendeel, hij zou op dit gebied momenteel één van de touwtrekkers zijn in Griekenland. Zijn danscarrière is dan ook indrukwekkend en hij wordt veel gevraagd voor allerlei seminaries, zowel in Griekenland zelf als in het buitenland. Ook op de Griekse televisie is Zournatzidis met zijn dansgroep regelmatig te zien.

Hij werd in 1947 geboren in Macedonië, in Kechrókambos , een Pontisch vluchtelingendorp nabij Kavala. In Noord-Griekenland (vooral in Thracië en in Macedonië) wonen vrij veel vluchtelingen uit Klein-Azië en het Pontos-gebied. Deze laatsten hadden eeuwenlang aan de zuidkust van de Zwarte Zee gewoond, in het huidige Turkije, maar in 1922 werden ze gedwongen te verhuizen (meer daarover in onze " Geschiedenis van Griekenland ", vooral in het hoofdstuk over de " Megali Katastrofi "). Zoals dat vaak gaat bij ontheemde mensen houden ook de Pontiërs hardnekkig vast aan de tradities van het "verloren vaderland".

Geen wonder dus dat Zournatzidis al als peuter zijn eerste danspasjes leerde zetten, thuis en op de dorpsfeesten. Op zijn achttiende gaat hij studeren in Kavala en daar sluit hij zich aan bij een dansgroep. Een Pontische dansgroep, uiteraard.

In 1969 moet hij het leger in. Hij dient bij de marine in Piraeus maar hij grijpt elke gelegenheid aan om te dansen. Zo komt hij terecht bij het vermaarde Dora Stratou dansgezelschap in Athene. Na zijn dienstplicht krijgt hij daar de leiding over de Pontische afdeling. Nog later wordt hij er hoofdverantwoordelijke voor de volledige groep. Tal van andere dansverenigingen zullen volgen, waarin hij als danser én als dansleraar een voortrekkersrol speelt.

Vanaf 1973 begint hij met een grootscheeps onderzoek, met als doel het registreren van alle Pontische dansen. Dit resulteerde in 1978 in een pakket cd's en video's met begeleidend boek. Daarin komen ook de traditionele kostuums, Pontische muziekinstrumenten en zang aan bod. Voor dit project werkte hij onder meer samen met zangers en Pontische lyra -spelers als Georgios Amarantidis en Michalis Kaliontzidis . In 1994 richt Zournatzidis de Pontische dansgroep "Argó" op, die later van naam wijzigde in "Sérra", genoemd naar wat misschien wel de meest indrukwekkende Pontische dans is, van oorsprong een oorlogsdans. Het zou de eerste Pontische dansgroep geweest zijn die zich zo diepgaand bezig hield met de allerkleinste details. Ze dansen met zo getrouw mogelijk nagemaakte kostuums, compleet met juwelen en versiersels, en laten zich op optredens begeleiden door Pontische zangers en alle traditionele Pontische muziekinstrumenten.

Zournatzidis is al eerder in België geweest voor een dansstage. Wie het toen meemaakte zal uit ervaring weten dat hij de aangewezen persoon is om deze dansen tot in de puntjes aan te leren. Het zal u waarschijnlijk niet verbazen dat hij geen genoegen neemt met de passen alleen, maar onvermoeibaar en nauwgezet op elk detail toeziet en indien nodig bijstuurt. Bovendien geeft hij uitstekende achtergrondinformatie over de geschiedenis en de cultuur van de Pontos, iets dat op zichzelf al de moeite waard is.

Deze dansstage wordt georganiseerd door de vzw Kapa , van Kalitsa Pantazis . Gezien al het voorgaande, zal er met twee niveaus gewerkt worden: beginners die nooit eerder aan een Pontische dansstage deelnamen krijgen 4 uur les, gevorderden 8 uur.

Het programma ziet er als volgt uit:

• Vrijdag 1 december, 19u30 - 22u30: dansles gevorderden
• Zaterdag 2 december, 13u30 - 17u30: dansles beginners
• Zaterdag 2 december, 17u30 - 19u30: uiteenzetting over het Pontos-gebied (voor iedereen)
• Zaterdag 2 december, vanaf 20 uur: feestje met buffet en dans (voor iedereen)
• Zondag 3 december, 11u30 - 17u30: dansles gevorderden

Kunstencentrum Vooruit en vzw De Kraankinders organiseren van 7 tot 19 december een totaalproject rond Istanbul. Het Festival Istanbul Ekspres wil aan de hand van concerten, film, video, foto's, tekeningen, literatuur en performance een beeld scheppen van deze stad vol tegenstellingen, waar oud en nieuw, oost en west, traditie en vooruitgang elkaar ontmoeten.

Istanbul is een bruisende stad met een rijk cultureel verleden én heden, iets dat ook en vooral in de muziek tot uiting komt. Er is de Ottomaanse klassieke muziek, maar ook volksmuziek, populaire muziek, elektronische muziek en jazz, en in al die stijlen hoor je toch nog steeds iets "typisch Turks" doorklinken. Misschien komt dat omdat de moderne muzikale stromingen nog steeds putten uit de oudere traditionele muziek.

Iets gelijkaardigs doet zich voor in Griekenland en in de overige Balkanlanden. Vandaar dat instrumentalisten uit deze landen zo goed op mekaar kunnen inspelen en samen improviseren. Bovendien putten zij vaak uit gemeenschappelijke tradities en zoeken samen naar hun gelijkenissen veeleer dan naar hun verschillen. Toch is er op zulke jamsessies ruimte voor vernieuwing. Schijnbaar moeiteloos combineren deze virtuozen elementen van verschillende muziekstijlen en culturen tot een nieuw hedendaags geheel, maar steeds met respect voor de traditie. Het concert op zondagnamiddag is daar een staaltje van. Het brengt drie top-klarinettisten samen:

• Slobodan Trkulja is afkomstig van Servië maar woont tegenwoordig in Nederland
• Manos Achalinotopoulos uit Griekenland (en niet Vasilis Saleas zoals eerst door de organisatoren werd aangekondigd)
• Serkan Cagri uit Turks Thracië

Aanvankelijk werd een andere grote Griekse klarinettist van topklasse aangekondigd, namelijk Vasilis Saleas . De twee anderen hadden al, ieder afzonderlijk, met hem samen gespeeld en dat was hen goed bevallen. Het zou de eerste keer zijn geweest dat ze met z'n drieën op het podium zouden staan. Maar Saleas komt uiteindelijk toch niet naar Gent. Slobodan Trkulja en Serkan Çağrı besloten dan om Manos Achalinotopoulos uit te nodigen. Achalinotopoulos is een waardige vervanger voor Saleas en al even bedreven op de klarinet . Het staat vast dat deze jonge muzikanten heel erg open staan voor vernieuwing in hun muziek en op dat gebied niet aan hun proefstuk toe zijn.

Slobodan Trkulja , geboren in Servië in 1977, woont sedert 1997 in Nederland. Hij speelt herdersfluit, doedelzak, klarinet en saxofoon en hij zingt. Sedert zijn komst naar Nederland heeft hij al tal van prijzen weggekaapt, onder meer de prijs voor Best New Talent van de Dutch Jazz Competition in 2002, en in 2005 won hij de Erasmus Jazz Prijs. Hij combineert traditionele Servische muziek en Balkanritmes met jazz en hedendaagse muziek en werkte in Nederland onder andere samen met Turqumstances en met het Nederlands Blazers Ensemble. Hij richtte ook de Nederlands-Servische groep Balkanopolis op.

Serkan Çağri werd in 1976 geboren in Kesan nabij Edirne in Turks Thracië. Hij studeerde Turkse muziek op academisch niveau en combineert dat met een flinke dosis praktijk op de klarinet. Hij doet onderzoek naar de evolutie van de klarinet in Turkije en Europa en publiceerde hieromtrent tal van artikels. Momenteel werkt hij aan een boek over de technieken van het klarinetspel in de Turkse muziek.

Over Manos Achalinotopoulos , de Griekse deelnemer, leest u een korte biografie in onze rubriek achtergrond . Manos Achalinotopoulos werd in 1968 in Athene geboren, zijn familie is afkomstig van Klein-Azië. Hij speelt klarinet , fluiten (kaval, flogera , ney), zournas , componeert en zingt. Hij is ervan overtuigd dat muziek een persoonlijke vorm van expressie is, die continu in beweging is maar waarin men toch de roots van iemand hoort doorklinken.

Het instrument dat bij dit concert centraal staat, de klarinet , wordt overal op de Balkan gespeeld, maar er zijn regionale verschillen. Die zitten in de stemming van het instrument en het materiaal waaruit het gemaakt wordt, maar ook in de speelstijl. Zelfs de orkestvorm varieert. De op de Balkan vaak voorkomende muziekkapellen met koperblazers, bijvoorbeeld, waarin men soms een klarinet aantreft, vindt men in Griekenland slechts in het noorden, en meer specifiek in Macedonië. In Epirus en het overige vasteland van Griekenland, wordt de klarinet op een heel andere wijze gespeeld. Meer over de klarinet en hoe het instrument uiteindelijk in Griekenland terechtkwam, leest u in onze achtergrond-rubriek .

Festival Istanbul Ekspres loopt van 7 tot 19 december in de Gentse Vooruit en in De Centrale en heeft natuurlijk nog heel wat meer te bieden.

's Avonds om 20 u is er op dezelfde plaats een optreden van het Trio Derya Türkan , met Derya Türkan (kemençe), Ugur Isik (cello) en Renaud Garcia-Fons (contrabas). Ze spelen Ottomaanse paleismuziek uit de zeventiende en achttiende eeuw, op een voor het genre ongebruikelijk instrumentarium, en presenteren meteen hun nieuwste cd " Minstrel's Era " die binnenkort verschijnt. Diezelfde Derya Türkan speelt met een ander programma en een uitgebreider ensemble ook op 13 december in Vredenburg Utrecht (NL). Het programma daar heet " Wind uit Istanbul " en bevat instrumentale muziek en zangimprovisaties. (Niet te verwarren met het project " Letter from Istanbul ", waarover u meer informatie vindt op onze maart-2005 pagina , en waaraan Sokratis Sinopoulos en Periklis Papapetropoulos meewerkten.) Voor wie niet naar Utrecht kan: het concert van Derya Türkan & Ensemble in Utrecht wordt op 19 december om 22 u uitgezonden op de radio (NPS/Passaat).