Als je aan Maria Skoula (Μαρία Σκουλά) vraagt hoe ze in de Kretenzische traditionele muziek is terechtgekomen, dan is het nuchtere antwoord: "hoe kon ik er niet in terechtkomen?". Daarmee heeft ze een punt, en geen kleintje.

Courtesy M. Skoula

Maria Skoula

Om te beginnen is ze afkomstig van Anoya, een Kretenzisch bergdorp met 76.000 schapen en 2500 inwoners. Zoals bekend is Anoya een merkwaardig fenomeen, waar ooit eens iemand een wetenschappelijk onderzoek zou moeten aan wijden. Een verbazend groot deel van de inwoners zijn namelijk uitstekende muzikanten. Verschillende van hen hebben zich zelfs wereldwijd een reputatie opgebouwd: denk bijvoorbeeld aan Loudovikos ton Anogion , aan Psarantonis of aan Nikos Xylouris . Die twee laatsten zijn lid van de familie van de Xylourides (de "Xylourissen" in het Nedergrieks) en die staan in de bevolkingsregisters van 1989 te boek met 72 gezinnen. Velen van hen zijn actief in de muziek. En er zijn nog meer van dergelijke families in Anoya.

Een mogelijke verklaring is dat veel van de dorpelingen zich bezig houden met de veeteelt. In een Kretenzisch bergdorp als Anoya betekent dat dat het herders zijn, en die hebben - aldus de theorie - in de zomer niet veel om handen. Er moet niet gemolken of geschoren worden en de kudden grazen niet zo ver van het dorp, op automatische piloot (model viervoeter met kwispelstaart). De herders hebben dan tijd om in het dorp te blijven en in de taverna 's muziek te maken. Anderen zeggen dat de herders integendeel eenzaam bij hun schapen zitten te zitten, luisterend naar de muziek van de natuur: het rinkelen van de belletjes, het zingen van de vogeltjes ... Maar zo eenvoudig zal het wel niet zijn, er zijn immers nog meer herdersdorpen in Griekenland, maar er is slechts één Anoya. (Overigens is Anoya officieel geen dorp maar een stad, of eigenlijk een dimos (δήμος), dus "gemeente" maar Athene is ook een dimos . Anoya mag zich dimos noemen als eerbetoon aan de offers die het bracht voor het vaderland: het werd bijvoorbeeld tijdens de Tweede Wereldoorlog totaal verwoest door de Duitsers.)

Hoe dan ook, dorp, stad of gemeente, Anoya geldt op Kreta onbetwist als een soort kweekvijver voor topmuzikanten, en dat wil wat zeggen want de Kretenzers zijn toch wel wat gewend op muzikaal gebied. Het is daar dat Maria Skoula opgroeide, en het is dan ook logisch dat ze de muziek met de moedermelk mee binnen kreeg.

Van haar vader erfde ze de muzikale genen van de Skoulades. Van dat "merk" zijn er 86 gezinnen in Anoya. De meest bekende van hen is wel Vasilis Skoulas, de zanger en lyra -speler die zijn eerste optredens deed toen hij twaalf was en op zijn drieëntwintigste zijn eerste 45-toerenplaatje uitbracht. Zijn discografie telt intussen meer dan 50 cd's.

Maria is geen rechtstreekse familie van hem, al zijn alle Skoulades in Anoya natuurlijk wel op de een of andere manier met elkaar verwant. Bovendien - aldus Maria - voelen alle Skoulades zich één grote familie, "waar zij zich ook bevinden". Want inderdaad, de aantallen gezinnen die we hier citeren zijn alleen diegenen die daadwerkelijk in Anoya wonen. Vele anderen zijn uitgeweken, soms gewoon "de berg af" naar Iraklio of Rethymno, soms het water over naar Athene, soms helemaal de wereld rond naar Australië.

De oom van Maria, Dimitris Skoulas, woont bijvoorbeeld in Athene. Hij is zanger en laouto -speler met een discografie van meer dan 15 platen op zijn naam. Daarvan zijn er minstens zes eigen platen, enkele met eigen werk van hem. Een daarvan maakte hij samen met Charalambos Garganourakis met wie hij ook meer traditioneel werk uitbracht.

Courtesy M. Skoula

Vader Manolis, dochter Maria en Vasilis Xylouris

Ook Maria's vader, Manolis Skoulas, is een bekende laouto -speler en haar broer, Kostas Skoulas, speelt uitstekend lyra . Maar in de begeleidingsgroep van zijn zus neemt hij met evenveel gemak de laouto voor zijn rekening, en ze wisselen elkaar af bij het zingen.

Haar moeder is een Saloústros, alweer zo'n muzikale familie in Anoya, en met 115 gezinnen zelfs numeriek de grootste. Haar grootvader, Neoklis Saloustros, wordt op Kreta bij de beste mandoline -spelers ooit gerekend. Hij was een kwart eeuw lang (van 1955 tot 1980) de vaste begeleider van de legendarische lyra -speler Manolis Pasparakis (1911-1987), ook al van Anoya. Diens bijnaam was Stravós, wat eigenlijk "schuin, scheef" betekent maar ook "slechtziend" of zelfs "blind", dit omdat hij al op driejarige leeftijd blind geworden was. Hij had dus helemaal op het gehoor leren spelen maar dat heeft hem niet belet om iedereen in de ban te krijgen van zijn lyra . "Hij kon rechtstreeks in de hoofden en de harten van de mensen kijken", zo verklaart men dat in Anoya, "en op die manier voelde hij feilloos hun emoties aan en daar speelde hij dan gewoon op in". Nu ja, gewoon ... In 2007, twintig jaar na zijn dood, eerde de Griekse staatsomroep ERT hem met een cd die "gewoon" als titel had "O Lyraris" (De Lyraspeler). Maar dan wel met een hoofdletter L.

Opa Neoklis begeleidde met zijn mandoline overigens niet alleen "o Stravós". Hij zat ook naast Vasilis Skoulas toen die als twaalfjarig jongetje aan zijn carrière begon. De wereld is klein, zeker in een dorp - oeps, stad - als Anoya.

Het was dan inderdaad haast onvermijdelijk dat Maria al op 11-jarige leeftijd begon met lyra te leren, bij Yannis Cherétis. Het wordt stilaan eentonig maar jawel, ook de Cheretides zijn een muzikale familie uit Anoya, goed voor 90 gezinnen en een tiental platen in de rekken van de betere platenzaak. Als je goed zoekt moeten het er nog veel meer zijn, want de namen van de muzikanten staan meestal in kleine lettertjes aan de binnenkant.

Behalve lyra heeft Maria ook mandoline geleerd, maar haar voorkeur gaat toch uit naar de lyra . Na haar middelbare school studeerde ze Business Administration aan de TEI (Technologiko Ekpedeftiko Idrima) van Larissa, op het vasteland. Maar natuurlijk nam ze haar lyra mee in haar bagage en ze speelde in Larissa in taverna 's, clubs en overal elders waar ze de kans kreeg.

Dat doet ze nog steeds nu ze weer terug is op Kreta. Ze vestigde zich in Iraklio en daar kan je haar overal horen waar muziek is, ook al is dat dan in de marge. Ze treedt uiteraard op in taverna 's en dergelijke, en ze mocht zich samen met haar broer en een tiental anderen aan het publiek voorstellen tijdens een dag van de Pankretenzische Jeugd in 2002. Maar ze speelt evenzeer bij de voorstelling van een nieuw boek, of bij een modeshow, ... Nogal wat anderen zouden daar de neus voor ophalen, maar het is natuurlijk wel een gelegenheid om opgemerkt te worden.

Dat is misschien ook wel nodig, want de Kretenzische muziek is eigenlijk een mannenwereld. De weinige vrouwen die zich daar mee bezighouden spelen dan meestal nog een "vrouwelijk" instrument als mandoline of accordeon . Maar de lyra wordt bijna altijd door een man gehanteerd. Als vrouw moet je dan toch wel net dat ietsje beter zijn om door de muur van vooroordelen heen te breken. Het is de muzikale variant van het "glazen plafond" in de zakenwereld, met dit verschil misschien dat je kwaliteiten iets gemakkelijker zichtbaar - of hoorbaar - zijn. Er komt immers geen balans-analyse aan te pas, gewoon luisteren is voldoende. Maar je moet dan wel het oor van het publiek te pakken krijgen. Gelukkig hebben de Kretenzers uitstekende oren, en Maria Skoula is dan ook goed op weg om naam te maken.

Ze werkte in elk geval al samen met gevestigde namen van de Kretenzische muziek, zoals Michalis Frangiadakis, Vasilis Xylouris en Menélaos Dagiandás. En uiteraard neemt ook haar familie haar mee het podium op, onder anderen haar oom Dimitris en vader Manolis.

Tegenwoordig werkt ze vooral samen met haar broer Kostas. Ze bereiden een eerste eigen cd voor. Dat vindt ze heel vanzelfsprekend. "Elke muzikant, in elk genre, heeft toch ergens een behoefte om iets van zichzelf na te laten, dingen die je zelf geschreven hebt en die kenmerkend voor je zijn?" zegt Maria. Daarmee sluit ze zich aan bij de opvattingen van al die andere jonge Kretenzische muzikanten die tegenwoordig zo intensief bezig zijn met hun traditionele muziek, zoals Stelios Petrakis . Voor hen is de traditie geen dood ding dat je in een museum in een vitrinekast bewaart. Het is integendeel iets dat leeft, iets dat nog steeds verder evolueert. De ontelbare generaties vóór hen hebben elk een klein steentje bijgedragen en dat werk willen zij verderzetten. Geen revolutie maar evolutie, voortbouwend op - en met respect voor - het werk van hun voorgangers. Als de cd klaar is willen Maria en Kostas er Kreta mee rondtrekken om hem aan de muziekliefhebbers voor te stellen. En ze zegt het niet luidop, maar stiekem kijkt ze misschien zelfs wat verder dan Kreta. Immers, als ze het - vol vuur - over de Kretenzische muziek heeft, dan zegt ze dat het een muziekvorm is die al lang de grenzen van Kreta overschreden heeft, en die nog veel meer te bieden heeft ook.

Courtesy M. Skoula

Samen met Yorgis Xylouris, Stavros Louloudis, Vasilis Saloustros en Michalis Frangiadakis

In afwachting bereiden ze samen met Michalis Frangiadakis een andere tournee voor. Met een orkest van tien man gaan ze deze zomer (2009) optreden op verschillende plaatsen op Kreta. De groep krijgt de naam "Πύλη του ήχου" ("Píli tou ichou", (Toegangs)poort tot het geluid), dus u weet waar u moet naar uitkijken als u van de zomer op Kreta bent.