Op 21 april 1966 publiceerde een dagblad in Athene, Patris genaamd, een super-geheim rapport. Het was afkomstig van Makarios, en het ging over enosis, en het dateerde van 1963.

Zie je wel, riepen de Turken, dat Makarios nooit achter een onafhankelijk Cyprus heeft gestaan, maar altijd naar enosis heeft gestreefd ? Hij heeft nooit de bedoeling gehad de grondwet te laten werken, terwijl hij die toch - na tientallen maanden onderhandelen - zelf getekend heeft! Zie je nu, riepen ze, waar de échte schuldigen voor de onlusten van '63-'64 moeten gezocht worden ?

Op het eerste punt kunnen ze misschien enigszins gelijk hebben, al zeggen de Grieken dat Makarios geen keus had. Hij was altijd voorstander geweest van enosis met Griekenland, maar de Engelsen hadden hem onder druk gezet en gezegd dat het voorstel van grondwet te nemen of te laten was. Als hij weigerde, was meteen ook de hele kwestie van onafhankelijkheid van tafel geveegd en zou het Britse bestuur gewoon doorgaan. Als dat klopt, zou het niet onlogisch zijn dat Makarios dan zou geredeneerd hebben dat het voorlopig maar beter was om van de Engelsen af te komen, en "we zien dan wel verder".

Tot daar lijkt het redelijk. Maar om de schuld van de onlusten bij het Akritas-plan te leggen lijkt toch een merkwaardig krom staaltje van propaganda. Wie de tekst van het plan leest, op een Turks-gezinde website nota bene, ziet dat er in feite net het tegenovergestelde staat. De auteur van het plan stelt wel degelijk dat er naar enosis moet gestreefd worden, maar dan wel met diplomatieke middelen. Dat moeten we voorzichtig aanpakken, zegt hij (vandaar dat het plan geheim had moeten blijven), en we moeten de internationale opinie stap voor stap bewerken. Eerst moeten we de buitenwereld duidelijk maken dat de huidige grondwet niet werkbaar is, dat harmonieus samenleven van beide gemeenschappen wel degelijk mogelijk is, en dergelijke. Daarbij moeten we voorzichtig te werk gaan, want de internationale gemeenschap is momenteel uiterst gevoelig voor vermeende onderdrukking, zeker als het gaat om onderdrukking van minderheden. De Turken weten dat, en proberen daar op in te spelen. Ze zullen zeker incidenten uitlokken en daar moeten we rekening mee houden. We moeten ook zorgen dat we Turkije geen voorwendsel geven om Cyprus binnen te vallen, want dan raken we ze nooit meer kwijt. De ervaring leert dat zo'n inval sterk veroordeeld wordt, maar ook dat dat niets uithaalt.

Het waren profetische woorden. Maar de auteur van het rapport heeft duidelijk niet de bedoeling een grootscheepse vervolging van de Turken te organiseren, integendeel, het lijkt wel het laatste wat hij kan gebruiken. Bovendien was de krant Patris, die het plan uitbracht, sterk pro-Grivas gericht. Grivas was de "sabelsleper" die de opstand tegen de Britten geleid had en voorstander was van een harde aanpak. De uitdrukkelijke bedoeling van het artikel in de Patris was het falen van de zachte politiek van Makarios aan te tonen.

Er is - los van het Akritas verhaal - ook nog het verhaal dat Makarios in 1964 een geheim bezoek kreeg van een zekere Ioannidis, het hoofd van de Griekse militaire politie, en Nikos Sampson, een oudgediende van EOKA. Ze hadden een plannetje, zeiden ze, om het probleem op te lossen. Dat plannetje was even radicaal als eenvoudig: ze wilden gewoon de Turks-Cyprioten tot de laatste man uitroeien. Makarios weigerde en beide heren vertrokken boos weer naar Griekenland. Ioannidis zullen we later terugzien als hoofd van de Junta , en Sampson als hoofdrolspeler in het noodlottige complot van 1974 om Makarios te vermoorden.

Meer informatie vindt u op de volgende website(s):

Het Akritas-plan zelf zou op 30 mei 1978 als UN document A/33/115-S/12722 gepubliceerd zijn, maar dat heb ik niet kunnen vinden.

Op nogal wat Turkse websites staat hun lezing van het Akritas-plan. Volgens hen is het een plan voor het systematisch uitroeien van de Turks-Cyprioten:
http://www.turkishdailynews.com.tr/article.php?enewsid=61606 .