Geschiedenis van Griekenland

De Tweede Wereldoorlog en de Burgeroorlog

De derde ronde van de Burgeroorlog

Op 26 oktober 1946 werd in de bergen van Noord-Griekenland het DSE ("Dimokratikos Stratos Elladas", Demokratische Leger van Griekenland) gevormd om de strijd tegen rechts weer op te nemen. Overal in het land groeven de ex-andartes van de ELAS hun wapens weer op en trokken de bergen in. De derde ronde van de burgeroorlog was begonnen, twintig maanden na de overeenkomst van Várkiza. Deze derde ronde zou drie jaar duren en was nog verschrikkelijker dan de vorige.

Dat kwam gedeeltelijk omdat Engeland in maart 1947 de handdoek in de ring gooide. De actieve steun aan de burgeroorlog kostte handen vol geld, en dat was niet langer te verantwoorden terwijl Engeland in volle wederopbouw was.

Geld was geen probleem voor de Amerikanen, en die sprongen dan ook onmiddellijk in het gat. Griekenland was immers het enige Balkanland dat niet in de invloedssfeer van Moskou geraakt was, en dat wilden ze zo houden. Het betekende niet alleen massieve steun voor de regering, op een veel grotere schaal dan de Engelsen (er worden cijfers genoemd van twee miljard dollar).

Het betekende ook dat de Amerikaanse oorlogsindustrie een ideale proeftuin had om zijn nieuwste wapens uit te proberen, zoals napalm. En het markeerde ook het begin van de Truman-doctrine , met als doel het communisme te bestrijden "waar het ook maar de kop opstak", en dus het begin van de Koude Oorlog.

Pas in september 1949 komt een einde aan de gevechten, door de overwinning van het regeringsleger op de rebellen.

Tien jaar bittere gevechten hadden diepe wonden geslagen en de Grieken grondig verdeeld. Terwijl de rest van Europa al lang aan de wederopbouw begonnen was, was de nachtmerrie in Griekenland nog jaren doorgegaan.

Hoe diep de wonden wel zijn blijkt ook uit het feit dat het onderwerp "burgeroorlog" pas recent uit de taboesfeer is gehaald. Er verschijnen steeds meer studies, vaak geschreven door wetenschappelijk geschoolde onderzoekers. De meesten behoren tot een generatie die de burgeroorlog niet zelf meegemaakt heeft en kunnen dus wat afstand nemen. En dat is een goede zaak, niet alleen om het heelproces te vergemakkelijken, maar ook gewoonweg omdat er weinig betrouwbare informatie beschikbaar is.

Dat is niet zo verwonderlijk, er zijn immers verschrikkelijke dingen gebeurd, aan beide kanten. Wie het meegemaakt heeft, zwijgt meestal. De weinigen die toch wilen praten hebben de menselijke neiging om de eigen kant wat mooier en de andere kant wat lelijker voor te stellen, als ze al niet ronduit een bepaalde ideologie verdedigen. Ook buitenlandse waarnemers waren verre van objectief. De Engelse verbindingsofficieren waren uitgesproken anti-communistisch. Eén van hen, C.M. Woodhouse, heeft later een "Geschiedenis van Griekenland" geschreven, en daarin zegt hij: "Al in 1942 was het duidelijk dat er maar twee opties waren: of een burgeroorlog, of een ongehinderde machtsovername door de Communisten" en uit de context is duidelijk dat dat laatste voor hem en zijn tijdgenoten géén optie was. De mogelijkheid dat de Engelsen mee schuld treft, omdat ze kost wat kost een koning in het zadel wilden houden die bij de overgrote meerderheid van de Grieken alle krediet had verloren, die mogelijkheid doet Woodhouse af met één zinnetje: "it is hard to see any real evidence for [this] belief".

Een burgeroorlog is zo mogelijk nog wat smeriger dan een "gewone" orrlog. De tegenstanders zijn vaak oude bekenden, en persoonlijke motieven spelen een grote rol. Ook in Griekenland was dat het geval.

In 1942, in een klein bergdorpje op de Peloponnesos (182 inwoners in 1940) zocht een jonge herder, Vassilis, toenadering tot een meisje van het dorp, Vasso. Maar ze wees hem af. Wat later verschenen de Italiaanse bezetters in het dorp en eisten inlevering van alle jachtwapens. Vassilis zei hen dat Vasso wapens verborgen had. Dat was gelogen, maar Vasso werd zwaar mishandeld, en Vassilis' eer was gewroken. In 1943 waren de Italianen weg en het EAM nam het dorp over. De familie van Vasso rapporteerde Vassilis als collaborateur. De leden van EAM wisten ook wel dat het niet waar was en negeerden de rapporten, maar de familie van Vasso gaf niet op. In de zomer van 1944 stuurden ze een rapport rechtstreeks naar het provinciale hoofdkwartier van de EAM. Dat rapport viel samen met een order van hogerhand om alle "reactionairen" in de regio uit te roeien, en Vassilis werd opgepakt, samen met zijn broer. Na tien dagen in een kamp werden ze, samen met nog een twintigtal anderen, naar een afgelegen plek gebracht waar ze moesten wachten. Enkele bewakers namen twee gevangenen mee, dieper het bos in. Twintig minuten later kwamen de bewakers alleen terug en namen de volgende twee mee. En zo ging het door. Toen Vassilis en zijn broer aan de beurt waren hadden ze al wel begrepen wat hun te wachten stond: de bewakers sneden de gevangenen te keel over en gooiden ze in een gat in de grond. Vassilis had zijn touwen kunnen loswerken en kon ontsnappen. 's Anderendaags werd een andere broer van hem opgepakt en in zijn plaats terechtgesteld. Vassilis zocht Vasso op, rammelde haar flink af, schoor haar kaal en verkrachtte haar, maar liet haar in leven. Enkele dagen later vermoordde hij wel een familielid van haar, die hem had aangegeven. Twee broers van het slachtoffer vermoordden daarop een schoonbroer van Vassilis. Vervolgens viel Vassilis het huis van Vasso's familie aan en vermoordde haar moeder en haar jongste broertje. Een andere broer, een jongen van vijftien, ontkwam door zich te verstoppen. Vasso dook onder in Nafplio, samen met haar broer, haar schoonbroer en diens twee kinderen, respectievelijk één en drie jaar oud. Maar Vassilis kwam haar op het spoor en viel het huis binnen. Vasso was net even weg, maar al de anderen werden doorzeefd met kogels. Alleen het meisje van één jaar overleefde als bij wonder. Dat was in mei 1946. Vassilis werd opgepakt, maar voor de rechter voerde hij aan dat hij door de linksen geviseerd was omdat hij rechts was en werd vrijgesproken. Een ordinaire liefdesgeschiedenis had geleid tot de vernietiging van twee grote families. Ironisch genoeg waren Vassilis en Vasso zowat de enige overlevenden.

Het verhaal is helaas typisch voor een burgeroorlog: twee partijen staan tegenover elkaar en controleren elk een bepaald gebied. Wie tot de "goede" kant behoort kan ongestraft persoonlijke rekeningen vereffenen. De slachtoffers wachten gewoon tot de kansen keren en het hun beurt is. En het geweld escaleert.

Tekenend is ook dat er in dat deel van de Peloponnesos, waar het bovenstaande verhaal zich afspeelt, geen traditie van bloedwraak bestond. En waar dat wel bestond, bijvoorbeeld in de Mani of op Kreta, waren er strakke regels. Aan vrouwen en kinderen werd bijvoorbeeld niet geraakt. Maar in de burgeroorlog waren er geen regels....