Door de jaren heen zijn er reeds verscheidene pogingen en besprekingen geweest om de hereniging van het eiland te bewerkstelligen, maar tot nu toe steeds zonder succes. Alle hoop om tot een doorbraak te komen en een oplossing te vinden voor de verdeeldheid van het eiland ligt nu in het toetredend lidmaatschap van Cyprus tot de EU.

Cyprus heeft zich in maart 1998 kandidaat gesteld voor die toetreding en hiermee gingen ook de nodige onderhandelingen van start. Op 12 en 13 december 2002 vond op de Top van Kopenhagen de slotvergadering van de EU-regeringsleiders over de kandidaat-lidstaten plaats en werd de toetreding van tien nieuwe lidstaten goedgekeurd, waaronder Cyprus. Turkije, dat zich eveneens kandidaat had gesteld, werd voorlopig geweigerd. De EU wou toen zelfs nog geen datum vooropstellen waarop de besprekingen voor de Turkse kandidatuur zouden kunnen beginnen.

Waarom is de toetreding tot de EU positief voor de Cyprus-kwestie?

Het objectief is om het eiland als een verenigd geheel op 1 mei 2004 tot de EU te laten toetreden. En Turkije speelt hierin een cruciale rol. Het bezet nog steeds 37 % van het eiland, en het noordelijke deel kan alleen overleven dankzij massale economische steun van Turkije, dat zelf bijna aan de grond zit.

Indien het niet tot een doorbraak komt, dan kan enkel het Grieks-Cypriotische gedeelte toetreden tot de EU. Dat zou Turkije in een moeilijk parket brengen: een kandidaat-EU-lid dat een deel van het grondgebied van de EU bezet houdt...

Maar er is meer. Verschillende signalen wijzen erop dat vele Turks-Cyprioten liefst mee zouden toetreden tot de EU en een hereniging van het eiland voorstaan. Er zijn herhaalde betogingen geweest, met een steeds groeiend aantal deelnemers. Op 14 januari 2003 kwamen er tussen 40.000 (volgens de Turkse krant Cumhurlyet) en 70.000 (volgens de Guardian) betogers op straat. Met een bevolking van 183.220 zielen (census 1996) betekent dat 20 tot 40 percent van de Noord-Cyprioten, een indrukwekkend aantal. Ze eisten een vredesakkoord met het Griekse gedeelte van Cyprus en het aftreden van Denktash die volgens hen zo'n akkoord blokkeert. "Denktash, als jij geen pen hebt, wij hebben er wel één", luidde het.

Die leider van het Turks-Cypriotische gedeelte, Rauf Denktash, wordt enkel door Turkije erkend als president. Hij staat bekend als een hardliner. De oppositie, die zich verenigd heeft met de slogan "dit land is van ons", zegt dat de democratie in Noord-Cyprus slechts schijn is, dat de herhaalde herverkiezingen van Denktash gemanipuleerd zijn, en dat de huidige leiding slechts marionetten zijn van Ankara. Wat dat laatste betreft, de standpunten van Noord-Cyprus werden en worden inderdaad nogal eens verkondigd door ... Turkse ministers. Nu Turkije (voorlopig) opzij geschoven werd als kandidaat-lid van de EU, maant dit land Denktash aan om tot een akkoord te komen. De opdeling van het eiland is immers één van de redenen waarom Turkije niet toegelaten werd. Als zowel de EU als Denktash bij hun standpunten blijven, dan zal Turkije moeten kiezen: Denktash of het EU-lidmaatschap. De Turkse militairen, die in het verleden al meermaals ingrepen als de regering te weinig rekening hield met hun wensen, houden vast aan Cyprus vanwege het strategisch belang van het eiland. Dat is dan wel nieuw, want de Turkse invasie en de bijna dertig jaar durende bezetting was, volgens Turkije althans, enkel en alleen om de Turks-Cyprioten te beschermen tegen de bloeddorstige Grieks-Cyprioten.

Een vrijwillig aftreden van Denktash is in elk geval weinig waarschijnlijk. De man is geboren in 1924, wordt volgend jaar dus tachtig, en is bijna dertig jaar aan de macht. Maar er zijn nog geen tekenen dat hij het beu is. Integendeel, hij lijkt het best naar zijn zin te hebben. Hij heeft herhaaldelijk geweigerd aan de onderhandelingstafel plaats te nemen als hij niet uitgenodigd werd als "president", wat dus niet eens kan, aangezien zijn "republiek" officieel niet bestaat. Hij zegt dat hij "zijn volk" niet "in de steek wil laten". Dat een flink deel van "zijn volk" daar een andere mening over heeft doet hij af als een "marginaal verschijnsel".

Een andere sterke factor om vooralsnog tot een doorbraak te komen is Griekenland, dat op 1 januari 2003 voor zes maanden het voorzitterschap van de EU overnam van Denemarken. Griekenland hoopt uiteraard op een oplossing voor de bijna dertig jaar durende opdeling van Cyprus onder haar voorzitterschap. Het is sowieso al een mooi toeval dat de officiële ondertekening van de toetreding van Cyprus tot de EU op 16 april 2003 aan de voet van de Acropolis zal bezegeld worden.

Cynici merken dan weer op dat Cyprus een goed draaiende economie heeft, en dat het vooral daarom meer dan welkom was bij de EU. Zodra de inkt onder de verdragen droog is, en zodra de bijdragen van Cyprus in Brussel beginnen binnen te lopen, zeggen die cynici, kan het "probleem Cyprus" voor de westerse politici rustig weer de ijskast in.

Laatste ontwikkelingen

De Grieks-Cypriotische president Glafkos Clerides had graag onder zijn mandaat de hereniging van Cyprus werkelijkheid zien worden. Op 16 februari 2003 waren er presidentsverkiezingen in Cyprus en Clerides had zich opnieuw kandidaat gesteld voor anderhalf jaar, waarschijnlijk voornamelijk om die reden. Maar hij heeft het al in de eerste ronde moeten afleggen tegen zijn belangrijkste tegenstander, Tassos Papadopoulos. Die is minder gematigd en zou een harder standpunt tegenover de Turks-Cypriotische leider voorstaan. Maar ook hij heeft verklaard alles te zullen doen wat hij kan om de hereniging te realiseren. Meteen na het bekend worden van de uitslag belde hij - voor het oog van de televisiecamera's - met "de overkant".

Verschillende onderhandelingen en plannen voor een reünie van het eiland werden reeds naar voor geschoven, maar tot op heden steeds zonder succes. De volgende nakende deadline is 28 februari 2003, een deadline die werd opgelegd door de VN. Secretaris-Generaal Kofi Annan en VN-onderhandelaar Alvaro de Soto hebben reeds verschillende modellen uitgewerkt om tot een oplossing te komen, waaronder een verenigd Cyprus naar Zwitsers of Belgisch (federaal) model.

Het plan van de VN, dat nu op tafel ligt, voorziet in zo'n federale staat, met een beperkte terugkeer van de vluchtelingen naar hun oorspronkelijke woongebied tot een bepaald percentage bereikt is, en het teruggeven van enkele gebieden. De Turkse kolonisten, die in groten getale van het vasteland naar het eiland gebracht werden door Turkije, en nu zowat de helft vormen van de bevolking van Noord-Cyprus, zouden aangemoedigd worden om terug te keren. Maar Denktash wil niet weten van een federatie, alleen volledige onafhankelijkheid is aanvaardbaar. Terugkeer van vluchtelingen is uitgesloten want, zegt hij, dan zijn er binnen tien jaar geen Turks-Cyprioten meer. Papadopoulos is dan weer de verkiezingen ingegaan met het standpunt dat een beperking op het aantal vluchtelingen dat mag terugkeren niet kan. Clerides had op dat punt toegevingen willen doen.

De VN hebben ook een wedstrijd uitgeschreven voor alle kunstenaars of kunstenaars in spe om een nieuwe vlag voor het herenigd Cyprus te ontwerpen en een nieuwe nationale hymne. De vlag van Grieks-Cyprus is nu nog steeds de vlag van vóór de Turkse bezetting. De Grieks-Cyprioten hebben als nationale hymne het Griekse volkslied en de Turks-Cyprioten het Turkse. Deze wedstrijd is natuurlijk een psychologische zet en er kwam al heel wat respons op van overal ter wereld, ook van Turks- en Grieks-Cypriotische kant. Op de afsluitdatum waren er meer dan duizend inzendingen.

Tot slot nog even dit. Er bestaat helaas geen twijfel over het feit dat, hoe gunstig de situatie in Cyprus in de toekomst ook evolueert - met een reünie van het eiland als apotheose - deze hereniging ongetwijfeld opnieuw gepaard zal gaan met menselijk leed. Dertig jaar is een hele tijd, velen hebben een heel nieuw leven opgebouwd. Het had nooit zo lang mogen duren.

Zie ook de buitenlandse verslaggeving van bvb The Guardian . Een artikel op de site van CNN is niet meer beschikbaar.