Zijn vrienden en fans noemen hem Bouzouki-Orhan, en hij wil met zijn muziek een nieuwe wereldkaart tekenen waarop de grenzen vervagen, en waarop de landen en volkeren met elkaar verbonden worden door (muzikale) bruggen.

Hij is een in Duitsland geboren Griek met een Turks-klinkende naam die in Istanbul woont. Op het eerste gezicht een merkwaardig verschijnsel, maar met een beetje kennis van recente Balkan-geschiedenis laat zich dat makkelijk verklaren.

De achtergrond

De familie van Orhan Osman is afkomstig van Gümülcine . Dat is de Turkse naam voor Komotini , een stadje van zowat 40.000 inwoners in Thracië, Noord-Griekenland. Hij behoort daarmee tot de zogenaamde Moslim-minderheid, de enige officiëel erkende minderheid in Griekenland.

Om te weten wat die daar doen moeten we terug naar de grote bevolkingsuitwisseling van 1922. Na het uiteenvallen van het Ottomaanse rijk en de Eerste Wereldoorlog hertekenden de Westerse mogendheden de kaart van de Balkan. Daarbij hielden ze eerder rekening met economische en politieke belangen (van het Westen, wel te verstaan) dan met de belangen van de mensen die toevallig in het gebied woonden. Die waren van de meest verscheiden origine en hadden eeuwenlang door elkaar heen geleefd. Het Verdrag van Lausanne bepaalde dat zowat twee miljoen van hen aan de verkeerde kant van het gloednieuwe prikkeldraad woonden en dus moesten verhuizen. Criterium was de godsdienst: orthodoxen moesten naar Griekenland, moslims naar Turkije. Meer over wat de Grieken de Megali Katastrofi (Grote Katastrofe) noemen leest u in onze rubriek Geschiedenis . Hier is vooral van belang dat het Verdrag van Lausanne toch enkele uitzonderingen voorzag, onder andere voor enkele honderdduizenden moslims in Thracië. Die mochten blijven, en ze wonen er nog steeds. Vandaag de dag kan je daar in Noord-Griekenland de muezzin vanaf zijn minaret de gelovigen tot het gebed horen oproepen. Zowel de muezzin als zijn gelovigen hebben Griekse identiteitskaarten op zak.

De situatie van deze mensen verbetert of verslechtert al naargelang de betrekkingen tussen Griekenland en Turkije verbeteren of verslechteren. Vooral in de jaren 1970-1980 was de spanning tussen beide landen reëel. De moslims in Thracië waren dan ook slachtoffer van allerlei pesterijen vanwege de Griekse staat. Die verweet hen dat ze zich eerder als Turken dan als Grieken beschouwden en zag daarbij over het hoofd dat een dergelijke houding hen eerder tot tweederangsburgers degradeerde en hen dus regelrecht in de armen dreef van agitatoren die dan weer door de Turkse staat uitgestuurd werden om het "Turkse gevoel" aan te wakkeren.

De laatste tijd schijnt het wat beter te gaan. De Griekse regering is nog steeds allergisch voor de benaming "Turken" om deze bevolkingsgroep aan te duiden, en houdt het bij "Griekse moslims" (en strikt juridisch is dat natuurlijk correct, al kan je daar dikke boeken over schrijven). Maar bij de parlementsverkiezingen van maart 2004 verschenen ze toch plotseling op de politieke radar in Athene. Kopstukken van de Griekse politiek reisden helemaal naar die verre uithoek van Griekenland om de herontdekte landgenoten plechtig te beloven dat hun lot zou verbeteren als ze maar voor hen stemden. En in mei 2004 was de Turkse premier Erdogan de eerste Turkse premier ooit die een bezoek bracht aan de moslim-minderheid. Er waren trouwens nogal wat Grieken die daarmee zowat voor het eerst over hen hoorden.

De muzikant

© Luc Pardon 2004

Bouzouki-Orhan speelt ook davul (daouli)

De muzikant Orhan Osman houdt zich verre van dergelijke politieke overwegingen. Niet omdat hij het onderwerp mijdt, maar wel omdat hij de heisa errond niet relevant vindt. Er zijn altijd en overal extremisten, zegt hij, maar die zijn te verwaarlozen. "Als er een vlieg in je kruik [wijn] valt, dan gooi je toch ook niet meteen de hele kruik weg, maar je haalt toch gewoon de vlieg er weer uit?" zegt hij nuchter.

Misschien helpt het dat hij zijn kinderjaren in Duitsland heeft doorgebracht, ver van de controversen, in een multi-culturele omgeving waar Duitsers, Grieken, Turken, Armeniërs, Koerden en nog vele anderen vreedzaam door elkaar heen woonden.

Zijn vader was in 1965 naar Duitsland getrokken om werk te zoeken en zoon Orhan werd daar geboren in 1976. Vader drukte hem op het hart dat hij zijn vrienden met zorg moest kiezen, maar dat hij daarbij beslist geen rekening mocht houden met bijkomstigheden als afkomst, ras, huidskleur, geloof, rang of stand. Het enige wat telde was of je een goed mens was of niet. De kleine Orhan bracht dat enthousiast in de praktijk. Hij en zijn speelkameraadjes gingen na het ravotten bij elkaar thuis in de kookpotten kijken, op zoek naar culinaire ontdekkingen.

Hij hoorde de oudere jongens bouzouki spelen en raakte gefascineerd. Toen hij voor het eerst zo'n ding mocht vasthouden, hield hij het ondersteboven, maar gaandeweg leerde hij er beter mee omgaan. Toen hij twaalf was keerde hij met zijn familie terug naar Komotini. Hij moest de school van voor af aan beginnen, want hij kende slechts een paar woorden Grieks en onderwijs in het Turks was toen niet beschikbaar.

Toen hij een jaar of zestien, zeventien was had hij een baantje als kelner in een restaurantje waar livemuziek te horen was. De klanten kwamen van heinde en verre om de zanger te horen, maar de bouzouki-speler was maar zo-zo. Op een dag kwam de man niet opdagen. Orhan zei "geen probleem, ik speel wel". Het duurde even voor ze doorhadden dat hij het meende, maar tenslotte mocht hij toch naar huis hollen om zijn bouzouki te gaan halen. Na afloop zei de baas kwaad: "waarom heb je dat niet eerder gezegd ?". De andere bouzoukispeler werd bedankt en Orhan had een nieuw baantje.

Het was de eerste van een aantal plotsklapse wendingen in zijn carriëre. In 1996 ging hij naar Istanbul om een outi en een saz te kopen. Hij was toen twintig, maar was nog nooit in Turkije geweest. Hij kende het land alleen van televisie. De kennismaking viel goed mee: al meteen op de dag van aankomst raakte hij tot over zijn oren verliefd op een Turks meisje. 's Avonds belde hij naar zijn vader om te melden dat hij niet meer terugkwam. Ze trouwden en hij bleef in Istanbul wonen.

In het begin trad hij er op onder de naam "Buzuki Orhan". Na een tijdje las hij in de kranten over Bouzouki Mehmet, Bouzouki Ali, en nog vele bouzouki-anderen. Hij besefte dat hij één van velen was en daarom begon hij zijn echte naam, Orhan Osman, te gebruiken. Hij speelt trouwens niet alleen bouzouki , maar ook op andere snaarinstrumenten als gitaar , baglamas , tzouras , luit en zelfs sitar (Indische luit) staat hij zijn mannetje, en hij kan ook overweg met traditionele instrumenten als de flogera en de daouli . Hij werkte mee aan een hele reeks cd's, onder meer aan de ook bij ons bekende Yahudice , met opnamen van de Ladino (joodse) stadsmuziek uit alle delen van het oude Ottomaanse rijk.

In Istanbul speelde hij onder meer in een tentje waar hij een Griekse zangeres moest begeleiden. Op een avond kreeg die het op haar heupen en trok boos de deur achter zich dicht. Osman kreeg van de baas te horen dat hij alleen moest verder doen, en vanaf toen was hij ook zanger.

In augustus 2000 nam hij als leraar deel aan een workshop in het Duitse Weimar met als titel "Crossroads". Onderwerp was de klezmer en de Grieks-Turkse muziek. Andere docenten waren Brave Old World en Muammer Ketencoglu . Hierdoor kwam hij in aanraking met andere wereldmuziek en hij keerde terug naar Istanbul met een hoofd vol nieuwe ideeën.

De muziek

Tot dan toe had hij vooral Griekse rembetika-muziek gespeeld. Nu begon hij dat te combineren met andere Balkanmuziek. Uiteraard kwam er Turkse muziek aan te pas, maar ook Bulgaarse en Roemeense, en ook Indische. Hij combineerde de klanken van de bouzouki met die van een brassband. Hiertoe richtte hij het Balkan Ekspress ensemble op.

In 2003 ging hij verder op de ingeslagen weg met de opvolger van Balkan Ekspress. Dat nieuwe ensemble kreeg de naam Istanbul Brass Band . Op het repertoire staan (bewerkingen van) traditionele nummers uit Turkije, Griekenland, Servië, Bulgarije, Macedonië en India maar ook eigen composities. Ook het instrumentarium werd gevoelig uitgebreid, want bij zijn arrangementen combineert hij vrolijk oosterse en westerse instrumenten met elkaar. Het resultaat was in juli 2004 op het Sfinks-festival te horen, zie onder.

Naast de Istanbul Brass Band heeft Orhan Osman ook nog de Bosphorus Kompania opgericht. Daarmee brengt hij nog steeds rembetika-muziek, maar volgens eigen interpretatie. Daardoor komt hij natuurlijk onder vuur te liggen van de puristen, maar dat trekt hij zich niet aan. "De generatie na ons zal ook wel weer nieuwe dingen doen", zegt hij, "en dan zal het waarschijnlijk onze beurt zijn om te zeuren". Anderzijds gebruikt hij in dat ensemble de traditionele driesnarige bouzouki. "Tuurlijk", zegt hij, "dat hoort toch zo, voor die muziek?" en daarmee zit hij vierkant in het kamp van de puristen, die de viersnarige bouzouki afdoen als verwesterde, kitcherige nieuwlichterij.

De Balkanmuziek van de Istanbul Brass Band en de traditionele rembetika van de Bosphorus Kompania combineert hij in zijn projekt Devr-i Alem , in het Engels "Globe Trotting". Hierin verenigt hij oost en west in een ambitieuze stage show met een draaiende derwish, een Indische zanger, Spaanse dansers en nog veel meer (samen zowat 40 man). Het illustreert mooi zijn visie dat muziek meer is dan alleen maar geluid, en dat ook het visuele aspect - zeg maar het show-element - belangrijk is.

"Devr-i Alem" is meteen ook de titel van zijn eerste cd. In mei 2004 kwam daar een vervolg op, de cd Guekusjahi (Gökkuşağı) oftewel Regenboog.

Sinds augustus 2004 presenteert hij een programma over wereldmuziek op de Turkse televisie (TRT). Dat sluit aan bij de groeiende belangstelling voor dit soort muziek in Turkije.

Dat Orhan Osman een showbeest is en een entertainer, dat was duidelijk te merken tijdens zijn optreden op Sfinks 2004 . Voor hem geen ingestudeerde act, wel integendeel. Je kon duidelijk horen hoe hij het voor hem onbekende publiek aftastte. Hij bouwde de sfeer stap voor stap op, discreet maar zorgvuldig, nam onmiddelijk gas terug als hij voelde dat het niet klikte, ging voluit als er wel respons kwam. Bekende melodietjes van Goran Bregovic (bij liefhebbers van Griekse muziek bekend van o.m. Paradechtika van Protopsalti en ook door Orhan deels in het Grieks gezongen) gingen over in woeste drumsolo's op twee volwassen olievaten en dan weer terug naar het origineel. Nu eens speelde hij een improvisatie op houten lepels, dan weer bewerkte hij zijn bouzouki alsof het een elektrische gitaar was. Op een gegeven moment legde hij het instrument in zijn nek en speelde achterstevoren, als een volleerde Jimi Hendrix. Ondanks al die acrobatische toeren volgde zijn Istanbul Brass Band hem op de voet, ze zijn het kennelijk gewoon en gingen vlot en zonder verpinken mee door de bochten. En het publiek, dat liet zich enthousiast meeslepen. Bij het tedere Ederlezi , intussen zowat de nationale hymne van de zigeuners, gingen de leden van de - ook op Sfinks aanwezige - Agushevi Brass Band helemaal uit de bol, en dat is niet niks want leden van dit zigeunerorkest uit Macedonië (de FYROM) hebben meegewerkt aan het origineel en ze hadden zich dus op de eerste rij geposteerd om vooral niets te missen. Ook het publiek zong desgevraagd uitbundig mee, in de taal van de Roma en het Grieks, al zullen weinigen dat geweten hebben maar dat deed er ook niet toe. Het geheel kwam misschien wat rommelig over, een tikkeltje kitscherig soms, en hij speelde misschien ook wat te veel op veilig door alles op te hangen aan Bregovic en aan een paar andere bekende Griekse touristika-deuntjes. Maar de opdracht was in elk geval om het (zigeuner)Bal Mundial van de zaterdagnacht op gang te trekken en in die opdracht is hij met vlag en wimpel geslaagd.

Sinds vorig jaar (2003) is hij ook de trotse vader van een dochtertje. Hij is vastbesloten om haar bouzouki te leren, en, zegt hij breed grijnzend, wie weet maakt ze ooit naam als de eerste vrouwelijke bouzouki-virtuoze in de geschiedenis.