© Lyravlos 2001

Reconstructie van een antieke lier, door Panayotis Stefos

De lier in de hier afgebeelde vorm stamt uit het Oude Griekenland. Ze wordt tegenwoordig niet meer gebruikt in de Griekse muziek, maar we vonden toch dat deze voorvader van de lyra , de kementzes , de kemanes en vele andere snaarinstrumenten een plaatsje verdiende op onze website.

Deze lier werd uitgevonden door Hermes , een zoon van Zeus en de nimf Maja, een dochter van Atlas. Hermes werd geboren in een grot op de berg Cylene (Kyllini) in Arcadië en hij wist van aanpakken want al enkele uren na zijn geboorte kroop hij de grot uit en ging op verkenning. Het eerste wat hij in het oog kreeg was het lege huis van een schildpad. Hij maakte er twee gaten in waar hij twee hoorns in bevestigde. Bovenaan verbond hij de hoorns met een stokje waaraan hij zeven darmen vastmaakte en zijn lier was klaar. Hij improviseerde een liedje over de liefde van zijn ouders, maar - zoals dat gaat met peuters - zijn aandacht werd al snel afgeleid door de kudde van Apollo , die daar in de buurt graasde. Hij pikte snel vijftig koeien en verborg zich toen in zijn grot. Daar werd hij door een woedende Apollo ontdekt, maar Hermes speelde op zijn lier en Apollo raakte meteen in de ban van het instrument. Zozeer zelfs dat het tot een overeenkomst kwam: Hermes zou het instrument aan Apollo afstaan en hem leren hoe het te bespelen, en Apollo zou niet alleen de zaak seponeren maar ervoor zorgen dat Hermes bij goden én stervelingen erkenning kreeg voor zijn uitvinding. Daarmee was meteen de eerste handelstransactie in de geschiedenis een feit. Hermes schopte het later tot god van de koophandel. Apollo ging in de entertainment sector, hij verzorgde met zijn muziek de banketten van de goden op de Olympus. Later schonk hij de lier aan Orpheus , geboortig van Thracië, dichter en zanger van beroep. Deze ontlokte zulke lieflijke klanken aan het instrument dat hij alles en iedereen betoverde. De wilde dieren kwamen luisteren, de vogels hielden op met zingen en de zieken genazen. Tijdens de tocht van de Argonauten bedwong Orfeus de Symplegaden en temde de Sirenen, en na de dood van zijn geliefde Euridice daalde hij af in de Hades en kreeg met zijn lierspel gedaan dat ze hem mocht volgen op zijn terugkeer naar de wereld der levenden, maar hij mocht niet omkijken voor ze boven waren. Dat deed hij natuurlijk toch en hij verloor haar voorgoed. Hij wilde daarna van geen vrouwen meer weten en uiteindelijk werd hij daarom in Thracië door de Menaden verscheurd. Zijn hoofd én zijn lier vielen in zee en spoelden aan op Lesbos, waar vissers ze vonden en de lier aanboden aan Terpander , een dichter van Lesbos, die met zijn betoverend spel zelfs de geharde Spartanen, die in een burgeroorlog verwikkeld waren, tot bedaren kon brengen.

Dat alles kunnen we lezen in de mythen en sagen, dus het zal wel allemaal waar zijn . Terpander is in elk geval een historische figuur. Plutarchos zegt van hem dat hij de uitvinder van de Griekse muziek was, Pindaros zegt alleen dat hij de skolia, de drinkliederen, uitvond . Hij zou ongeveer van 712 tot 645 voor Christus geleefd hebben. Hij won in elk geval de muziekwedstrijd voor lier tijdens de 26ste Olympiade in Sparta .

De antieke lier heeft zeven snaren, soms acht of negen , die met een plectrum of met de vingers bespeeld worden. Door het bolvormige lichaam zou je dit instrument eventueel ook als de vader van de tambouras kunnen beschouwen, en daarmee zou het dan zowat de grootvader zijn van de bouzouki .

Het grote broertje van de lier was de barbiton , het instrument bij uitstek voor de lyrische dichters. Men ziet het op vazen dan ook vooral afgebeeld in de handen van Sappho, Alkaias en Anacreon. Deze laatste wordt als de uitvinder ervan beschouwd .

Een ander gelijkaardig instrument, de kithára (of citer) heeft eveneens zeven snaren maar een platte en bredere klankkast. Een voorloper van de kithara is de forminks , die had vier of zes snaren.

Zoals gezegd zijn al deze instrumenten uit het dagelijkse leven verdwenen. Enkele onderzoekers hebben recent pogingen ondernomen om ze te reconstrueren. Daarvoor baseren ze zich niet alleen op de talrijke afbeeldingen op antieke vazen, maar ook op geschriften en beeldhouwwerken. Er zijn zelfs fragmenten van partituren teruggevonden. De Oude Grieken kenden inderdaad een muziekschrift, en er waren zelfs meerdere varianten in gebruik. Door dat alles denkt men een goed beeld te hebben van hoe de muziek indertijd moet geklonken hebben.

Een belangrijke vertegenwoordiger van deze "muzikale archeologen" is Panayotis Stefos . Hij bouwt niet alleen de instrumenten na maar hij heeft ook het ensemble LyrAvlos opgericht waarmee hij overal ter wereld concerten geeft.